Ombudsmanlık Kurumu'nun kendine has bazı özellikleri vardır. Bu
hususiyetler Ombudsman’a verilen yetkileri de belirlemektedir. Ancak bu durum,
Ombudsman’ın bütün ülkeler için geçerli, değişmez özellikler taşıdığı anlamına
gelmez. Ülkeden ülkeye bazı farklılıklar bulunulması kaçınılmazdır
86. Fakat,
farklılıkların bulunması, esas itibariyle Ombudsmanlık Kurumu’nun niteliğini
84
www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tasari_teklif_sd.onerge_bilgileri?kanunlar_sira_no=88231, (02.12.2013).
85
Böylece Türkiye, yasama çalışması 6 yıl, mutfak çalışması neredeyse 25 yıl boyunca yaptığı çalışmanın semeresini nihayet 6328 sayılı "Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu” ile almış bulunmaktadır.
86
GÖKÇE, Ali Fuat: "Çağdaş Kamu Yönetiminde Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık) Ve Türkiye İçin Askerî Ombudsmanlık Önerisi", Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadî Ve İdarî
32
değiştirecek bir boyutta olmadığı gibi, çoğunlukla ayrıntıya yönelik hususiyetlerdir
87.
Ayrıca bir kurumun ombudsman olarak adlandırılabilmesi için belirli temel özellikler
ve kriterlerin bulunduğu da kabûl edilmektedir
88. Bu nitelikleri ile ombudsmanlık
kurumu, diğer kurumlardan ayrılır
89. Şimdi sırasıyla bu özellikleri
90inceleyelim:
Ombudsmanlık kurumu yürütmeden ve idareden bağımsız bir
kurumdur. Bağımsızlığının sonucu olarak da tarafsızdır.
Ombudsmanlık kurumunun en önemli ve en belirleyici özelliklerinin başında,
hiç şüphesiz bütün makam ve kişilere karşı bağımsız ve tarafsız
91bir konumda
87
IŞIKAY, Mahir: Avrupa Birliği Hukukunda Ombudsman, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2004, s. 9; ISIR, Tamer: Mukayeseli Hukukta Ombudsmanlık Kurumu Ve Türkiye’ye Uygulanabilirliği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2004, s. 105; Birçok ülkede uygulanan Ombudsman kurumunda önemli olan nokta, her ülkenin, ombudsmanı kendi sosyal ve politik yapısına, hukuksal sistemine, kültürel ve demografik özelliklerine uyarlayarak çeşitli modifikasyonlarla ve değişiklerle uyarlamasıdır. TÜSİAD: Ombudsman (Kamu
Hakemi) Kurumu İncelemesi, s.21.
88
GAZİOĞLU, Tamer: Ombudsman Control In The Turkish Republic of Northern Cyprus, Yayınlanmamış Doktora Tezi, ODTÜ, Ankara 2003, s.46.
89
ODYAKMAZ, Zehra: “Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık) Kurumunun Tanıtılması", s. 4. 90
Bazı çalışmalarda kurumun özellikleri başlığının ikiye ayrılarak incelendiği görülmektedir. TORTOP, Nuri: agm.,s.8; ARKLAN, Ümit: “Bir Kamu Denetim Sistemi Olarak Ombudsman ve Türkiye’de Uygulanabilirliği”, Selçuk İletişim Dergisi, 2006, s. 86; ÜNAL, Feyzullah: agt., s.125,126. Bu ikili ayırım ombudsmanın kişisel özellikleri ve kurumsal özellikleri şeklindedir. Biz bu ayırımın kurumun özelliklerini net bir şekilde ortaya koyan bir ayırım olmadığını düşünüyoruz.
