Fonetik Alfabe/Uluslara- rası Sesbilgisi Alfa- besi/IPA kullanımı: Tür- kiye’de ağız metinlerinin IPA kullanılarak yazıya geçirilmesi (çeviriyazı işaretlerinin TDK-IPA karşılıkları: Pekacar & Güner Dilek, 2009: 576- 578, 584-588) yöntemi ekseninde Standart Tür- kiye Türkçesi/STT-Türk Dil Kurumu Çeviriyazı İşaretleri/TDKÇYİ-Ulus- lararası Fonetik Al- fabe/Uluslararası Sesbil- gisi Alfabesi/IPA ile transkript edilmiştir. Tablo 3. Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi/THMFNS Müzikolektoloji/Müzikolinguistik/Müziko-
158
Gele gele geldik bir kara taşa/ɟelɛ ɟelɛ ɟeldic biɾ kɑɾɑ tɑʃɑ Gele gele geldĭm bir ḳara daşa/Gɛlɛ gɛlɛ gɛldɯ̌m biɾ kɑɾɑ dɑʃɑ Yöresi: Urfa
Kimden Alındığı: Mukim Tahir-Eril/Erkek
Derleyen & Notaya Alan: Muzaffer Sarısözen-Eril/Erkek Okuyan: Tenekeci Mahmut Güzelgöz-Eril/Erkek TRT THM Repertuarı Sıra No: 701
Standart Türkiye Türkçesi/STT
Uluslararası Fonetik Al- fabe/IPA
Türk Dil Kurumu Çeviriyazı İşaret-
leri/TDKÇYİ
Uluslararası Fonetik Al- fabe/IPA
Gele gele geldik bir kara taşa
ɟelɛ ɟelɛ ɟeldic biɾ kɑɾɑ tɑʃɑ Gele gele geldĭm bir ḳara daşa
Gɛlɛ gɛlɛ gɛldɯ̌m biɾ kɑɾɑ dɑʃɑ
Not 1. Türk halk müziği edebi/müzikal metninin I. dizesinin kuramsal/icrasal altyapısında varlığını sürdüren ses bilgisi ölçütleri: Standart Türkiye Türkçesi/STT > Uluslararası Fonetik Alfabe/Uluslararası Sesçil Alfabe/IPA: [a] Geniş, düz, öndamaksıl (predorsal) > [α] Geniş, düz, artdamaksıl (postdorsal) - [e] Geniş, düz, öndil (kapalı) > [ɛ] Geniş, düz, öndil (açık) - [i] Dar, düz, ödil (açık) > [I] / [i] Dar, düz, öndil (kapalı) - [b] > [b] Ötümlü, patlamalı, çift dudak - [d] > [d] Ötümlü patlamalı, dilucu-dişardı - [k] Ötümsüz, patlamalı artdamak > [c] Tonsuz, ön damak, patlamalı - [g] Tonlu, ön damak-dil ortası, patlayıcı > [Ɉ] Ötümlü, patlamalı dil-artdamak (ön) - [l] > [l] Tonlu, diş eti, yanal akıcı - [m] > [m] Tonlu, çift dudak, genizli - [r] Ötümlü, çok vuruşlu, dilucu-dişeti > [ɾ] Ötümlü, tek vuruşlu, dilucu-dişeti [Ɣ] Ötümsüz, sızıcı - [ş] > [ʃ] Ötüm- süz, sızıcı, dil-öndamak - [t] > [t] Ötümsüz, patlamalı, dilucu-dişardı. Urfa/Kerkük/Talaffer Ağızları Türk Dil Kurumu Çe- viriyazı İşaretleri/TDKÇYİ > Uluslararası Fonetik Alfabe/Uluslararası Sesçil Alfabe/IPA: [ĭ] Kısa, vurgusuz, i/ė arası bir ünlü > [ɯ̌] Çok kısa ı- [ḳ] İnce ya da kalın ünlülerle hece kuran, normal k’dan daha arkada teşekkül eden patlayıcı ve kalın olan bir art damak ünsüzü > [k] Tonsuz, arka damak, patlamalı.
