ŞAHSİYETİV
1) Türk Mûsikîsi Nazariyyâtı Dersleri, Arel'in en mühim eseridir. Bütün Türk müzikolojisinin en mühim
kitabı olduğu söylenebilir. 479 fıkra tutarında, yüzler
ce nota örneğini muhtevi büyük b ir eserdir. Eserin muh- teviyâtı şudur :
I. Kitap : Perdeler (fıkra 1-3), Aralıklar (4-41), Dizi Teşkiline Yarıyan Tam D örtlüler (42-52), Dizi Teşkiline Yarıyan Tam Beşliler (53-63), Diğer Bazı Dörtlü ve Beş
liler (64-73), Dizi ve Makam (74-90), Sekizli'nin 24 Gayri Müsâvî Kısma Bölünmesinin îlm î Sebebi ve 24 Sesi El
de Etmenin Yolları (91-98), Basit M akamlar (99), Çârgâh Makamı (100-2), Bûselik (103-6), Kürdi (107-9), Rast (110-2), Uşşak ve Beyâtî (113-7), Hüseynî ve Muhayyer 72
(118-21), Nevâ ve Tâhir (122-6), Hicaz (127-9), Hümâyûn te-Isfahân, Râhatü'l-Ervâh, Dilkeş-Hâverân, Rûy-i Irak, Revnak-nümâ, Hüzzâm-ı Cedîd, Ferahnâk (304-325) ; Rast Perdesinde Duran Mürekkeb M akam lar: Nikrîz, Nev-e- ser, Gül-deste, Tarz-ı Nevîn, Nihâvend-i Kebîr, Zâvil, Pençgâh, Sûz-i Dilârâ, Büzürg, Sâzkâr, Rehâvî, Şevk-ı Dil (326-353); Dügâh Perdesinde Duran Mürekkeb Makam
lar : Gül'izâr veyâ Hüseynl-GüFizâr, Isfahân, Isfahânek, Beyâtî-Arabân, Acem, Hisâr, Kûçek, Şehnâz, Arazbâr,
73
Eski Sipihr, Yeni Sipihr, Sabâ, Dügâh, Gerdaniye, Sün- büle, Dügâh-Mâye, Sultânî-Irak, N îşâb û rek ; Beyâtî-Bû- selik, Beyâtî-Arabân-Bûselik Gerdâniye-Bûselik, Sabâ-Bû- selik Tâhir-Bûselik, Muhayyer-Bûselik, Hisâr-Bûselik, xMâhûr-Bûselik, Nevâ-Bûselik, Evc-Bûselik, -Acem-Bûse- lik, Hicâz Bûselik, Arazbâr-Bûselik, Dügâh-Bûselik, Mu*
hayer-Kürdî, Nevâ-Kürdî, Acem-Kürdî, Arabân-Kiirdî, Sabâ-Zemzeme (354-417); Segâh Perdesinde Duran Mü*
rekkeb M akam lar: Segâh, M üsteâr, Hüzzâm, Mâye, Vech-i Ârazbâr (418-427); Bûselik Perdesinde Duran Mürekkeb M akam : N îşâbûr (428-30); Mürekkeb Ma
kamların Tasnifi, Tahlili ve Tenkıydi (431-444); Şed Makamlar (445-448), Basit Makamların Şedleri (449), Çârgâh’m Ş e d le ri: Acem-Aşîrân, Mâhûr (450-2), Bû- selik'in Şedleri: Sultânî-Yegâh, Rûh-nevâz, Nihâvend (453-7), Kürdı'nin Şedleri: Ferah-nümâ, Aşk-efzâ, Kürdi'- uygulanmış bahisleri yer alır.
74
3) K ontrpuan (Contrepoint) D ersleri: Kontrpuan, İki Kısımlı K., Birinci Çeşit İki Kısımlı K., İkinci Çeşit İki Kısımlı K., Üçüncü Çeşit İki Kısımlı K., Dördüncü Çeşit İki Kısımlı K., Beşinci Çeşit İki Kısımlı K., bu ba
hislerin her biri m üteaddid fıkralar hâlindedir. Bundan sonra ikinci kısımla eser devâm eder. Bahisler, klasik kontrpuan kitaplarında olduğu gibidir. Batı Musikisi' nin m odem temayülleri ifade edildiği gibi, Türk musi
kisi tekniği bakım ından akla gelebilecek birçok teferrü*
âta da yer verilmiştir.
