Kamu Denetçiliği Kurumu'nun Türk toplumunda ve Türk hukukunda
sağlayacağı faydalar konusunda ise kısaca diyebiliriz ki:
Ülkemizde ombudsman tipi bir denetim kurumu, hem hayatî olmayan,
ama idarenin kötü ve mağduriyet doğuran işlem ve eylemleri karşısında bürokrasiden
yılgınlığa düşmüş vatandaşları hakkını aramaya yöneltecek; hem de yargının diğer
denetim mekanizmalarının yükünü önemli ölçüde azaltabilecektir
349.
hükûmet temsilcileri ve sivil toplum kuruluşları temsilcileri ile kamu görevlilerinden oluşması gerekecektir. YILDIRIM, Ramazan: Türk İdarî Rejimi Dersleri, C. 1, s.60.
347
“Baskı grubu olarak hak ve özgürlüklerin korunmasında büyük bir görev üstlenen sosyal güçlerin, ekonomik iktidarî etkileyerek, o iktidara katılımlarının sağlanması son derece önemlidir. Bu açıdan toplumun geniş kesimlerini temsil etmesi gereken Konseyin oluşturulması ve görüşlerine başvurulması son derece doğal olduğu kadar, bir o kadar da gereklidir.” RUHİ,
Emin: agm.,s. 153. 348
ÖZDEN, Kemal: age.,s. 141. 349
ESGÜN, İbrahim Uğur: agm.,s. 270. Ombudsmanlık sisteminin mahkemeler ve savcılar gibi mutad hukuk kurumlarının yerine geçmemekle beraber onlar için değerli bir tamamlayıcı
119
Ombudsman, idarenin daha çok denetlenmesi gereksinimini giderecek
araçlardan
biri olarak tartışılmaktadır. Ombudsmanın
kamu
yönetiminin
iyileştirilmesine
350, kamu yönetimi-birey ilişkilerinin güçlendirilmesine, insan
haklarının korunmasına, hukuk devletine ve katılımcı demokrasiye katkıda
bulunacağı düşünülmektedir
351.
Ombudsman gibi yüksek denetim yetkisine sahip bir kurumun varlığı
bile idarenin daha titiz davranmasa neden olacaktır. Ayrıca hazırladığı raporlarla
birlikte sunduğu öneriler sayesinde idare için yol gösterici bir durum
sergileyecektir
352.
Kurum, vatandaş ile devlet arasında bir köprü vazifesi görerek
353;
vatandaşın devlete olan güvenini arttıracak ve idarenin hatalı eylemlerinden dolayı
niteliğinde olduğu unutulmamalıdır. Danıştay’ın ombudsman ile ilgili hazırlanan ilk taslak hakkındaki raporunda da belirtildiği üzere ombudsmanlık kurumu: “İdarenin her türlü işlem ve
eylemine karşı yargı yolunu açan 1982 Anayasası’nın 125. maddesi ile idare-birey ilişkisinde ortaya çıkan hukuk ihlâlleri karşısında kişilerin idarenin yargısal denetimi yoluyla korunması yanında, onu ‘tamamlayıcı’ bir araç olarak yasa hükümlerinin tatmin edici çözüm getiremediği ve genellikle de hakkaniyet ilkesine başvurulmasını gerektiren durumlarda kamuoyu desteğini de harekete geçirerek idare-birey arasındaki uyuşmazlıklara görüşme ve ikna yoluyla somut bir çare bulmayı amaçlayan” bir kurumdur. ODYAKMAZ, Zehra: “Kamu Denetçiliği Kurumunun
Tanıtılması”, agm.,s.14. 350
Ombudsman Kurumu’nun varlığı dahi kamu görevlilerini görevlerini yerine getirirken daha dikkatli olmaya, dolayısıyla hatalarını ve hak ihlâllerini azaltmaya, yöneticileri de hizmet standartlarını yükseltmeye sevk edecektir. Ombudsman, kamu otoriteleri tarafından yapılan işlemleri nitelik ve kalite bakımından inceler, yapılan yanlışlıkları ve haksızlıkların nedenlerini yapacağı araştırmalarla ortaya koymaya çalışır. Denetim, inceleme, araştırma faaliyetleri sonucu elde ettiği bulgulara göre kamu yönetiminin iyileştirilmesine yönelik önerilerde bulunur. AKIN, Cengiz: “Cumhuriyetimizin 75. Kuruluş Yıldönümünde Yönetimin Denetlenmesinde Yeni Bir Denetim Yolu: Ombudsman (Yüksek Yönetim Denetçisi)”, Türk İdare Dergisi, Ankara, 1998, s. 520.
351
ERHÜRMAN, Tufan: "Nasıl Bir Ombudsman?", agm., s.159. 352
Ombudsman kişilerin şikâyetleri doğrultusunda idareyi denetlemektedir. İdarenin eylem ve işlemini haklı bulursa bu defa idareyi, şikâyet edene karşı savunacaktır. ODYAKMAZ, Zehra: “Kamu Denetçiliği Kurumunun Tanıtılması”, agm.,s.14.
