Siyasi-İdari Yapı Özellikleri

Rusya Federasyonu yeraltı ve yerüstü kaynaklarındaki zengin çeşitliliğinin yanı sıra, karmaşık federal-idari yapısı, iniş ve çıkışlarla dolu tarihi ve siyasi geçmişi, geniş arazileri ile dev boyutlarında ama seyrek nüfuslu bir Avrasya devletidir. Yüzölçümü bakımından dünyanın en büyük ülkesi olan Rusya 14 ülke ile kara sınır komşuluğu ve 13 farklı deniz ile deniz komşuluğu olup 89 eşit federal yönetim birimine bölünmüştür.29 12 Haziran 1990’da ilân ettiği Bağımsızlık Deklarasyonu ile SSCB’den ayrılan, 31 Mart 1992 tarihli Federal Antlaşma ve 1993 tarihli Rusya Anayasası ile Rusya Federasyonu sınırları içinde 6 farklı, fakat eşit haklı 89 federe birim yer almaktadır. Bu 89 federe birim içinde 21 Özerk Cumhuriyet (Respublika), 1 Otonom Bölge (Avtonomnaya Oblast), 10 Otonom Daire (Avtonomnıy Okrug) 6 Yönetim Bölgesi (Kray), 49 il (Oblast) ve 2 özel statüye sahip Federal Şehir (Moskova ve St. Petersburg) yer almaktadır.30

ABD ve Almanya gibi ülkelerde tek tip idari birimlerden oluşan simetrik federal yapı uygulanırken, Rusya’da çok daha karmaşık olan çok tipli asimetrik federal yapı egemendir. Rusya’daki federal yapıyı Demir ve Davletov şöyle özetlemektedirler:31

¾ Rusya’nın bugünkü idari yapısı, SSCB’nin yönetimsel paylaşımından hem sayıca, hem de şekil ve sınırlar itibariyle çok farklı değildir. Sovyet dönemindeki Cumhuriyet, Kray ve Oblast sınırları birkaç küçük istisna dışında Postsovyet döneminde de pek değişime uğramamıştır.

¾ Rusya’da geçerli olan federalizm, dünyanın başka hiçbir yerinde bir

29 _{E. Atasoy, “Kıtalar ve Ülkeler Coğrafyası”, Ezgi Kitabevi Yayınları, Bursa, 2003, s. 385}

30 _{A. Lukanov, N. Bojinov, S. Dimitrov, “Stranite v Sveta 2002 Spravoçnik, İzdatelstvo”, Gloriya}

Palas, Sofiya, 2002, s. 110-111

31 _{http://www.circassiancanada.com/tr/arastirma/0132 yakin tarihe bir bakis.h tm (04. 10.2009) ve} http://www.stradigma.com/turkce/agustos2003/makale 09.html (04. 10.2009)

araya getirilmesi başarılamayan, etnik ve idarî-bölgesel taksimat temeline dayalı devlet yapılarını üzerinde birleştirmektedir. Bu ikili yapı gerçek federalizm ile çelişmektedir. Sonuçta böyle bir devlet iç yapısı bir yandan federal merkezle cumhuriyetler arasında, diğer yandan cumhuriyetlerle oblastlar ve kraylar arasında her zaman ihtilaflara neden olmakta veya mevcut ihtilafların yeniden canlanmasına imkân vermektedir.

¾ Rusya anayasasında 89 federe birimin eşit haklara sahip olduğu ilkesi var olduğu halde Rusya’da de facto olarak asimetrik federal yapı hüküm sürmektedir. Bunun en açık örneği Tataristan ve Çeçenistan’ın “özel statü”leridir. Rus federalizmi Anayasa ve federal kanunlardan başka Federal Anlaşma’ya ve federal organlarla federe birimler arasındaki yetki ve sorumlulukları belirleyen anlaşmalara dayanmaktadır. Yetki ve sorumlulukların belirlenmesi ile ilgili sorunları anayasa ve yasama yolu dışında anlaşmalar yoluyla çözen Rusya dışında başka ülke yoktur.

¾ Rusya’nın federalizm konusundaki deneyimi henüz yeterli değildir ve bu nedenle de sağlam hukuksal zemine oturmuş ve tartışılmaz bir görünüm çizmemektedir. Federasyon içindeki 21 cumhuriyetin kendi anayasalarına sahip olması ve etnik milliyetçilik dalgasının hala inişe geçmemiş olması bir yandan federal yapının geleceğini diğer yandan ise ülke bütünlüğünü tehdit etmektedir.