4) Füg (Fugue) D ersleri: Türk Musikisi için füg kitabıdır.
5) Türk Musikisi İleri Solfej D ersleri: Türk Mu
sikisi aralık, makam ve şedlerine göre yazılmış çok ileri görüşlü ve çok teknik b ir solfej kitabıdır.
6) Eski Musiki T a rih i: Başlangıç, I. Sümer Musi
kisi: Süm erliler'in Medeniyetleri, Süm erliler'in Musiki Sistemi, Süm erliler'in Nota Yazısı, Süm erliler'in Sazlan, Süm erlüer'de Lir, Arp, Kanun, Santur, Gayda, Def, Da
vul, Sistr, Süm erliler’in Musikiyi Nerelerde ve Nasıl Kul
landıkları; II. Eski Yunan Musikisi: Eski Y unanlıların Musiki Sistemi ve M akamları (bu bahis çok teferrüatlı- dır), Eski Yunanlılar’ın Düzümleri ve ölçüleri, Eski Yu
nanlılar'm Sazları, Eski Yunanlılar’m Musikiyi Nerede ve Nasıl Kullandıklan; III. Hind Musikisi.
7) Türk Musikisi Kimindir? : Türklük mecmuasının 214 sayfa kaplam ak suretiyle 14 nüshasm da tefrika edil
di. Sonra Musiki Mecmuası’nm 16-58. nüshalarında tek
ra r tefrika edildi. Kitap hâlinde Yılmaz öztuna tarafın
dan —çok küçük b ir kaç tâdil yapılarak— yayınlandı:
İstanbul 1969, 5.000 tiraj (hemen tükendi), Millî Eğitim Bakanlığı yayım, 232s.: Başlangıç (s. 1-2), I. İran Musi
kisi (3-23), II. Arap Musikisi (24-84), III. Eski Yunan
Musikisi (85-163), IV. Bizans Musikisi (164-224), Son Söz yazılmıştır ki, ister mevzuu bilmezlikten, eski tabiriyle
«cehâletten», ister kasıt ve hiyanetten gelsin, bu eser or
tada iken artık Türk musikisinde sahte milliyetler izafe
si mümkün olm am aktadır.
8) Kantem ir E dvân, m etin neşri, Şehbâl, no. 67-85’
te yayınlandı.
9) Prozodi Dersleri : Türk dilinin sözlü musiki eser
lerinde kullanılma kaideleri. Bu husus gerek Türk san'at musikisinde, gerek Batı musikisi tekniği ile bestelenen eserlerde, operaların dilimize tercümelerinde, hele hafif musikide bugün de fevkalâde ihmâl edilmektedir. Pek çok kişi musikide b ir güftenin hecelerinin istenen uzun
luk ve kısalık veya vurguda bestelenebileceğini sanmak
ta, Türk dili gülünç hâle gelmektedir. Arel’in bu eseri, bu maksatla yazılmıştır.
10) Turkish Music in a Nutshell, Arel'in 1951'de İstanbul'da toplanan m üsteşriklere dağıtılm ak üzere İn
gilizce kaleme aldığı broşürdür.
11) Musiki Mecmuası'na yazdığı makalelerin mü
himleri şu n lard ır: l.B ir Musiki Masalı (no. 1-7), 2. Türk
Spirtizma Vasıtasıyle 3.300 Sene Evvelki Mısır Musikisi (no. 4, 6-8), 10. Türk Musikisi’nde M akamlar (no. 7), 11
76
Musiki Istılahları (no. 8-10), 12. Niçin Türk Musikisi'ne
Çeşitli dergilerdeki yazılarında nedense çok m üsteâr isim kullanm ıştır. Bunlardan benim tespit edebildikle
rim ş u n la rd ır: Bedî Mensî, Petek, Tanık, Asma, Kimo.