91
Bağımsızlık başka bir makamdan emir, talimat almamak demektir. Tarafsızlık ise önüne gelen uyuşmazlığın taraflarına eşit uzaklıkta veya yakınlıkta durmak demektir. Tarafsızlık en az bağımsızlık kadar önemlidir. Çünkü bağımsız olan bir makam tarafsız davranmayabilir. Aslında "andiçme" metninde "görevi tarafsızlıkla yerine getireceğine dair" ifadesi bulunmaktadır. ODYAKMAZ, Zehra: “Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık) Kurumunun Tanıtılması", s. 54. 6328 sayılı Kanunun amacı ve Kurumun görevleri beraber değerlendirildiğinde söz konusu görevlerin başdenetçi sıfatıyla tarafsız ve bağımsız bir şekilde yerine getirebilmesi için başdenetçi seçilecek kimsenin iş hayatında uzun süreli bir tecrübesi olması gerekmektedir. Ayrıca bu Kanunun nihaî amacı; idarî yargı yoluna başvurulmadan da uyuşmazlıkların çözülebilmesi için bir kamu denetçiliği kurumu oluşturmaktır. Sonuç olarak anlaşmazlıkların çözümü süratlenecek, dolayısıyla, idarî yargının da yükü hafiflemiş olacaktır. İdarenin eylem, işlem, tutum ve
33
olması gelmektedir
92. Ombudsman, kendisini atayan otoritenin ve yetki alanına giren
kamu kurum ve kuruluşların doğrudan veya dolaylı etkisinde kalmadan, hiçbir
makam ve kişiden emir almaksızın bağımsız ve tarafsız bir şekilde eşitlik ve adalet
ölçüleri içinde görev yapan bir kurum veya görevliyi ifade etmektedir
93.
Ombudsmanın bağımsızlığı ve tarafsızlığı, onu ihdas eden anayasal ve yasal
metinlerden, dokunulmazlığından, seçilme usûllerinden
94, atama şekli ile atamanın
görev süresi sonunda yenilenebilmesi ya da yenilenememesinden
95, faaliyetleri
davranışından doğan idare ile birey arasındaki bir idarî uyuşmazlığı çözebilmek için belli bir idarî birikime sahip olmak gereklidir. Bu da belli bir yaşın üzerinde olmayı gerektirir. ODYAKMAZ, Zehra-BOSTANCI, Yalçın-GÜZEL Oğuzhan: “6328 Sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu Çerçevesinde Kamu Başdenetçisine İlişkin Yaş Şartının Değerlendirilmesi”,
Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Kasım Aralık 2012, Y. 25, S. 103, s. 20.
92
BOKHARY, Justice: "The Ombudsman's Role: a Judicial Perspective", Asia Pacific Law
Review, Vol. 17, No. 1, p. 139; GOTTEHRER, Dean - HOSTINA, Michael: “The Classical
Ombudsman Model”, Editors: GREGORY, Roy, GIDDINGS Philip: Righting Wrongs: The
Ombudsman in Six Continents, Netherlands (Amsterdam), International Institute
Administrative Sciences, 2000, s.403. 93
MOORE, John E.: agm., p. 246; ÜNAL, Feyzullah: agt., s.116. 94
Ombudsmanın bağımsızlığını ve tarafsızlığını belirlemede, onu göreve getiren otorite, göreve getirilme şekli, görevden alınma biçimleri ve görev süresi gibi unsurlar da etkili olmaktadır. Ombudsman, İsveç, Finlandiya, Danimarka, Norveç gibi ülkelerde parlâmento tarafından atanmakta ya da seçilmektedir. Bazı ülkelerde ise parlâmento dışında hükümet veya başka bir organ tarafından atanmaktadır. İngiltere’de parlâmento ombudsmanı hükümetin önerisi üzerine Kraliçe tarafından atanır. BAILEY, Stephen - JONES, B. - MOWBRAY, A. R.: Cases And
Materials On Administrative Law, Third Edition, London 1997, p. 120. Fransa’da Mediateur
Bakanlar Kurulu kararı ile atanmaktadır. ÜNAL, Feyzullah: agt., p.117. 95
Ombudsmanın yalnızca bir dönem için seçilmesi ve bir daha aday olamaması bu kişinin görev süresince, bir daha seçilebilmek için, birilerine hoş görünmek zorunda kalmamasını sağlayacağından, kurumun bağımsızlığı ve tarafsızlığı açısından önemlidir. Ayrıca kurumun görev süresinin, parlâmentonun görev süresinden uzun olması yeni oluşmuş parlâmentonun, kendisinin seçmediği bir Ombudsmanla (belirli bir süre de olsa) çalışmak zorunda kalması, kurumun bağımsızlığı ve tarafsızlığı açısından önemli noktalardan biri olarak gösterilmektedir. EREN, Hayrettin: “Ombudsman Kurumu”, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi
Dergisi, Erzincan, C. 4, S.1-2, s. 84, 85; Ombudsmanların görev süreleri ve görev sürelerinin
bitmesinden sonra tekrar göreve getirilip getirilmemeleri açısından aralarında farklılıklar bulunmaktadır. Ombudsmanlar, genellikle 4 ile 7 yıl arasında değişen sürelerle göreve getirilirler. İsveç, Finlandiya, Norveç gibi ülkelerde 4 yıl süre ile göreve getirilmekte ve tekrar
34
üzerinde dış denetimin bulunmamasından ve sahip olduğu malî imkânlarından
96doğmaktadır
97.
