TÜRKĠYE‟DE NÜFUS VE ĠġGÜCÜ ARZ

ĠĢgücü piyasasının arz yönünü belirleyen faktör olan nüfusun miktarı, yapısı ve kullanılıĢ Ģekline bağlı olarak istihdamın yapısını etkilemektedir. Nüfus artıĢ hızı, iĢgücü artıĢ hızını belirleyen temel değiĢkendir. ĠĢgücü arzındaki artıĢ hızı doğrudan doğruya nüfus artıĢ hızı ile ilgilidir. Ġstihdam yapısının bir belirleyicisi olan nüfus, geliĢmiĢ ülkelere göre Türkiye‟de daha hızlı art- makta ve nüfusun önemli bir bölümünü de genç yaĢ grubu oluĢturmaktadır. Nüfusun genç yapıda olması, bir taraftan çalıĢma çağındaki nüfusu, diğer taraftan iĢgücüne katılan nüfusu artırmaktadır. Her yıl sınırlı olarak artan istihdam olanaklarına karĢılık daha fazla artan iĢgücü, iĢsizliğin sürekli art-

masıyla sonuçlanmaktadır.1

Türkiye‟de iĢgücü arzı hızla yükselmekte ve artan iĢgücüne yeni istihdam alanları yaratmak istihdamın ağırlaĢan sorunla- rından biri olmaktadır.

ĠĢgücü arzı, bir ekonomide toplam nüfus içinde ekonomik faaliyete katılmak isteyenlerin toplam sayısını ifade etmektedir. Genel nüfus miktarı emek ar- zının kaynağıdır. Fakat bu kaynak, bütünüyle emek arzına dahil değildir. 15 yaĢından aĢağı çocuklarla, 64 yaĢından yukarı yaĢlılar çalıĢma çağı dıĢında kabul edilir. Yani, çalıĢma çağındaki nüfus (çağ nüfus), 15-64 yaĢ içinde yer alan kiĢileri kapsamaktadır.2

15-64 yaĢları arasındakilerin oluĢturdukları çağ nüfusa aktif nüfus da denilmektedir.

Aktif nüfus tanımlaması, bu yaĢtakilerin aktif ve çalıĢır durumda olduğunu göstermemektedir. Bu yaĢ grubu çalıĢan nüfus olmayıp, çalıĢma çağına gelen nüfus olduğundan ve iktisaden faal olanların yanında faal olmayanları da kapsadığından, çağ nüfus deyimi daha doğru olmaktadır. Kısacası çağ nüfus, fiilen çalıĢanların veya çalıĢmak isteyenlerin sayısını değil, bir ülke nüfusu- nun istihdam potansiyelini göstermektedir.3

Çağ nüfus, iĢgücüne katılma oranının bu dönemde en yüksek olması nedeniyle de ayrı bir öneme sahiptir. Tablo 1. Türkiye‟de Nüfusun Ana YaĢ Gruplarına Göre Dağılımı (1985- 2008) (%)

Yıllar Top.Nüfus 0-14 YaĢ Grubu

15-64 YaĢ Grubu 65+ YaĢ Grubu Bağımlılık Ora- nı(Binde) 1985 50.664 37.5 58.3 4.2 721 1990 56.473 35.0 60.7 4.3 643 1995 60.585 31.7 63.5 4.8 575 2000 66.187 30.0 64.6 5.4 547 2001 67.296 29.7 64.8 5.5 543 2002 68.393 29.5 65.0 5.5 538

1_{NeĢe Algan, Mustafa, Ildırı, Güçlü ve Büyük Türk Ekonomisi Ġçin Üretim ve Ġstihdam Poli-}

tikaları, Ankara, Eylül 2003, s.142.

2

Aslan Eren, Türkiye Ekonomisi, 2.bsk., Bursa 2008, s.16.

3

2003 69.479 29.1 64.0 6.9 534 2004 70.556 28.8 65.5 5.7 527 2005 71.611 28.4 65.7 5.9 502 2006 72.606 28.1 65.9 6.0 516 2007 70.586 26.4 66.5 7.1 504 2008 71.517 26.3 66.9 6.8 495 2009 72.561 26.0 67.0 7.0 490

Kaynak: http://www.tuik.gov.tr (25.01.2010); Aslan Eren, Türkiye Ekono- misi, 2.bsk, Bursa 2008, s.17;

DPT, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler (1950-2006), Ankara, Mart 2006, s.155; TÜĠK, Adrese Dayalı Nüfus

Kayıt Sistemi 2009 Nüfus Sayım Sonuçları, Haber Bülteni, S. 15, Ankara, 25 Ocak 2010, s.2

Tablo1‟de, 1985 ve 2009 yılları arasındaki nüfusun yaĢ gruplarına göre dağı- lımı karĢılaĢtırmalı olarak verilmiĢtir. Talo 1‟de görüldüğü gibi nüfusun 2/3‟ünü çağ nüfusun oluĢturduğu görülmektedir. 15 yaĢın altındaki ve 65 yaĢın üzerindeki üretken olmayan nüfusun, 15-64 yaĢ nüfusuna oranı olarak tanımlanan bağımlılık oranı, 1985‟de binde 721 iken, 2008‟de binde 495‟e düĢmüĢtür. Bu oranın küçük olması, bir ülkede nüfus artıĢ hızının düĢmekte ve istihdam potansiyelinin artmakta olduğunun göstergesidir.4

1985-2008 yılları arasında bağımlılık oranında gözlenen azalma, nüfus artıĢ hızının da azaldığını ifade etmektedir. Bu aynı zamanda, üretken nüfus üzerinde yaĢlı ve genç nüfustan kaynaklanan ekonomik yükün önemli oranda hafiflediğini ortaya koymaktadır.5

4

Eren, Türkiye Ekonomisi, s.18-19.