Bunlar dışında musiki üzerinde daha epey müsvedde hâ
linde kalmış yazısı mevcuddur. Eski Musiki Tarihi, İs
tanbul K onservatuvarinca teksir edilmiş, sonra Musiki Mecmuasında (no. 63-5 v. dd.) tefrika olunm uştur. Ar
moni Dersleri de ayni dergide no. 84 v. dd.'nda tefrika edilmiştir. Kapital eseri olan Türk Musikisi Nazariyatı Dersleri, Musiki Mecmuasının 1-83. sayılarında tefrika edilmiş, sonra kitap hâline getirilm iştir. Bu eserlerde yüzlerce nota örneği mevcuddur. Nazariyat Dersleri nin
77
Büyük Usuller kısmı hiç basılm am ıştır. Diğer eserleri, öğrencilerinin ellerindeki notlar hâlinde kalm ıştır. İleri Solfej D erslerinin Türkiyat E n stitü sü n e intikal ettirilen elyazısı ile yazılmış eserleri arasında olduğunu hatırlı
yorum. Elyazısı ile kalan eserlerinin en zengin örnekleri, öğrencilerinden Lâika Karabey'dedir.
Arel, Türk milletinin bin yılda yetiştirdiği muhteme
len en büyük müzikolog yani musiki bilginidir. Bugün hemen her müessesede ve musiki eğitiminde de onun sistemi geçerlidir. Böyle olduğu ve pratik ihtiyaç da çok büyük olduğu halde eserlerinin basılmamış olması, dergi sayfalarında kalması, millî kültür hayatımızın ga- rabetlerindendir. Bu eserlerin çok kaliteli ve san'at eser
lerine 3'akışan b ir baskı ile bastırılm ası, evvelâ —gerçek
te Arel'in eseri olan— İstanbul Teknik Üniversitesi Türk Musikisi Devlet Konservatuvarı’na düşer. Arel'in b ir Ni- had Sâmi'si olamamıştır. Nihad Sâmi'nin Yahyâ Kemâl için yaptıkları yapılamamıştır. Belki bir Arel Enstitüsü veya vakfı kurm ak gerekmektedir. Zira Türk şnrinde ve tefekküründe Yahyâ Kemâl ne ise, Türk musikisinde ve san'atında da Arel odur.
VII
AREL ve MUSİKİ
Şüphesiz Arel’i AreJ yapan musiki cephesidir. Sâded
din Arel musikiye batı musikisi ile ve 10 yaşında baş
ladı. 1890 yılında kibâr-ı ulemâ'dan b ir aile çocuğunun batı musikisi ile başlaması belki bize garip gelebilir, fa
kat sanıldığı kadar istisna değildir. Zira Yesârî-zâde Ne- cib Paşa'nm babası da, —Arel'in babası ve ağabeyi gibi—
kazasker pâyesinde yani Osmanlı ilmiyye, ulemây-i rü- sûm sınıfının zirvesine çıkmış b ir kişi idi (kazaskerlik., Osmanlı düzeninde, m areşal askerî rütbesine eşit en yük
sek ilmî-kazâî-dînî pâye idi).
Arel, 1890'a doğru bir müzisyenden mandolin çal*
masını ve batı musikisinin öncelik bilgilerini, notayı öğ
rendi. Bu müzisyenin b ir Gayri Müslim olduğunu sanı
yorum (bu hususu ve adını Arel'e sormayı ihmal etmi
şim). Az sonra İzm ir'de Şeyh Cemal Efendi'den ûd ve Türk Musikisi öğrendi (1893'ten itibaren) (»).
İstanbul'a 16 yaşmda dönünce bilhassa batı musikisi- sine ihtirasla sarıldı, Türk musikisinde de ilerlemeye devam etti. Bu yıllarda İstanbul'da başlıca Türk musi
kisi ve ûd hocası Ûdî Şekerci Cemil Bey'dir ki devrin ünlü şarkı bestekârlarından idi. Öğrenmeye doymayan Arel, çeşitli hocalardan ney, msfıye, girift, keman,
ke-<36) İzmirli ûdî ve nezyen Şeyh Cemâl Dede (İzmir 1973-İzmir.
7.6.1945) (TMA, I, 123b-4a). Ağabeyi ve babası gibi o da tzanir Mevlevîhânesfne şeyh oldu. Bestekârdır.
79
1
mençe, viola, violonsel, bilhassa piyano dersleri aldı.