Ombudsman yalnızca idare karşısında değil, seçilmesi ve görevden alınması
dışında, parlâmento karşısında da bağımsız olan bir kurumdur
98. Ombudsman
seçilebilmekte veya atanabilmektedir. Yeni Zelanda’da 5 yıl süre ile atanıp görev süresi bitiminde tekrar atanabilirken, İngiltere ve Kuzey İrlanda’da süresiz olarak göreve gelmekte ve 65 yaşında da emekli olmaktadır. Fransa’da Mediateur, Bakanlar kurulu kararnamesiyle 6 yıl süreyle atanmakta, görev süresi sonunda ise tekrar atanamamaktadır. THERY, Jean-Francois: “Mediateur”, Çeviren: ATAY, Cevdet: Bağımsız İdarî Otoriteler, İstanbul 1996, s.41.
96
FIELD, Chris: "Independence – A Key Principle", Presentation to the Australian and New
Zealand Ombudsman Association Biennial Conference 2010, 6 May 2010, Wellington, New
Zealand, p. 3; YATES, Juliet: "The Function of the Ombudsman in Local Government",
Auckland University Law Review, Vol. 29, 1980-1983, p. 296; MOORE, John E.: agm., p. 246.
Ombudsmanların bağımsızlığının, tarafsızlığının ve işlevsel özerkliğinin güvencelerinden birisi de, sahip olduğu bütçe sınırları içerisinde hiçbir makam veya organdan talimat almadan özgürce her türlü harcamayı yapabilmesidir. Ombudsman, sahip olduğu mali özerklik ile her türlü inceleme, araştırma ve denetim faaliyetleri için gerekli harcamaları rahatlıkla yapabilmekte, dolayısıyla mali bağımlılığın getirebileceği baskı ve etkilerden kurtulmaktadır. Örneğin, İngiltere’de Parlâmento ombudsmanının aylıkları, emeklilik ve diğer yan ödemeleri, devlet gelirlerinden (consolidated fund) örtülü ödenekten karşılanmakta ve böylece mali baskı eğilimlerinin önüne geçilmektedir. ARSLAN, Süleyman: “İngiltere’de Ombudsman Müessesesi”,
Amme İdaresi Dergisi, C. 19, S. 1, Mart 1986, s.159; OYTAN, Muammer: agm.,s. 201. Bütçesi
üzerinde sürekli olarak yasamanın, yürütmenin söz sahibi olduğu, onlar tarafından denetlenen bir ombudsmanın bağımsızlığından söz etmek doğru değildir. Ayrıca, ombudsmanlık kurumunun bağımsızlığı açısından başında bulunacak kişinin maaşı da önemlidir. Ombudsmanlık kurumunun bağımsızlığı ve tarafsızlığı, sadece başında bulunacak kişiyle ilgili bir sorun değildir. Dolayısıyla personelinin de bağımsızlığı ve tarafsızlığı sağlanmalıdır. Personel, idare ve yürütme tarafından veya onların etkisi altında değil, doğrudan doğruya ombudsmanlık kurumuna atanan kişi tarafından seçim yapılması daha uygun olduğu ifade edilmektedir. Ayrıca, bu personelin de tatminkâr bir maaş almasının sağlanması, personelin bağımsızlığı ve tarafsızlığı açısından önemlidir. MURADOVA, Djahan: Ombudsmanlık Kurumu Ve Türkiye’de Uygulanabilirliği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2013, s. 80.
97
TEMİZEL, Zekeriya: Yurttaşın Yönetime Karşı Korunmasında Bağımsız Bir Denetim
Organı Ombudsman, İstanbul 1997, s. 56.