353
Kamu hizmetlerinin yürütülmesinde ağır işleyen bürokrasi, yoğun kırtasiyecilik, vatandaş- yönetim sürtüşmesine ve vatandaşların tepkisine neden olmaktadır. Ortaya atılan yolsuzluk ve usûlsüzlük iddiaları vatandaşı yönetimden daha da soğutmaktadır. Böyle bir ortamda tarafsız ve
120
zarar görüp devlete karşı olumsuz duygular içerisinde olan kişilerin ise düşüncelerini
en kısa zamanda değiştirebilecektir
354. Böylece toplumun idareye olan gücenikliği
giderilecek, idarede verimlilik sağlanacak, güncel deyimiyle idarede toplam kalite
anlayışına ulaşılabilecektir
355.
Ombudsman’ın devletin diğer organlarına karşı bağımsız olması ve
tarafsız konumu, malî özerkliğe sahip olması, sadece gerçeği arama özgürlüğü;
çalışmalarının çabuk ve etkili olmasını sağlayabilecek, karar, öneri ve açıklamalarına
güven duyulacaktır
356.
Parlâmentoya başvuru yoluyla yapılan denetimde ön inceleme ile
olumlu sonuca varmayan dilekçelerin ombudsman tarafından incelenmesi vatandaşa
daha çok güven verecek ve Dilekçe Komisyonunun yükü hafifleyecektir
357.
Çalışma yaklaşımında uyguladığı “açıklık ilkesi” ile idarenin
kamuoyu (yönetilenler) tarafından, daha rahat bir şekilde denetlenmesini
sağlayacaktır
358.
hızlı çalışan, hak ihlâline uğrayan vatandaşı koruduğu gibi, masum kamu görevlilerini de himaye eden, önerileriyle kamu yönetiminde somut iyileşmeler yapan Ombudsman, bu çalışma anlayışı ile vatandaşın tepkilerini azaltabilir. Gösterilen tepkilerin idareye yansıtılması ve hukuka aykırı eylem ya da işlemlerin düzeltilmesi fırsatının verilmesi ile de idare, vatandaşların arzu, görüş ve düşüncelerini öğrenme, eğilimlerini tespit etme imkânı bulacaktır. AKIN, Cengiz: agm.,s. 544. 354
SEZEN, Seriye: agm.,s.94. Vatandaşların pozitif hukukça tanınmış hakları herhangi bir nedenden dolayı kullanamamaları, günümüz demokratik hukuk devletinin en önemli sorunlarından biridir. İşte ombudsman bu sorunların giderilmesine önemli bir katkı sağlamaya adaydır. Her şeyden önce kurum, hukukçularla çeşitli konulardaki uzmanları bünyesinde bir arada barındırabilmek gibi bir olanağa sahiptir. Bu olanak hiç kuşkusuz ki, halkın çeşitli konularda bilgilendirilmesi ve başvurularına doyurucu cevaplar alabilmesi açısından önemlidir. ERHÜRMAN, Tufan: “Nasıl Bir Ombudsman?”, agm., s. 99.
355
ODYAKMAZ, Zehra: “Kamu Denetçiliği Kurumunun Tanıtılması”, agm.,s.14. 356
AKIN, Cengiz: agm.,s. 520. 357
Siyasetçilerin, milletvekillerinin de yükü azalacaktır. ODYAKMAZ, Zehra: “Kamu Denetçiliği Kurumunun Tanıtılması”, agm.,s.14.
358
Gizlilik ilkesi yönetim sistemine egemendir ve gizlilik bürokrasinin doğasında vardır. Bütün bürokrasiler niyetlerini gizli tutarak meslekten yetişmiş olanların üstünlüğünü arttırmaya çalışır, halkın kamu yönetiminin içine sızmasını ve onun kararlarını etkilemesini önler, kendisini halkın ve politikacıların eleştirilerinden korur. ERYILMAZ, Bilal: “Kamu Bürokrasisinin Denetlemesinde Yeni Gelişmeler”, Amme İdaresi Dergisi, S. 4, Aralık 1993, s. 89. Ülkemizde
121
Kamu Denetçiliği Kurumu’nun kamu yönetiminde var olan tüm belge ve
bilgilere ulaşabilme yetkisi, denetim, inceleme, soruşturma faaliyetleri sonucunda
bireyleri, kamuoyunu ve Parlâmento’yu bilgilendirmek için sahip olduğu araçlar
kamu yönetiminde açıklığın sağlanmasına büyük katkı sağlayacaktır.
Hiç kuşkusuz bu sayede “gizliliğin” getirdiği kötü yönetim, keyfîlik, verimsiz
çalışma gerilerken, geleneksel denetim kurumlarının iş yükü de hafifleyecektir
359.
