Türk Yatırımcıları ve Yatırım Alanları

Rus insanın genel özellikleri, alışkanlıkları ve tüketim kültürü, Rusya’daki mevcut koşullar, rekabet unsurları ve Türkiye’nin kapasitesi göz önünde bulundurulduğunda Türk girişimcilerin Rusya pazarında yer edinebilecekleri başlıca sektörler şunlardan meydana gelmektedir.

• Kozmetik sektörü • Gıda ürünleri

• Deri ve deri ürünleri • Sebze ve meyve ürünleri • Ulaşım sektörü • İnşaat Sektörü

• Turizm • Eğlence mekânları

• Madencilik ürünleri • Elektrikli makine ve cihazlar • Otomotiv sanayi ürünleri • Kimyasal ürünler

Yukarıda adı geçen sektörlerde gerek mağazacılık, gerekse üretim yaparak Rusya’da faaliyette bulunan çok sayıda irili ufaklı Türk şirketinin yanı sıra, bazı önemli yatırımlar şeklinde de mevcutturlar.

Enka Holding: Rusya’daki Türk yatırımları arasında yatırım tutarı olarak en büyüğü “Enka Holding”in yatırımlarıdır. Rusya’da 1987 yılından beri faaliyet gösteren ve Türk inşaat firmaları arasında en büyük iş hacmine sahip olan “ENKA”, aynı zamanda Rusya’da gayrimenkul alanındaki ilk yabancı şirket olmuştur. “Enka Holding”, Moskova Belediyesi’nden 49 yıllığına kiraladığı araziler üzerine inşa ettiği binaları, işyeri, mağaza ve konut olarak pazarlamaktadır.80

180000 metrekarelik 19 ticari ofis binasının inşaatını gerçekleştiren “ENKA”, 2004 yılında “Forbes Russia” dergisinin Moskova’da en fazla kira gelirine sahip şirketler arasında üçüncü olmuştur.81Dergiye göre, şirketin 2004 kira gelirleri 270 milyon dolara eşittir. “ENKA” bugüne kadar “Sadovaya Plaza”, ”Riverside Towers”, “Krasnye Holmy”, “Paveletskaya Triada” gibi iş merkezlerinin inşaatını gerçekleştirip, kullanıma sokmuştur.82

Ramstore: “Enka Holding”in “Koç Holding” ile 1997 yılında ortaklaşa kurdukları “Ramenka” şirketi Rusya’nın en büyük hipermarketler zincirlerinden birisine sahiptir. “Ramstore” adı ile ağırlıklı olarak Moskova’da bulunan, fakat giderek bölgelere de yayılan hipermarket, süpermarket ve alışveriş merkezilerinin sayısı 2005 yılı Mart ayı itibarı ile 38’e ulaşmıştır.832005 yılı sonunda bu sayının 50 olması beklenmektedir.

“Ramstore” mağazalarının ilki 1997 yılında Türk Eximbank kredisi çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. Bunun dışında, çeşitli tarihlerde farklı miktarlarda Uluslararası Finans Şirketi’nden (IFC) de krediler sağlanmıştır: 4 adet alışveriş merkezinin inşaatı için Mayıs 1998’de 36 milyon dolarlık kredi, Kasım 2000’de 1 hipermarket ve 2 süpermarketin inşaatı için 30 milyon dolarlık kredi, Mayıs 2002’de 2 hipermarket ve 4 süpermarketin inşaatı için 70 milyon dolarlık kredi. “Ramenka”nın 2004 yılının cirosu 490 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.84

80 _{“Rusya Federasyonu’ndaki Yabancı Yatırımlar ve Türk Yatırımları”, haz. Cihangir Gürkan}

Şen, Moskova, Nisan 2003, s.2-3

81 _{“Moskova'daki Kiracılar ENKA'yı Zirveye Taşıdı”, Referans Gazetesi, 2 Şubat 2005.}

82 _{Şirkete ilişkin güncel veriler: http://www.enka.com/pdf/ENKAI%20-%20KONS%20-} %2030062010.pdf (23.06.2010)

83 _{Şirkete ilişkin güncel veriler: http://www.ramstore.ru (28.06.2010)}

84_{“İnvestitsionnıe proyektı IFC v Rossiyskoy Federatsii (vıboroçno)”,} http://www.ifc.org/ifcext/eca.nsf/Content/RussianFederationInvestmentProjects_russian,

Yurtdışında grup şirketleriyle en büyük ciroya sahip olan şirketler listesinde zirvede Koç Holding yer alıyor. 25 ülkede 50’nin üzerinde şirketle faaliyet gösteren holding, 2008 yılında bu şirketleriyle 2 milyar 114 milyar dolarlık ciro elde etti.85

Anadolu Grubu: Rusya’daki Türk firmaları arasında imalat sektörüne en çok yatırım yapan firma “Anadolu Grubu”dur. Grubun ilk yatırımı 1996 yılında tamamlanan Rostov’daki (Güney Rusya) 27,5 milyon dolarlık “Coca Cola” fabrikasıdır. İkinci yatırımı ise, 1999 yılında faaliyete başlayan Moskova’daki bira fabrikasıdır.