Yukarıda belirtilen bütün federal birimler nüfus ya da coğrafî genişliklerine bakılmaksızın iki kamaralı Rusya Federal Meclisi’nde (Федеральное Собрание; Federalnoye Sobraniye) üst kanadı olan 168 sandalyeli Rusya Federasyon Konseyi’nde (Совет Федерации; Sovet Federat-sii) her idarî birimin en üst düzey yöneticisince atanan iki delege ile eşit biçimde temsil edilirler. Her biri belirli bir etnik kökenin anavatanı kabul edilen Federal Cumhuriyetler kendi Anayasaları, Başkanları ve Parlamentoları ile özerktirler. Bu Anayasaların elbette RF Anayasası ile uyumlu olması gerekmektedir. Genelde merkezden atanmış bir Vali ve yerel olarak seçilmiş bir İdare Meclisi’ne sahip Oblastlar, genelde en büyük şehriyle aynı isimdedir ve idarî merkezi de bu şehirdedir. Zamanında öncü bölge sayıldıklarından Kraylar esas itibarı ile Oblastlar ile aynıdır. Genellikle önemli veya baskın etnik azınlığa sahip olan Ok-ruglar, Oblastlardan daha özerk ama Federal Cumhuriyetlerden daha bağımlıdırlar.

RF’nda devletin başkanlığını 7 Mayıs 2008’den bu yana Dmitri Medvedev yapmaktadır. Hükümetin başı ise 8 Mayıs 2008’den beri Vladimir Putin’dir. Devlet Başkanlığı seçimleri 2008’de alınan kararla 2012 seçimleri sonrasında geçerli olmak üzere dört yıldan altı yıla çıkarılmıştır. Devlet Başkanı’nın ölmesi, istifa etmesi, sağlık koşullarından dolayı görevlerini yerine getirememesi ya da hakkında bir tahkikat açılması durumunda Başbakan, üç ay içinde yeni bir seçimle işbaşına gele- cek Devlet Başkanı’nın görevi devralmasına kadar Devlet Başkanlığını yürütür. Örneğin, 31 Aralık 1999’da sürpriz bir kararla Yeltsin, Devlet Başkanlığı’ndan istifa ettiğini açıklayınca 16 Ağustos 1999’da Başbakan olan Putin kendisinin seçileceği seçimlere kadar Devlet Başkanlığı görevini yürütmüştü.

RF’ndaki Devlet Başkanlığı, yardımcısının bile olmadığı “Güçlü Başkanlık” veya “Süper Başkanlık” sistemi olarak adlandırılabilir. Devlet Başkanının en önemli güç araçlarından birisi Hükümetin iç ve dış politikası ile ilgili konularda kendisine teklifer sunan ve kararnamelerinin taslaklarını hazırlayan Başkanlık İcra Ofsidir. Ayrıca Güvenlik Konseyi doğrudan bağlı bulunduğu Devlet Başkanına alanıyla ilgili raporlar sunar. RF’nda Devlet Başkanı, Başbakan dâhil kabinenin hepsini, üst düzey bürokratları, yüksek rütbeli hâkimleri, Büyükelçileri ve Silahlı Kuvvetlerin komutanlarını Rusya Federal Meclisi’nin alt kanadı olan 450 sandalyeli Duma’nın (Государственная дума; Gosudarstven-naya Duma) onayı ile atama ve azletme yetkisine sahiptir. Duma’nın onayını alma mecburiyetine rağmen, Devlet Başkanı atamalarının kabul edilmesini sağlamak için çeşitli zorlayıcı tedbirlere başvurabilir. Örneğin, Duma Devlet Başkan’ın gösterdiği Başbakan’ı üç defa arka arkaya reddederse, Devlet Başkanı da Duma’yı feshederek yeni seçimlerin yapılmasının önünü açarken aradaki zamanda da kendi adayını Başbakan olarak tayin edebilir. Başbakan, Başbakan Birinci Yardımcıları ve Federal Bakanlardan oluşan RF Hükümetlerinde ihtiyaca ve Devlet Başkanı’nın atamasına göre, Bakan rütbesiyle makamı olmayan kişiler, Bakanlık statüsüne sahip bazı icra organlarının başkanları (Anti-tekel Politikası Devlet Komitesi, Devlet Malları Komitesi, Güvenlikler Federal Komisyonu ve Borsa), Bakan seviyesinde olan bazı icra organları (Federal Güvenlik Servisi, Federal Sınır Servisi ve Federal Özel İnşaat Departmanı) ve Başkan tarafından kabine üyeliğine özel olarak atanan devlet yetkilileri de yer alabilmektedirler.

Ülke barajı yüzde 7’dir ve Duma üyelerinin yarısı ortalama 500 bin-bin seçmenden oluşan 225 seçim bölgesinden çoğunluk esasına göre, diğer yarısının da parti ve blokların aldıkları oy oranına göre nispi temsil sistemiyle dört yılda bir yapılan seçimlerle gelir. Devlet Başkanı’nın atadığı Başkan, Kabine üyeleri, üst düzey askerî, sivil ve yargı bürokratlarını onaylamak, Hükümete güvenoyu vermek, Sayıştay Başkanı ve görevlilerinin yarısını atamak veya görevden almak, genel af ilan etmek ve Devlet Başkanı’nın görevden alınması amacıyla tahkikat açmak Duma’nın görevleri arasındadır. Duma’da son seçimler 2 Aralık 2007’de yapıldığında Devlet Başkanı’nın desteklediği Birleşik Rusya (Единая Россия, Edinaya Rossiya) Partisi yüzde 64,3 oy oranı ve 315 sandalye ile 300 üyenin yettiği şekilde Anayasayı bile değiştirebilecek ezici bir üstünlük elde etmiştir.