Her çalgıyı öğrenmek istiyordu. H er çalgının karakteri
ni, imkânlarını incelemek azmindeydi. Ancak icrâcı ola
rak doğmamıştı. Bestekâr ve müzikolog olarak doğmuş
tu. Batı musikisinde çaldığı piyano, Türk musikisinde çaldığı ûd ve daha az derecede üflediği ney, bestekârlık ihtiyacını karşılıyordu. Zaten karakter yapısı kadar eği
timi de umûma saz çalmaya m üsait değildi. 1907-9 ara
sında hemen hemen 3 yıl, Edgar M anas'tan (37) m unta
zam şekilde armoni, kontrpuan ve füg tahsil etti. Ma
nas, muntazaman Arel’in köşküne gelip bu dersleri ver
di. Arel, instrüm antasyon, orkestrasyon ve kompozisyon ile musiki tarihi gibi batı musikisi ilimlerini ise 1909-11 arasında şahsen tetebbû ederek öğrendi. Batı musikisinin bütün cereyanlarını ölünceye kadar şahsen takip etmiş
tir.
Klasik, bilhassa dinî, bilhassa Mevlevi musikisinde başlıca hocası Şeyh Hüseyin Fahreddin Dede’dir C38).
Arel'in 1924'e kadar Mevlevî-hâneler'e devâm ettiğini, âyinler dinlediğini, şeyhlerle sohbet edip faydalandığını, evine gelen zamanmın musiki üstadlarm dan istifade et
tiğini biliyoruz. Ancak Klasik Türk musikisinde reper
tuar bilgisi olarak arkadaşları Raûf Yektâ ve Dr. Subhi (37) İstanbul 1875 - İstanbul, 11.3.1964 (TMA, II, 11b). Batı mu
sikisi bilgini, öğretmeni; bestekâr ve piyanisti. Şehzâde ve sultânların da musiki hocası idi. İstiklâl Marşı’mn or- kestrasyonunu o yapmıştır. Venedik ve Padova konserva
tuarlarında okudu, 1912’den 192 l ’e kadar Dârülelhân’da (İmparatorluk Konservatuarı) armoni, kontrpuan ve piyano öğretti.
Beyler'e erişememiş, zira onlar gibi klasik musiki p a r
çalarım muntazam an meşk etmemiştir. Fakat önüne al
dığı notayı derhal kusursuz okuması ve işittiği en muğ
lak nağmeleri derhal notaya alabilmesi, arkadaşlarından üstündü. Açığını bu suretle kapamaya çalıştı. Dr. Sııbhi Ezgi'nin birkaç defa okutup notaya aldığı klasik nağme
leri Arel’in işitir işitmez nota olarak yazdığına ben şa
h it oldıım.
Arel'in batı ve Türk musikileri ile eksotik musiki parçalarından oluşan muazzam plak koleksiyonu (disko
tek) ve tape'e aldığı parçaları, kızma intikal etti. Elin
deki bazı nadir sazlar da öyle. Bazı sazlarını ise Türk musikisinin ünlü isimlerine âriyeten verdi, iâde etmedi
ler. Onun içindir ki, kitap ödünç verm ekten korkardı.
En yakınlan kitaplarına m usallat olmuş, geri vermemiş
lerdi. N otaları için de titizlik gösterirdi. Ama notaları ve kitapları kütüphanesinde çalışmak isteyen herkese açıktı. Bu hususta en küçük ihmal göstermedi, çalışmak isteyenleri teşvik etti. Dışarıya kitap vermezdi. Bir defa çok lüzumlu olan b ir kitabm ı üç gün için rica ettim , karakterim in diğer müzisyenlere pek benzemediğini bil
diği halde çok sıkılarak verdi, üç gün sonra iade ettim ve b ir daha kendisinden asla kitap istemedim. Ölümün
den sonra da ahbabı olan veya geçinen çok kişi kitap
larına m usallat oldu, birçoğu aracılığım ile bazı kitap
lara tâlip oldular, kendilerine hediye edilmesini istedi
ler, hiçbirine yüz vermedim ve hepsinin ayrı ayrı düş
manlığını kazandım. Ben de Ölümünden sonra kütüpha
nesinden tek kitap istemedim ve almadım, ailesi de ba
na böyle b ir şey teklif etmedi, belki emsâl olur diye çe
kindiler. Halbuki Arel'in müzikoloji çalışmalarını benim devam ettireceğimi biliyorlardı, Arel yakınlarına söyle
mişti. Arel'deki bugüne kadar edinemediğim bazı kitap
lar elimin altında olsa idi, eserlerim in daha kusursuz 81
olacağını ve bundan onun rûhunun şâd olacağım düşün*
müşümdür.