CVCV CVCV CVCCVC CVC CVCV CVCV CVCV CVCV CVCCVC CVC CVCV CVCV CVCV CVCV CVCCVC CVC CVCV CVCV CVCV CVCV CVCCVC CVC CVCV CVCV
Not 2. Türk halk müziği edebi/müzikal metninin I. dizesinin kuramsal/icrasal altyapısında varlığını sürdüren şekil bilgisi ölçütleri: V/C analizi (Gorman, 2013: 39-63): V= Vowel (Ünlü/Sesli Harf), C= Consonant (Ünsüz/Sessiz Harf) sembolize etmektedir. V/C analiz yöntemi türkü metninin tüm dizelerine uygulandığında ses/hece/kelime/cümle dizimsel ölçütler ek- seninde farklılıklar ortaya çıkabilmektedir. Örnek: I. kıta III. dize: koyar: CVCVC-kojɑɾ: CVCVC-ḳoydı: CVCCV-kɔjdɯ: CVCCV
Gele gele (ge.le ge.le) gel.dik bir kara ta.şa
ɟelɛ ɟelɛ (ɟe.lɛ ɟe.lɛ) ɟel.dic biɾ kɑɾɑ tɑ.ʃɑ
Gele gele (ge.le ge.le) gel.dĭm bir ḳara da.şa
Gɛlɛ gɛlɛ (Gɛ.lɛ gɛ.lɛ) gɛl.dɯ̌m biɾ kɑɾɑ dɑ.ʃɑ
Not 3. Türk halk müziği edebi/müzikal metninin I. dizesinin kuramsal/icrasal altyapısında varlığını sürdüren ses/hece/ke- lime/cümle dizimsel ölçütler: prozodik fonotaktik analiz (Sherer, 1994): (.) = hecesel bölümlenme noktalarını sembolize etmektedir. Prozodik fonotaktik analiz yöntemi türkü metninin tüm dizelerine uygulandığında dilbilimsel/ritmik-müzikbi- lizmsel/melodik prozodi örtüşümü kuralları gereğince sesel/hecesel/kelimesel/cümlesel bölümlenme/vurgu noktaları ekse- ninde farklılıklar ortaya çıkabilmektedir. Örnek: melodik prozodi>ritmik prozodi: gele>ge.le, ɟelɛ>ɟe.lɛ, gele>ge.le, gɛlɛ>gɛ.lɛ
Türk Dil Kurumu Söz- lük Veritabanı/TDK
SzV
Türkiye Türkçesi Söyleyiş Sözlüğü Verita-
banı/TTSSV
Urfa/Kerkük/Tallâfer Ağızları Dizin ve Sözlük
Veritabanı/UKTA DSV
Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Sözlük Ve- ritabanı/THMFNS SzV
159
gele: gele (TDK STS)-gele (TDK BTS)-gelsin (TDK THADS/TTAS)-gel, hele gel, haydi gel (TDK TS). geldik: geldi-k (TDK BTS).
bir: bir (TDK STS)-bir (TDK GTS)-ber/bi (TDK TTAS)-bir (TDK TS). kara: kara (TDK GTS)- kara (TDK TTAS)-kara (TDK TS).
daşa: taş (TDK GTS)-taş (TDK TTAS)-daş(TDK TS).
ɟe'lɛ: gele > ɟe'lɛ
ɟe'ldIc: gel-dik > ɟe'l-dIc 'bIɣ: bir > 'bIɣ
kα'ɾα: kara > kα'ɾα
'tα∫α: taş-a > 'tα∫-α
gele: gelmek, bir yere git- mek ulaşmak, varmak.
geldĭm: gelmek, bir yere git- mek ulaşmak, varmak. bir: sayı adı, belirsizlik sı- fatı.
ḳara: kara, siyah, kötü, sı- kıntılı, yas. daşa: taş. gele/ɟe'lɛ/gele geldik/ɟe'ldIc/geldĭm bir/bir/bir kara/kα'ɾα/ḳara daşa/'tα∫α/daşa
Not 4. Türk halk müziği edebi/müzikal metninin I. dizesinin kuramsal/icrasal altyapısında varlığını sürdüren söz varlığı ölçütleri: Türk Dil Kurumu Sözlük Veritabanı/TDK SV (Url <http://www.tdk.gov.tr>) & Urfa/Kerkük/Tallâfer Ağızları Dizin ve Sözlük Veritabanı/UKTA DSV (Özbek, 2010: 113-253) & Türkiye Türkçesi Söyleyiş Sözlüğü Veritabanı/TTSSV (Ergenç, 2002: 46-47) & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Sözlük Veritabanı/THMFNS SzV ekseninde Standart Türkiye Türkçesi/STT-Türk Dil Kurumu Çeviriyazı İşaretleri/TDKÇYİ-Uluslararası Fonetik Alfabe/IPA ile transkript edil- miştir.