98
DREWRY, Gavin: "Ombudsmen and Administrative Law - Bright Stars in a Parallel Universe?",
Asia Pacific Law Review, Vol. 3, 2009, p. 23; GAY, Oonagh: " The Ombudsman- The
Developing Role In The Uk", http://www.parliament.uk/business/publications/research/briefingpapers/SN04832/theombudsma
35
yetkisini her zaman parlâmentodan almaktadır, fakat incelemelerinde parlâmentoya
karşı da bağımsızdır. Parlâmento onu seçebilir ve görevden alabilir ancak, ona
herhangi bir emir ya da talimat veremez. Ombudsman faaliyetlerini yürütürken tam
bir özgürlük ve otonomi içinde hareket etmektedir, etmelidir
99. Ombudsmanın
faaliyetlerini yürütürken parlâmento, ombudsmana belirli bir şikâyeti nasıl ele
alacağı hakkında talimat veremez veya ombudsmanın kararını etkileyemez, onları
tekrar gözden geçirip düzeltemez
100.
Bu husus, 6328 Sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu'nun "Bağımsızlık ve
tarafsızlık" başlıklı 12. maddesinde da gayet açık bir şekilde hüküm altına alınmıştır.
Ombudsmanın görevini icra ederken her türlü partizanlıktan uzak kalması
görevinde başarılı olması için şarttır. Bu yüzden Ombudsmanlar siyasî partilerle olan
ilişkilerini minimum düzeyde tutarlar
101. Ayrıca aldıkları kararlarda aynı konumda
n-the-developing-role-in-the-uk, (30.11.2014). Devletin anayasal, yasal organlarına karşı bağımsız olabilmeleri ombudsmanlara politik ve idarî sonuçlardan korkmadan gerçekçi arama özgürlüğünü sağlamaktadır. KESTANE, Doğan:" Çağdaş Bir Denetim Organizasyonu Olarak Ombudsmanlık (Kamu Denetçiliği)", Maliye Dergisi, S. 151, Temmuz-Aralık 2006, s.67; ÖZDEN, Kemal: age.,s. 29.
99
ROBERTS, David: agm., p. 363; YATES, Juliet: agm., 295. 100
BASTIAMPILLAI, Bertram: "The Parliamentary Commissioner For Administration (Ombudsman)", Sri Lanka Journal of International Law, Vol. 7, 1995, p. 26. EREN, Hayrettin: agm.,s. 84; TÜSİAD: Ombudsman (Kamu Hakemi) Kurumu İncelemesi, s.13; Parlâmentonun bir temsilcisi olarak görülen ombudsmanın parlâmento ile olan ayrıcalıklı ilişkileri ona bir üstünlük katmaktadır. Ombudsmanın parlâmento ile ilişkisi, hiçbir zaman hiyerarşik bir ilişki özelliğine girmemektedir. Parlâmento, ombudsmanın faaliyet alanını belirleyen yasal düzenlemeleri yapmakta, bunun dışında ombudsmanın çalışmalarına ve kararlarına herhangi bir müdahalesi bulunmamaktadır. AKINCI, Müslüm: Bağımsız İdarî
Otoriteler ve Ombudsman, İstanbul 1999, s. 295; Hiçbir kişi, kurum veya kuruluş çalışmaları
ile ilgili emir veremez, öneride bulunamaz. PAYASLI, Arif: “Yönetimde Davaları Azaltma Yolları”, Amme İdaresi Dergisi, C. 19, S. 4, s.7, TODAİE Yayınları.
101
FIELD, Chris: agm., s.8; IŞIKAY, Mahir: agt.,s.14; YATES, Juliet: agm., p. 306; VERKUIL, Paul R.: "The Ombudsman And The Limits Of The Adversary System", Columbia Law Review, Vol. 75, p. 847; Manitoba Ombudsman Report, Report on Complaint of Alleged Partisan
Action by Civil Servant, December 2013, https://www.ombudsman.mb.ca/uploads /document/files/report-on-complaint-of-alleged-partisan-action-by-civil-servant-en.pdf,
36
olan kişilere aynı muameleyi göstererek vatandaşlar arasında milliyet, ırk, din ya da
inanç veya cinsel tercihlere dayalı herhangi bir haksız ve adaletsiz ayırımcılığın
ortaya çıkmasından özenle kaçınırlar
102. 6328 Sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu
Kanunu'nun "Yasaklar" başlıklı 30. maddesinde bu hususa vurgu vardır
103.