Arel'in hedefi çokseslilikti. Gerek eğitimde, gerek bestekârlıkta piyano ve org gibi çoksesli b ir çalgının Türk musikisi sistemi ve perdeleri ile düzenlenerek kul
lanılamaması, Türk musikisinin çoksesli b ir sazdan malı
nım bulunuşu onu düşündüren hususlardan biri idi.
Türk musikisine başlayan ve bu san'atla uğraşan herke
sin az çok tanbûr çalması fikrinde idi (aynı fikirdeyim).
Türk musikisi piyanosu için kendiliğinden birkaç proje yaptı ve meraklılarla, îmalcilerle görüştü. Oradan org’a intikal etmek istiyordu. Udda da küçük b ir ıslâhat yap
mıştır.
Ancak mühim değişikliği kemençede yaptı. Kemen- çenin 3 telini 4'e çıkararak kemanın 4 teline düzenletti.
Bugün Türk Musikisi Devlet K onservatuvarinda Arel’in 4 telli ve keman düzenli kemençesi öğretilmektedir, 3
telli kemeııçe terkedilm iştir. Bu soprano kemençedir, kemana karşılıktır. Arel, violaya karşılık alto kemençe, tenor kemençe, violonsele karşılık bas kemençe ve kontr
bas kemençe îmâl ettirdi. Bunlar için mühim para h ar
cadı. Rûşen Kam, Mes'ud Cemil ve benzeri saz üstad- lan n a evinde çaldırttı. Böylece keman ailesine karşılık, kemençe beşlemesi ortaya çıkardı. Bilindiği gibi kemen
çe, Türk musikisinin 3 mühim sazından biridir (diğer
leri tanbur ve ney). Verdiği heyecan uyandırıcı parlak
lıktaki ses, kemana benzemez ve tim bre'inden vazgeçi
lemez (*). Arel’in îmâl ettirdiği kemençeler, şimdi Lâ
ika Karabey'dedir.
Bugün Türkiye’de Türk ve batı musikilerinde kul
lanılan yüzlerce Türkçe terim in mûcidi Arel’dir.
(33) Bk. Türk Musikisi Ansiklopedisinde Keman Ailesi (I, 338a), Kemençe (I, 338a-9b), Kemençe Beşlemesi (I, 339>t>40a) mad
deleri ve Dr. Zühdü Rıza, Asri Kemençe ve Kemençe Beş*
82
Arel, Dârülelhân'da C*0) yıllarca Türk musikisi okut
tu. Bu müessese daha doğrusu Türk musikisi kısmı ka
pandıktan sonra millî musiki, okulsuz kaldı. İhtiyaç he
men başgösterdi. İstanbul Şehir Umûmî Meclisi Büdce E ncüm eninin 1943 yılı Belediye (Batı Musikisi) Kon- servatuvarı büdcesine ait esbâb-ı mûcibe mazbatasında aynen şunlar y azılıd ır: «Ankara Devlet Konservatuvarı' nın takip ettiği usul ve program ın İstanbul Konserva- tuvarı'nda da tatbiki lâzım olup olmadığı, iki konserva- tuvar arasında benzerlik bulunm ası icap edip etmeyece
ği hususlarının tedkıykme; Türk musikisini gerek naza
riyat, gerek ameliyat sahalarında gençlere aşılayarak, günden güne azalan Türk m usikişinaslarının yerlerini gençler ile doldurm ak maksadıyla b ir m ütehassısın ta
yinine lüzum gösterilmiştir». Bu iki görev b ir arada, yani hem batı musikisi öğreniminin ıslahı, hem Türk musikisi kısmının kurulm ası ve bu kısma bağlı b ir de îcrâ Hey'eti bulunması, Arel'e teklif edildi ve istediği gibi çalışabileceği bildirildi. Arel'le ayda 500 TL ücretle 5 yıllık sözleşme imzalandı. Arel, 63 yaşında, Türk mu
sikisinin canlandırılm ası görevini üzerine almış oldu.
Türk musikisi kısmını kurdu ve çağdaş m etotlarla eğitimine başlattı. İcrâ Hey'eti kurularak o sıradaki pi
yasa icrasından çok farklı, temiz b ir üslûbla haftalık pazar konserleri ile musikimizin en değerli parçaları halka dinletilmeye başlandı. Arel, A ve B takım ları hâ
linde iki icra hey'eti kurmuş, B takım ına gelişmeye ve yetişmeye m üsait gençleri almış, A takım ını gelişmesi
ni tamamlamış, B takım ına ayak uyduram ayan müzis
yenlerden oluşturm uştu. İcrâ Hey'eti reisliğinde (koro lemesi Üzerinde Çalışmalar (1926), müellifin elyazısıyla tek nüshası Türkiyat Enstitüsü, Arel Kütüphanesinde.