Bulgular
Halkbilim analiz modellerinden performans/icra gösterim teori (halkbilimsel eksende her türlü folklorik terim/kavram/öğe-halkdilsel varyant/değişke/çeşitlenme: Çobanoğlu, 1999) ve etno- müzikolojide dilbilimsel yaklaşımlar (etnomüzikbilimsel eksende her türlü etnomüzikolojik te- rim/kavram/öğe-etnomüzikodilsel varyant/değişke/çeşitlenme: Stone, 2008) ekseninde yazın- sal/sözel/sesel bir performans türü (prelinguistik/presanatsal bir köken dil) olarak tanımlanan Türk halk müziği edebi/müzikal metinlerinin (Özbek, 2010) kuramsal/icrasal altyapısında ye- rel/evrensel yazıbilimsel/sesbilimsel/müzikbilimsel ilintilerle birlikte sesbilgisel/şekilbilgi- sel/sözvarlıksal ölçütler düzeyinde varlığını sürdüren religiolektoloji/religiolinguistik/religio- lekt/dindilbilimsel performans özelliklerinin (dinbilimsel eksende her türlü dinsel terim/kav- ram/öğe-dindilbilimsel eksende her türlü dindilsel varyant/değişke/çeşitlenme) ve müzikolek- toloji/müzikolinguistik/müzikolekt/müzikodilbilimsel performans özelliklerinin (müzikbilim- sel eksende her türlü müzikal terim/kavram/öğe-müzikodilbilimsel eksende her türlü müziko- dilsel varyant/değişke/çeşitlenme) Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Verita- banı/THMFNS V (Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Alfabe Veritabanı/THMFNS AV & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Ses Veritabanı/THMFNS SV & Türk Halk
160
Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Sözlük Veritabanı/THMFNS SzV & Türk Halk Müziği Fo- netik Notasyon Sistemi Eser Veritabanı/THMFNS EV & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Fonotaktik Olasılık Hesaplayıcı Veritabanı/THMFNS FOHV & Türk Halk Müziği Fo- netik Notasyon Sistemi Fonetik Terapi Uygulamaları/THMFNS FTU & Türk Halk Müziği Fo- netik Notasyon Sistemi Fonotaktik Farkındalık Yetileri Gelişim Süreçleri/THMFNS FFYGS & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi İşitsel Ayırt Etme Testi/THMFNS İAT & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Artikülâsyon Testi/THMFNS AT & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Sesçil Çözümleme Testleri/THMFNS SÇT & Türk Halk Müziği Fo- netik Notasyon Sistemi Ses Dağarcığı Çözümleme Testleri/THMFNS SDÇT & Türk Halk Mü- ziği Fonetik Notasyon Sistemi Ses Dağarcığı Çözümleme Değerlendirme Formu/THMFNS SDÇDF & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Sesbilgisel-Şekilbilgisel-Sözvarlıksal Ölçütleri Belirleme Testi/THMFNS SŞSÖBT & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Ses/Şekil/Söz Dağarcığı Çözümleme Testleri/THMFNS SŞSDÇT vb)’nına aktarım ve adaptas- yon süreçlerinin gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Kaynaklar
Altıngöz, İ. H. (y.b.) Urfa müziği hakkında. Url <http://www.urfakultur.gov.tr/Ek- lenti/22148,urfa-muzigi-hakkinda.pdf?0> (Erişim Tarihi: 01.02.2015).
Antović, M. (2005). Musicolinguistics-from a neologism to an acknowledged field. Facta Universitatis Series: Linguistics and Literature 3(2).
Aydeniz, H. (2009). Din sanat ilişkisi ve bunun bir somut yansıması olarak mevlevi sema ayini. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı:32, Erzurum 2009.
Aydın, M. (2004). Bilgi sosyolojisi. İstanbul: Açılım Kitap.
Batuk, C. (2013). Din ve müzik: Dinler tarihi bağlamında din-müzik ilişkisine genel bakış. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013, sayı: 35.