“Efes İçecek Grubu”nun 1998 yılında inşaatına başlayıp, Mayıs 1999 tarihinde faaliyete geçirdiği “Moskova Bira Fabrikası”nın (“Moscow Efes Brewery”) 80 milyon dolara ulaşan ilk yatırım tutarı için, Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası'ndan (EBRD) 34 milyon doları kredi, 5 milyon doları ise sermaye iştiraki olmak üzere toplam 39 milyon dolarlık finansman sağlanmıştır. Bunun ardından, 2001 yılının Haziran ayında ise, EBRD yıllık üretim kapasitesi 150 milyon litre olan fabrikanın üretim kapasitesini 300 milyon litreye çıkartma projesi kapsamında ek olarak 17 milyon dolar tutarında bir kredi sağlamıştır.86

Rusya bira pazarının yaklaşık %7’sini elinde bulundurarak ülke genelinde dördüncü, Moskova’da ise birinci olan “Anadolu Grubu”, Moskova’da “Efes Pilsen” ve “Starıy Melnik” markaları ile gerçekleştirdiği üretimi, Başkortostan’da satın aldığı fabrika ile destekleyerek, ürettiği bira markası sayısını da 5’e yükseltmiştir. Buna ilaveten, Rostov’daki fabrikasını da bira fabrikasına çeviren “Anadolu Grubu”, 2004 sonu itibarı ile Rusya’daki yatırım tutarını 250 milyon doların üzerine çıkarmıştır.87 Başkortostan’daki yatırımda da, “Moskova Bira Fabrikası”nda olduğu gibi, EBRD azınlık hisse payına sahiptir.

TOBB-TİM Türk Ticaret Merkezi: 18 Aralık 1996 tarihinde Moskova Belediyesi ve Türkiye Cumhuriyeti yetkilileri arasında imzalanan Mutabakat Zaptına esasen Moskova’da Türk ihraç ürünlerinin sergileneceği ve toptan pazarlanacağı bir iş merkezi olarak düşünülen ve Türkiye Ticaret Odaları ve Borsaları Birliği (TOBB)

85_{http://www.capital.com.tr/haber.aspx?HBR_KOD=5440 (28.06.2010)}

86 _{“Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası’ndan Efes Moskova Bira Fabrikası’na 17 Milyon Dolar}

Kredi”, basın bülteni, 14 Haziran 2001, http://www.anadolugroup.com/turkce/bulten12.htm (19.05.2010)

ve Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) tarafından hayata geçirilen ve 12 Ocak 2005 tarihinde açılan “TOBB-TİM Türk Ticaret Merkezi” (diğer adı ile “ARKADİA Türk Ticaret Merkezi”) 60 milyon dolara mal olmuştur. 38600 metrekare alan üzere kurulmuş 11 katlı binada 85 ofis, 39 mağaza, süpermarket, sinema salonları vs. bulunmaktadır.

Vestel: Zorlu Holding’in bünyesindeki “Vestel”in televizyon fabrikası Rusya’daki önemli bir Türk imalat sektörü yatırımıdır. Bu özelliği ile “Vestel” kendi sektöründe Rusya’da fabrika kuran ilk yabancı yatırımcı unvanını da elde etmiştir.88

Moskova’dan 120 kilometre uzaklıktaki Aleksandrov şehrinde 2003 yılının Ağustos ayında 15 milyon dolarlık yatırımla faaliyete geçen fabrika, aynı yıl içerisinde 500000 adet televizyon üretmiştir. 2004 yılında kapasiteyi genişleterek 1000000 adet üretime geçen “Vestel”, 2005 yılı sonunda da çamaşır makinesi ve buzdolabı üretimine de başlamayı ve bunun için 55 milyon dolar ek yatırım yapmayı planlamaktadır.89

Ruscam: “Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları”nın başkent Moskova’nın yaklaşık 180 kilometre kuzeydoğusundaki Gorohovets kasabasında kurduğu şişe ve cam fabrikası 6 Eylül 2002 tarihinde “Ruscam” adı altında açılmıştır. 17 hektar alanda yerleşen ve 43 bin metrekare kapalı alanı bulunan yatırımın toplam maliyeti 46 milyon dolar civarındadır. İlk yatırımdan sonra Mayıs 2003’te ve Mart 2004’te iki defa yatırım genişlemesine gidilmiş ve toplam yatırım tutarı 70 milyon dolara ulaşmıştır.Yatırımın finansmanının bir kısmı Haziran 2001’de 13 milyon dolar, Ocak 2003’te 10 milyon dolar, Şubat 2004’te 17,5 milyon dolar olmak üzere Uluslararası Finans Şirketi (IFC) tarafından yapılmıştır. Yıllık 9 milyar adedin üzerinde şişe üretimi gerçekleşen Rusya’da “Ruscam” üçüncü yatırım genişlemesinden sonra kapasitesini 1 milyar adede çıkararak Rusya şişe pazarının yaklaşık %10’unu elinde bulundurmaktadır. 90