Kamu Denetçiliği Kurumu’nun çalışma anlayışında uygulayacağı açıklık ilkesi
halkın yönetime katılmasını da sağlayacaktır. Halkla iç içe geçmiş yapısıyla, bir
yandan halkın hiç çekinmeden ve hiçbir güçlükle karşılaşmaksızın şikâyetlerini
kendisine aktarabilen, bir yandan basını da etkili bir şekilde kullanarak, devletin
işleyişi konusunda halkı en ayrıntılı şekilde bilgilendiren Ombudsman, katılımcı
demokrasi idealinin gerçekleştirilmesi yolunda önemli katkılar yapacaktır
360.
Ombudsman sadece hukuka uygunluk ile değil, aynı zamanda
yerindelik konusu ile de ilgilenir
361. İdareyi hukuka aykırılık yanında, haksızlık ve
irrasyonel faaliyetler bakımından da denetler. Yasa ve kurallara uygun, ancak
hakkaniyetli olmayan (doğruluğu kamu vicdanınca onaylanmayan) idarî işlemlerle
kamu yönetim sistemi merkeziyetçi, mevzuatçı, gelenekçi ve içine kapalı bir yapıya sahiptir. Vatandaşların, yönetiminden bilgi almaları ve resmî belgelere ulaşmaları son derece sınırlıdır. Oysa artık, vatandaşlara bilgi verme devlet için bir “ödev”, bilgi alma da vatandaş açısından bir “hak”tır. Bu nedenle Ombudsman Kurumu’nun çalışma anlayışında var olan “açıklık ilkesi” ülkemiz açısından ayrı bir önem taşımaktadır. KENEŞ, Bülent: “Bir Denetim Mekanizması Olarak Ombudsman, Türkiye’deki İhtiyaçlara Ne Kadar Cevap Verebilir?”, Yeni Türkiye
Dergisi, S. 14, Ankara, Mart-Nisan 1997, s.797-798; ISIR, Tamer: agt.,s. 295.
359
AKIN, Cengiz: agm.,s.543. “…..toplum bir bütün olarak idarî kurumlardan her türlü hizmeti
talep eder oluyor ve her türlü kamu hizmeti bunun içerisine giriyor. Daha fazla idarî kararlar alınmak zorunda kalınıyor. Bu idarî kararlara karşı itirazların sayısı artıyor ve bu da işleri sürekli daha yoğun ve daha yüklü bir hale getiriyor. Ve bunun sonucunda adlî yargının ve idarî makamların böyle bir yükün altından kalkamayacağı, vatandaşa talep ettiği hizmeti vermekte gecikeceği ve bunu da düzgün veremeyeceği açıkça ortaya çık(ıyor)”. GIL-ROBLES, Alvaro:
agm., s.74. 360
KENEŞ, Bülent: agm.,s.791. 361
122
karşı karşıya kalındığında Ombudsman, bu işlemleri, hakkaniyete uygun hale
getirmeye çalışacaktır
362.
Vatandaşların temel hak ve özgürlüklerinin korunmasında yeni
korunma biçimleri önerecektir. Böylelikle ülkemizde “Hukuk Devleti” anlayışının
güçlenmesine katkı sağlayacaktır
363.
Yargı, kamuoyu, siyasal ve idarî denetim biçimlerinde varolan yetersizlikler
nedeniyle devlet gücünün kullanıldığı yerlerde görevin kötüye kullanılması, ihmal,
kayırma, keyfîlik olabilmektedir. Temel hak ve özgürlüklerin korunmasında en etkili
denetim biçimi olan yargı denetimi, belli biçim kurallarına bağlı olması nedeniyle
zaman almakta, adalet geç tecelli etmektedir. Bağımsız, siyasal açıdan tarafsız
çalışan, güven duyulan, kamu yönetiminin sahip olduğu tüm belge ve bilgilere ulaşıp
inceleyebilen, Parlâmento ve kamuoyu desteğine sahip Ombudsman, çalışmalarıyla
temel hak ve özgürlüklerin korunmasında etkili olacaktır. İdare edenler
yönetilenlerin hak ve özgürlüklerine daha saygılı olma gereğini duyacaklardır
364.
362
ISIR, Tamer: agt.,s. 296. Bazı durumlarda yasa ya da kuralların eksiksiz uygulanması adaletsizliklere yol açabilir. Bu durum yasaların hazırlanması sırasında yasanın değineceği bütün seçeneklerin göz önüne alınmamasından doğabileceği gibi, birey ya da kurumların özel durumlarından da kaynaklanabilir. Böyle durumlarda Ombudsman, şikâyetçinin sorununu hakkaniyetle çözmek için çözüm yolları önerir. TEMİZEL, Zekeriya: age.,s. 44-51.
363
ISIR, Tamer: agt.,s. 297. 364