Bicil, Y., & Demir, G. (2012). IPA Turca: Kural tabanlı türkçe fonetik dönüştürücü prog- ramı/KTTFDP. TUBİTAK Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Enstitüsü/UEKAE Çoklu-Ortam Teknolojileri Araştırma ve Geliştirme Laboratuarı, Gebze/İstanbul.
Blumczynski,P. (y.b.) Some remarks on linguistic aspects of religion. Url <http://www.aca- demia.edu/1527685/Some_Remarks_on_Linguistic_Aspects_of_Religion> (Erişim Tarihi: 01.02.2015).
161
Cengiz, R. (2011). Sosyolojik bir olgu olarak müzik (tokat örneği). Uluslararası Sosyal Araş- tırmalar Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 18, Yaz 2011.
Çağıl, N. (2013). Kutsal metinler ve müzik. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 39-Erzurum 2013.
Çağlayan, H. (2014). Rasyonalizm bağlamında dilbilim ve din dili ilişkisi. Ekev Akademi Dergisi Yıl: 18 Sayı: 58 (Kış 2014).
Çobanoğlu, Ö. (1999). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
Demir, G. (2011). Dil-müzik ilişkisi ekseninde yapılanan türk halk müziği yöresel ağız özel- liklerinin fonetik notasyonu. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilim- ler Enstitüsü Türk Müziği Programı (Tez Danışmanı: Doç. Erol Parlak), İstanbul, Türkiye. Demir, N. (2002/2004). Ağız terimi üzerine. Türkbilig Yayınları.
Demir, N. (2010). Türkçede varyasyon üzerine. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi 17, 2 (2010).
Demir, N. (2012). Türkçe ağız araştırmalarında bazı yöntem sorunları. Diyalektolog Dergisi (Ağız Araştırmaları Dergisi) (4), Yaz 2012.
Demirtaş, Y. (2009). Türk din musikisi formları. İlahiyat Fakültesi Dergisi 14:1 (2009). ss. 213-227.
Ekin, Y. (2005). T. izutsu’nun kur’an semantiği çalışmaları üzerine bir değerlendirme. İslami Araştırmalar Dergisi, Cilt: 18, Sayı: 1, 2005, s. 96-107, ISSN1300-0373, TEK-DAV.
Ergenç, İ. (2002). Konuşma dili ve türkçenin söyleyiş sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları, Baskı Matbaa.
Ergur, A. (2009). Müzikli aklın defteri. İstanbul: Pan Yayıncılık.
Ergur, A. (2012-2013). Müzik sosyolojisi (müziğin toplumbilimsel bileşenleri). URL <http://personel.gsu.edu.tr/docs/ali_ergur/MJT613-muzigin-toplumbilimsel-bilesenleri.pdf> Ergur, A. (2013). Portredeki hayalet (müzik sosyolojisi üzerine denemeler). İstanbul: altKitap Yayınları.
Erkan, E. (2014). Hakikatın inşa aracı olarak din dili. The Journal of Academic Social Science Studies: International Journal of Social Science: Doi number:
http://dx.doi.org/10.9761/JASSS2355 Number: 26, p. 167-179, Summer II 2014. Feld, S., & Fox, A. (1994). Music and language. Annal Review of Antroplogy 23.
162
Gorman, K. (2013). Generative phonotactics. Published Doctor of Philosophy Thesis, The University of Pennsylvania Linguistic Department, Pennsylvania.
Günay, E. (2011). Müzik sosyolojisi (sosyolojiden müzik kültürüne bir bakış). Müzik Bilim- leri Dizisi, İstanbul: Bağlam Yayınları.
Güray, C. (2013). Ankara geleneksel müzik kültüründe dini simgeler. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi/2013/8.
Güven, M. (2012). Kültürün bir unsuru olarak din. Batman University Journal of Life Scien- ces, Volume 1, Number 1, (2012).
Hacioğlu, M. E. (2009). Gaziantep yöresi türkmenleri barak ağzı uzun havalarının müzikal analizi. Yüksek Lisans Tezi, İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Müziği Programı, İstanbul, Türkiye.
Hary, B., & Wein, M. J. (2013). Religiolinguistics: On jewish-,christian-and muslim-defined languages.International Journal of the Sociology of Language. Volume 2013, Issue 220, Pa- ges 85-108, ISSN (Online) 1613-3668, ISSN (Print) 0165-2516, DOI: 10.1515/ijsl-2013- 0015, March 2013.