88 _{“Rusya “Vestel” ile Tanıştı”, http://www.rtibnet.com/contents.php?cid=57 (19.05.2010)}

89 _{“Vestel” Rusya’da Buzdolabı Üretecek”, http://www.sabah.com.tr/2004/10/25/eko110.html}

(11.07.2010)

90 _{İlgili kaynaklar: http://www.regnum.ru/allnews/232663.html,} http://www.ifc.org/ifcext/eca.nsf/Content/RussianFederationInvestmentProjects_russian,

Netaş: “Netaş”ın 1995 yılında Rusya’nın Atom Enerjisi Bakanlığı’na bağlı “IMWP” şirketi ile Rusya’nın Ural bölgesindeki Çelyabinsk şehrinde kurduğu “Rontelekom” şirketi telefon santralleri, abone kartları, santral kartları ve yazılım ağırlıklı diğer haberleşme ürünlerini üretmektedir. Yatırımın tutarı yaklaşık 45 milyon dolardır.91

Arçelik: “Vestel”den sonra, Türkiye’nin önde gelen başka bir beyaz eşya üreticisi olan “Arçelik” de rakibini takip ederek Rusya’da yatırım yapma kararını almıştır. “Arçelik”, “Ramstore”dan sonra Koç grubunun Rusya’daki ikinci yatırımı olacaktır. 50,8 milyon Avro’luk yatırım yapılarak yılda 850 bin adet çamaşır makinesi üretecek fabrika 2006 yılında faaliyete geçecektir.92 Proje finansmanının %50’si dış finansman olarak sağlanacaktır, bunun da 22 milyon dolarlık kısmı Şubat 2005 tarihinde Uluslararası Finans Şirketi’nden (IFC) temin edilmiştir.93

Diğerleri: Bu büyük çaplı yatırımların yanı sıra, Rusya’da tekstil, hazır giyim, gıda, inşaat gibi alanlarda yatırım tutarı 5 milyon doları aşmayan orta ve küçük boyutlu Türk yatırımları da bulunmaktadır. Bunlar arasında “Binmeksan” benzin pompaları fabrikası, “Colin’s Jeans” penye fabrikası, “Muya” terlik fabrikası, “M” döner fabrikası, “Ekom-Eczacıbaşı”, “Entes”, “Isbi”, “Trusgaz”, “Meges Boya”, “Hayat Kimya”, “Üçgen İnşaat”, “Rockland”, “Calkan Et”, “Levent Kimya, “Ego Plast”, “Beta Çay” vs. bulunmaktadır.

Küresel denetim, vergi ve danışmanlık şirketi KPMG'nin araştırmasına göre Türk şirketlerinin, içinde bulunulan dönemde ve önümüzdeki 5 yıl içinde, yurt dışında yatırım yapmak için en çok tercih ettikleri ülke Rusya oldu. Araştırmaya katılan yöneticilerin yüzde 30’u bu yıl, yüzde 14’ü ise önümüzdeki 5 yıl içinde Rusya’ya yatırım yapmayı planladıklarını söyledi.

Araştırmaya katılanların yüzde 26'sı yabancı yatırımların kendileri için yeni olduğunu ve yurt dışına 4 yıl veya daha kısa süredir yatırım yaptıklarını belirtiyor. Yüzde 50’lik kesim yurt dışına yatırım yapmaya 2008’de başladıklarını belirtirken,

91 _{“Rusya Federasyonu’ndaki Yabancı Yatırımlar ve Türk Yatırımları”, haz. Cihangir Gürkan}

Şen, Moskova, Nisan 2003, s.4.

92 _{“Arçelik Rusya'ya 50.8 Milyon Euro yatırım Yapacak”, İnteraktif Yayıncılık – Güncel Projeler} ve Yatırımlar, 27 Ocak 2005

93 _{http://www.ifc.org/ifcext/eca.nsf/Content/RussianFederationInvestmentProjects_russian,}

yüzde 28’lik kesim ise 20 yıldan fazla bir süredir yurt dışına yatırım yaptığını bildiriyor.

Araştırmaya katılan Türk şirketleri arasında yalnızca yüzde 16'sı, ortak girişimleri tercih edilen seçenek olarak görüyor. Buna karşılık Türk şirketlerinin direkt bir iştiraki veya şubesi yolu ile yurt dışı yatırımları gerçekleştirmek çok daha popüler durumda.94