Ombudsmanın tarafsızlığını güvence altına almak amacıyla bazı görev
kısıtlamaları da getirilebilmektedir. 6328 Sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu
Kanunu'nun Yasaklar" başlıklı 30. maddesinde "Başdenetçi, denetçiler, Genel
Sekreter, kamu denetçiliği uzman ve uzman yardımcıları ile diğer personel, bu
görevleri süresince resmî veya özel hiçbir görev alamazlar, ticaretle uğraşamazlar.
Bilimsel yayınlarda bulunma, görevleri veya meslekleri ile ilgili olarak davet
edildikleri ulusal veya uluslararası kongre, konferans ve benzeri toplantılara
katılma, derneklerde üyelik ve kâr amacı gütmeyen kooperatiflerde ortaklık hâlinde
bu madde hükümleri uygulanmaz." denilerek kurum çalışanlarının özellikle de
ombudsmanların tarafsızlığı sağlanmaya çalışılmıştır.
Aslında bağımsızlık şartları (Avrupa Ombudsmanının yaptığı değerlendirmede
olduğu gibi)
104“Yasaklar”ı düzenleyen 30.madde ile birlikte de değerlendirilebilir
105.
2013,http://www.oikeusasiamies.fi/dman/Document.phx?documentId=zx19214134114436&cmd
=download, (01.12.2014); ÖZBAĞ, Zikrullah: Yönetimin Denetimi ve Ombudsman, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu 1997, s. 50.
102
HATKE, Vance: agm., p. 335; TEPE, Kemal: “Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsmanlık)”,
Belediye Dünyası Dergisi, S. 10, Ekim-2006, s.65,66.
103
"Başdenetçi, denetçiler, Genel Sekreter, kamu denetçiliği uzman ve uzman yardımcıları ile diğer personel, siyasî partilere üye olamazlar; herhangi bir siyasî parti, kişi veya zümrenin yararını veya zararını hedef alan bir davranışta bulunamazlar; görevlerini yerine getirirken dil, ırk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep ayırımı yapamazlar;..."
104
Avrupa Ombudsmanının Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilen 5548 Sayılı kanun'un taslak çalışması üzerinde yaptığı eleştiriye göre: “…(A) Bu hükmü ters çevirerek basitleştirmek faydalı
olacaktır: ombudsman bağımsız çalışacak, görevini ifa ederken kimseden talimat almayacaktır. Bu ombudsmanın bağımsız kalması açısından daha açık ve olumlu bir görev tanımı olacaktır. Sonuçta bağımsız kalmak ombudsmanın sorumluluğudur. Ombudsmana odaklanarak sorunu basitleştirmek Kurumun bağımsızlığının kamu tarafından anlaşılmasını kolaylaştıracaktır. “Yasaklar” başlıklı 30. maddenin önemli kısımlarıyla örtüşme mevcuttur. Bu örtüşmede
37
Ombudsmanın bağımsızlığını sağlayabilmek için; parlâmentonun seçmesi, kendisine
yeterli bütçe ayrılması, yeterli maaş verilmesi, çıkar ilişkisi düşünmeyecek ve
tarafsız davranacak saygın bir kişiliği olması, görevle bağdaşmayacak işlere heves
etmemesi arzu edilmektedir
106. “Yasaklar”a ilişkin madde de bunları sağlamak için
düzenlenmiştir. Anayasa Komisyonu daha önceki çalışmalarda bu maddenin
başlığını “bağımsızlık ve tarafsızlık” olarak önermiştir.
Çoğunlukla bir bazen birden çok kişiden oluşur
107.
Yetkisini genellikle anayasadan, bazen kendi kuruluş kanunlarından
alır
108.
amaçlanan faydaların ne olduğu belli değildir. Ombudsmanın bağımsız olması ile ilgili olumlu görev ile ombudsmanın görevi süresince ücret karşılığı hiçbir başka faaliyette bulunamayacağını açıklayan bir alt-hükmün kombinasyonu muhtemelen daha faydalı bir çözüm olacaktır. Eğer önerilen hüküm veya bir benzeri korunursa, bu durum kimsenin ombudsmana tavsiyede veya öneride bulunamayacağı noktasına kadar gider. Meclisin tavsiyede veya önerilerde bulunamadan ombudsmanın çalışmalarıyla ilgili diyalog veya görüşmelerde bulunmasının nasıl mümkün olabileceğini anlamak zor. Parlâmentolar ve onların ombudsmanları arasında sağlam diyalog olması Avrupa’da çok yaygın ve genellikle ombudsmanlık kurumunun gelişimine faydası var. Başka bir yasal-teknik nokta da şu; tavsiyelerde veya önerilerde bulunma yasağı serbest konuşma hakkı ışığında problem olarak görülebilir…….” ODYAKMAZ, Zehra: “Kamu
Denetçiliği (Ombudsmanlık) Kurumunun Tanıtılması", s. 54. 105
MALONEY, Arthur: "The Ombudsman Idea", United British Columbia Law Review, Vol. 13, p. 384.