W0) TMA, I, 153. Arel, Dârüttâlîm-i Mûsikîde de (1916-1931) na
zariyat dersleri verdi. Dârülelhân 1.1.1917’de kurulup 1926’
da kapatıldı,
83
şefliğine), Üniversite K orosıintı kurm uş ve başarıyla yü Batı konservatuvarı çizgisine» getirdi. Çeşitli orkestra
lar, saz ve ses toplulukları kurdu. Türk Filarmoni Der- neği'ni kurup başkanlığım da kabûl ederek, batı mu
sikisi san'atmm yayılmasını da temine çalıştı. Zira kül
tü r merkezi İstanbul olduğu halde, batı musikisi s a n atkârları Ankara’da açılan müesseselerde toplanm ışlar
dı. O yıllarda Ankara’nın nüfusu ise çok ehemmiyetsiz
di. Alaylı müzisyenlerin reform a mukavemet ettiklerini bilen Arel'in hedefi, musikimizi yeni yetişen, yüksek tahsil gören gençlere teslim etmekti. Bu sebeple p atır
dı koptu. 5 yıllık mukavelesi biten Arel, 1948'de m uka
velesinin uzatılmasını istemeyerek istifa etti. Konser- vatuvar’ın Türk musikisi kısmı, piyasacıların ağırlıkta olduğu veya piyasacı olmayıp musikimizin eski, dede
den kalma usullerle öğretilmesinde direnenlerin eline geçti. En büyük ve basm a aksettirilen gürültülerden bi
rinin, Arel'in icrâ hey'eti konserlerinde m utlaka yay bağı, yay birliği istemesi olduğu, bugün ibret verici b ir olay olarak unutulmamalı, hatırlanm alıdır. Zira bugün, en basit Türk musikisi topluluklarında bile kem anlar aynı yay bağı ile çalm aktadırlar ve kimin eseri olduğu
nu belki bu gençler bilmemektedirler. O devirde b ir ke- mânî kırık yayla, yanındaki uzun yayla çalar, biri ya
yını çekerken diğeri yükseltirdi.
84
TBMM'nde Dr. Osman Şevki Uludağ'ın (41) millî eği
tim bakanı ve kendisi de bizzât Osman Şevki Bey gi
bi Türk musikisinde bestekâr olan Haşan Âlî Yücel'i (42) o devir için çok şiddetli tenkidine, itirazm a ve tale
bine rağmen, Ankara Devlet Konservatuvarı'nda Türk musikisi kısmı açılamadı. İkinci Malımûd'un modern Türkiye'nin başlangıcı olan Vak'a-i Hayriye (1826) inkı
lâbında yeniçeri müessesesi sayıp o muhteşem Türk as
kerî musikisini, Mehter-hâne-i Hâkaanî'yi ilga etmesi, Mehter-hâne taklid edilerek kurulm uş olan Avrupa as
kerî musikisi bandosu için Muzıkay-ı H üm âyûnu kur
ması hatırlanırsa, çok fazla hayret göstermemek gere
kiyor. Arel de âdeti hilâfına Ankara'ya giderek, Devlet Konservatuvarı'nda Türk musikisi kısmım açtırm ak is
temiş, başarı kazanamamıştı. B aşan kazanamamasmm sebebi, Millî Eğitim Bakanlığı'nın ve bakan Yücel'in di
renm esidir ki o sırada cum hurbaşkanı olan İnönü'nün Batı Musikisi’ni sevdiğinin, Türk musikisini sevmeme
sinin tesirinde idi. Bütün bunlar, ileride Türk kültür tarihini yazacak tarihçilerce bilinmelidir.