Hary, B. (y.b.) Religiolect. Url <http://quod.lib.umich.edu/cgi/p/pod/dod-idx/religio- lect.pdf?c=fia;idno=11879367.2011.015> (Erişim Tarihi: 01.02.2015).
IPA. (1999). Handbook of the international phonetic association: A guide to the use of the in- ternational phonetic alphabet. Cambridge: Cambridge University Press.
Koç, T. (1995). Din dili. Kayseri: Rey Yayıncılık. Koç, T. (1998). Din dili. İstanbul: İz yayıncılık.
Macit, M. (2010). Urfa sıra gecelerinde ve musiki meclislerinde okunan gazellerin işlevi. Millî Folklor Dergisi, Yıl 22, Sayı 87. Url <http://www.millifolklor.com> (Erişim Tarihi: 01.02.2015).
Mustan, D., & Karaburun, D. (2013). Türk halk müziği sözlerinde metaforik anlatım geleneği. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Tur- kish or Turkic Volume 8/4 Spring 2013, p. 1081-1097, Ankara-Turkey.
Öksüzoğlu O., & Özkan, M. M. (2010). Şanlıurfa mevlevihanesi ve şanlıurfa mevlevihane- sinde yapılan dini musiki icralarının la dini musiki icralarına yansıması. SÜMAM Yayınları: 5/Bildiriler Serisi: 2/Yıl: 2010, Dünyada Mevlâna İzleri-Bildiriler.
163
Özbek, M. A. (2010). Urfa türkülerinin dil ve anlatım özellikleri. Doktora Tezi. İstanbul Üni- versitesi SBE Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yeni Türk Dili Bilim Dalı, İstanbul, Tür- kiye.
Pekacar, Ç., & Güner-Dilek, F. (2009). Uluslararası fonetik alfabe ve türkiye’de ağız araştır- maları. Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı (25-30 Mart 2008 Şanlıurfa), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları: 989, Ankara.
Radhakrishnan, M. (2011). Musicolinguistic artistry of niraval in carnatic vocal music. ANU Research Repository Proceedings of the 42nd Australian Linguistic Society Conference, Aust- ralia.
Sherer, T. D. (1994). Prosodic phonotactics. Doctor of Philosophy Thesis, The Graduate School of the University of Massachusetts Amherst Department of Linguistics, Amherst. Stone, R. M. (2008). Theory for ethnomusicology. New Jersey: Pearson Press.
Şahin, İ. (2008). Dini hayatın ritmi: Ritüel ve müzik. AÜİFD XLIX (2008), sayı II.
Şenel, S. (1997-98). İTÜ türk musikisi devlet konservatuarı türk halk musikisi bilgileri ders notları. İstanbul: İTÜ Yayınları.
Şenel, S. (2007). Kastamonu’da aşık fasılları. C: 1-2, Kastamonu Valiliği İl Özel İdaresi Ya- yını: 12, İstanbul: Düzey Matbaacılık.
TDK. (1945). Türk diyalekleri çeviriyazı sistemi. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası. (Arat, R. R., 1946. Türk İlmi Transkripsiyon Kılavuzu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
TDK. (2015). Türk dil kurumu sözlük veritabanı (Url <http://www.tdk.gov.tr>) (Erişim Ta- rihi: 01.02.2015).
TRT. (2015). THM repertuarı nota arşivi. URL<http://www.trtnotaarsivi.com/thm_de-
tay.php?repno=701&ad=GELE%20GELE%20GELD%DDK%20B%DDR%20KARA%20TA %DEA> (Erişim Tarihi: 01.02.2015).
Ünver, E. (y. b.). Sanatın dinsel işlevi üzerine (din ve sanat, sanat ve din). Url <http://acikar- siv.atilim.edu.tr/browse/800/> (Erişim Tarihi: 01.02.2015).
Yeprem, S. (2012). Müzik eğitimindeki dini motifler. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Din ve Müzik Sempozyumu, 27.4.2012-5.Oturum A Salonu.
Yöre, S. (2012). Kırşehir yöresi halk müziği kültürünün kodları ve temsiliyeti. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, (9) 1.
164
HİDÂYET KULİNOVİÇ’İN SIRÂT-I MÜSTAKĪM GAZETESİ / SEBÎLÜ’R-