106
CASTRO, Adolfo: "An Ombudsman for America", International Legal Practitioner, December 1993, p. 112; HATKE, Vance: agm., p. 336; An Act Providing For The Functional
And Structural Organization Of The Office Of The Ombudsman, And For Other Purposes,
Section 9. http://www.ombudsman.gov.ph/docs/republicacts/Republic_Act_No_6770.pdf, (1.12.2014).
107
ODYAKMAZ, Zehra: “Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık) Kurumunun Tanıtılması", s. 5; IŞIKAY, Mahir: agt.,s.8; ISIR, Tamer: agt.,s. 106; ALTUĞ, Yılmaz: Kamu Denetçisi
(Ombudsman), Yayın No: 4343, İstanbul, 2002, s.28, İstanbul Üniversitesi Yayınları.
108
BAYLAN, Ömer: agm.,s. 9; ODYAKMAZ, Zehra: “Kamu Denetçiliği (Ombudsmanlık) Kurumunun Tanıtılması", s. 5; ISIR, Tamer: agt.,s. 106; Ombudsmanlık kurumunun anayasal veya yasal dayanağının bulunması, bağımsızlığı ve tarafsızlığının güvence altına alınması açısından önem arzetmektedir. OOSTING, Marten: “Asya Ombudsmanları Üçüncü Konferansı Açılış Konuşması”, Çev. AKSAKAL, Numan, 4 Mayıs 1998, Denetim Dergisi, Y. 14, S. 103,
38
Ombudsmanlık kurumunu oluşturan ülkelerde kurumun hukukî dayanaklarına
bakıldığında genellikle anayasal ve yasal düzenlemelerde yer aldığı görülmektedir.
Ombudsmanın atama ve görev süresi, görev ve çalışma usûlleri, görevden alınma
koşulları hukuksal güvencelere bağlanmaktadır. Ombudsmanlık kurumu, kurumun
ilk oluşturulduğu ülke olan İsveç ile birlikte Finlandiya, Danimarka ve İspanya gibi
ülkelerde hem anayasa hem de yasal düzenlemelerde yer almaktadır. İngiltere ve
Norveç, İrlanda, Hollanda, İtalya, Yeni Zelanda, Avustralya, İsrail gibi ülkelerde
sadece yasal düzenlemelerde yer almaktadır
109.
Halk tarafından kolayca ulaşılabilir ve başvurulabilir bir kurumdur.
Ombudsmanlık kurumunun bağımsızlığı ve tarafsızlığının yanı sıra basit,
masrafsız, çabuk ve kolay ulaşılabilir bir şikâyet ve denetim mekanizması olması
özelliği, onu diğer şikâyet ve denetim kurumlarına kıyasla üstün kılar
110.
Ekim-Kasım-Aralık 1999, s.26, 27. Genellikle yasa ile kurulur. Kanun ile korunmak, Ombudsmana görevini yürütürken diğer kurumlarla olan ilişkilerinde büyük destek sağlar. Meselâ, 6328 Sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu'nda, "Bilgi ve belge istenmesi" başlıklı
18. maddesinde "Kurumun inceleme ve araştırma konusu ile ilgili olarak istediği bilgi ve belgelerin, bu isteğin tebliğ edildiği tarihten itibaren otuz gün içinde verilmesi zorunludur. Bu süre içinde istenen bilgi ve belgeleri haklı bir neden olmaksızın vermeyenler hakkında Başdenetçi veya denetçinin başvurusu üzerine ilgili merci soruşturma açar." gerektiği belirtilmiştir. Bu
yüzden Ombudsmana gerekli bilgiyi vermemek mümkün değildir. Bunu yanı sıra birçok kaynak Ombudsman Kanunu’nun pragmatik bir esnekliğe sahip olmasının Ombudsmanın başarısının temeli olduğunda birleşmektedirler. Meselâ böyle bir esneklik Ombudsmana bir şikâyetin araştırma gerektirip gerektirmediğine, şikâyeti ele alıp almamaya, şikâyetin kapsamını genişletmeye veya araştırmaya istediği zaman sona erdirmeye karar verme serbestliğini tanır. Böylece Ombudsman şikâyetleri ele alırken Kanun onu aşırı şekilde kısıtlamaz ve bireyin şikâyetine özel davranmayı mümkün kılar. TAYŞİ, İsmet: “Ombudsmanlık Kurumu ve Ülkemizde Uygulanabilirliği”, Sayıştay Dergisi, Ankara, Nisan-Haziran 1997, S.25, s.110; IŞIKAY, Mahir: agt.,s.11.