Bunun üzerine Arel, 1949'da İleri Türk Musikisi Konservatuvarı adıyla bir dem ek kurdu. Daha doğrusu derneği öğrencilerinden Lâika Karabey, onun adına kur
du. Bu müessese, özel teşebbüsten bile yardım görme
di. Kısa m üddet sonra Arel burada ders vermekten vaz
geçti.. en istidatlı öğrencilerine evinde ders vermeye baş
ladı. Musiki Mecmuası'nın derneğin organı olarak ku
rulması, Arel'in devamlı konferanslarına üniversite genç
liğinin ilgisi, piyasacılar kadar tutucu Türk musikisi mensuplarını da çok tedirgin etm iştir. Bugün bu me
müştür. Kimse Türk musikisinin çağdaş eğitimine itiraz etmemektedir veya edememektedir. Ancak b ir zamanla- rnı büyük problemi olduğunu belirtm ek, musiki tarih
çisinin görevidir. Arel'in kitaplarının baskı imkânından bile m ahrum kalması hatırlanm alıdır. Arel'in evine git
tikçe daha fazla genç toplaması, onun ünlü cumartesi toplantılarım çok bozdu. Zira m usiki prova salonu hâ
line geldi. Bir çok müdâvim, ayaklarım kestiler. Çünkü onlar am atörlerden musiki dinlemeye değil, Areİin soh
beti için geliyorlardı. bir şeyler söylemek zarûrîdir.
Türk musikisi bilgisini tedvin eden (derleyip top
layıp kaleme alan) Safiyyeddîn Abdülmü'min Urmevf d ir (43). Bazılarının sandığı gibi Fârâbi (870-950) de
ğildir. Zira Fârâbî, Eski Yunan musikisi nazariyatım nakletmiş, Yunanca kitaplardan tercüm e etm iştir. Fârâ- bî'nin kitabını okumayıp da onun müzikoloji üzerinde büjiik b ir eseri olduğunu duyanlar, tarih bakım ından ona öncelik vermek istemişler, hiçbir tarih bilgileri ol
mayan ve Türk musikisi tarihini, hangi m akam ve usu
yazanların hiçbiri, ünlü Abdülkaadir Merâğî dahil, onu geçememiş, onun İlmî seviyesine erişememiş, zaten onun yazdıklarına dayanmışlardır. XVI. asır başlarm dan son
ra da Türk musikisi üzerinde XX. asra kadar hiçbir mü*
îıim ilmî eser yazılmamış, eskiler birbirini taklit ve kop
ya etmişlerdir. Öyle ki, bu zaman içinde yazılanların en mühiminin Kantemiroğlu'nurı E dvâr'ı (1694) olduğu
nu söylemek bile belki m üm kündür, zira batı metodo
lojisine vâkıftı. Son asırlarda yazılan bazı edvâr yani müzikoloji (Türk musikisi bilgisi, nazariyatı) kitapları
nın zavallılığı karşısında hayrete düşmüşüzdür. Zira mu
siki tamamen semâî (kulaktan öğrenilen), ilmi olma
yan b ir san'at hâline getirilm iştir. Bizim yetiştiğimiz, çok m uhterem, anlı şanlı bestekârların b ir Hicâz, bir Mâhûr makam ını tarif edemediklerini, ne mene şeyler olduğunu söyleyemediklerini, ancak saz ve sesleriyle di
zi değil de kalıplar gösterebildiklerini, benimle bera
ber, pek çok kişi hatırlar.
Osmanlı kültürünün bu derecede iııhitâtm a ilk dik
kat ederler, iki Mevlevî şeyhi oldu. Bunlar iyi Arapça ve Farsça bildikleri için eski edvârları okudular, XVI.
asırdan evvel mükemmel edvârlar yazıldığını, burada*
ki bilgilerin zam anlarında biç bilinmediğini öğrendiler.
Üstelik Fransızca da biliyorlardı. Batı musikisi ilimle
rine âit kitaplar buldular, getirttiler, büyük boşluğu kav
radılar. Ancak yaşları ilerlemişti, kendileri b ir şey ya
zamadılar. Mevlevîhânelerine devam eden gençlerin en istidatlı,doğu dilleri ile Fransızcaya vâkıf olanlarına durum u anlattılar, alâkalarını istediler.
Bu büyük misyonu yapanlardan biri, Şeyh Mehmed Celâleddin Dede O4), diğeri Şeyh Mehmed Atâullah
De-(44) İstanbul, 1.2.1849-İstanbul, 31.5.1907. Yenikapı Mevlevihâ-
De-(44) İstanbul, 1.2.1849-İstanbul, 31.5.1907. Yenikapı Mevlevihâ-