109
NOZARI, Fariborz: "The Swedish Institution Of Justice Ombudsman Internaional Journal Of Legal Information", Vol. 18, 1990, p. 2; GUNNAR, Grenfors: "The Parliamentary Ombudsman", Constitutional and Parliamentary Information Review, No. 172, London, 1996, s.4., (Nakleden, ÜNAL, Feyzullah, agt.,s.117.)
110
HUNT, Hon Lord: "Opening Up, Reaching Out And Aiming High", An Agenda for
Accessibility and Excellence in the Financial Ombudsman Service, The Hunt Review, 2000,
39
Ombudsman herkesin, sıradan bir vatandaşın bile rahatlıkla ulaşabileceği bir
durumda olmalıdır. Vatandaşlar diğer idarî ve yargısal denetim kurumlarında
karşılaşılan zorluklar, karmaşa, masraf ve ağır bürokrasi olmadan ombudsmana
kolayca ulaşabilmelidir
111. Ombudsmanın bazı ülkelerde "vatandaş koruyucusu,
vatandaş yardımcısı, halkın koruyucusu, vatandaş savunucusu" gibi isim ve sıfatlarla
anılması bu sebepledir
112.
Ombudsmana yapılacak şikâyet başvurularında, herhangi bir ücret veya harç
talep edilmemekte
113, yazılı veya sözlü müracaat kabûl edilmektedir
114. 6328 Sayılı
111
Guide To Principles Of Good Complaint Handling,
http://www.ombudsmanassociation.org/docs/BIOAGoodComplaintHandling.pdf, (01.04.2014); ÖZDEN, Kemal: age.,s. 36.
112
HATCHARD, John: "Developing Governmental Accountability: The Role Of The Ombudsman",
Third World Legal Studies, 1992, p. 223; ÖZDEN, Kemal: age.,s. 36. Bu özelliklerinden
dolayı, ombudsmanı bürokrasi canavarını öldürmek için atını dolu gizgin süren beyaz atlı bir şövalyeye benzeten olmuştur. CAPOZZOLA, John: "An American Ombudsman: Problems and
Prospects, Western Political Quarterly, June 1968, Vol. 21, No. 2, s.289.
113
Ombudsmana başvurmak için avukat tutmaya gerek yoktur, karmaşık bir prosedür aranmaz, şikâyetin nedenini ve ilgili dokümanları e-posta yoluyla, telefonla veya postayla bildirmesi yeterlidir. FENDOĞLU, Hasan Tahsin: agm.,s. 63.
114
Ombudsmana yapılacak başvurularda aranacak şartlar açısından İskandinav ülkelerinde katı şekil şartlarına rastlanılmamaktadır. Bu ülkelerde sözlü bir başvuru bile ombudsmanı harekete geçirebilmektedir. Benzer bir şekilde Avusturya’da ülkenin herhangi bir yerinden herkes ombudsman bürosuna bir yerel konuşma ücreti karşılığında telefon ederek sözlü olarak yakınmada bulunabilmektedir. PICKL, Vicktor: “Ombudsman ve Yönetimde Reform”, Çeviren. ERGUN, Turgay, Amme İdaresi Dergisi, C. 19, S. 4, Aralık 1986, s.43; Ombudsmana yapılacak başvuru, çoğu ülkede genellikle yukarıda ifade edildiği gibi doğrudan, şekil şartları aranmaksızın ve masrafsız yapılabilmektedir. Ancak, bazı ülkelerde ombudsmana doğrudan başvuru