5

BirleĢmiĢ Milletler Nüfus Bölümü (UNPD) verilerine göre, 2000-2005 arası dönemde bu oran, Türkiye‟de ortalama % 54 iken, geliĢmiĢ ülkelerde daha düĢüktür. Örneğin, Ġngiltere ve Japonya‟da % 51, Amerika‟da % 50 ve Çin‟de % 42‟dir. Buna karĢılık, Mısır‟da % 63, Irak, Kenya ve Nepal‟de % 76, Afganistan‟da ise % 86‟dır. http://esa.un.org/unpp (14.01.2010).

Tablo 2. Türkiye‟de Nüfus ve ĠĢgücü DeğiĢkenleri (1985-2008) Yıllar Toplam Nüfus Erkek Nüfu- su (%) Kadın Nüfusu (%) ĠĢgücü ĠKO (%) Ġstih- dam Ġstihdam (%) Eksik Ġstih- dam EĠO (%) ĠĢsizl ik ĠO (%) 1985 50.664 50,7 49,3 18.832 56.7 15.360 49.0 - - 1.37 5 7,3 1988 53.284 50.1 49.9 19.391 57.5 17.755 52.6 1.282 6.6 1.63 8 8.4 1990 56.473 50,7 49,3 20.847 56.6 18.539 52.1 1.309 6.5 1.61 2 8,2 1995 60.585 50,7 49,3 22.673 54.1 20.586 50.0 1.568 7.0 1.70 0 7,6 2000 64.441 49,9 50,1 23.078 49.9 21.581 46.7 1.591 6.9 1.49 7 6,5 2001 65.342 49,9 50,1 23.491 49.8 21.524 45.6 1.404 6.0 1.96 7 8,4 2002 66.237 49,9 50,1 23.818 49.6 21.354 44.4 1.297 5.4 2.46 4 10,3 2003 67.123 49,9 50,1 23.640 48.3 21.147 43.2 1.143 4.8 2.49 3 10,5 2004 68.000 49,9 50,1 24.289 48.7 21.791 43.7 995 4.1 2.49 8 10,3 2005 68.867 49,9 50,1 24.565 48.3 22.046 43.4 817 3.3 2.52 0 10,3 2006 69.732 49,9 50,1 23.250 48.0 22.330 43.2 890 3.6 2.29 5 9,9 2007 70.586 50.3 49,7 23.523 46.2 21.189 41.5 742 3.0 2.33 3 9,9 2008 71.517 50.2 49,8 24.009 46.9 21.315 41.7 788 3.3 3.27 4 13,6

Kaynak: http://www.bumko.gov.tr. (15.01.2010); TÜĠK, İstatistik Göster- geler 1923-2008, Ankara, Aralık 2009,

s.27,161; TÜĠK, İşgücü, İstihdam ve İşsizlik İstatistikleri Sorularla Resmi

İstatistikler Dizisi – 1, Ankara, Kasım

2007, s.34, 37; TÜĠK, “Hanehalkı ĠĢgücü AraĢtırması 2008 Yıllık Sonuçla- rı”, Haber Bülteni, S. 79, Ankara, 8

Mayıs 2009, s.1

Tablo 2, Türkiye‟de 1985-2008 arası dönemde nüfus, iĢgücü ve istihdam rakamlarını göstermektedir. Buna göre, Türkiye‟de nüfus rakamları bir ön- ceki yıla göre sürekli artıĢ göstermekte olup, 2008 sonu itibariyle 71 milyon 517 bin kiĢidir. Nüfus artıĢına rağmen, yıllık nüfus artıĢ hızı düĢmektedir ve bu düĢüĢ bağımlılık oranındaki azalmayı desteklemektedir.

Tablo 2‟ye göre, iĢgücüne katılma oranı sürekli bir düĢme eğilimi göstererek 2008 yılında 46,9‟a gerilemiĢtir. Bunun anlamı, çalıĢabilecek yaĢtaki her 100 kiĢiden ancak 47 kiĢinin çalıĢmakta veya iĢ aramakta olduğudur.6

ĠĢgücüne katılma oranını ülkeler arasında farklılaĢtıran etkenler ülkelerin sosyo-ekonomik yapılarına bağlı olarak değiĢmektedir. VIII. BeĢ Yıllık Kal- kınma Planı‟nda, iĢgücüne katılma oranının düĢmesinin sebepleri arasında, gençlerin okulda daha uzun süreler okumaları ve yüksek öğrenime daha fazla sayıda girmeleri gösterilmektedir. Bununla birlikte, Türkiye‟de iĢgücü- ne katılma oranının düĢük olması, enformel sektörün yaygın olmasına, ücret- siz aile iĢçiliğinin ve kendi hesabına çalıĢmanın önemli ölçüde sürdürülme- sine ve sosyo-kültürel nedenlerden dolayı kadın istihdamının önündeki en- gellere bağlanabilmektedir.7

Bu nedenle, iĢgücünün istihdam edilebilirliğini sorgulamak ve iĢsizlikteki geliĢmeleri ve bu sorunun geleceğini kestirebilmek için iĢgücü piyasasının çeĢitli boyutlarıyla incelenmesi gerekmektedir.

6

Bu oran OECD ülkelerinin oldukça gerisinde kalmaktadır. 2008YılındaOECD ülkelerinde ortalama %7.8 olan ĠĢgücüne Katılma Oranı, AB-19 (19 Avrupa Birliği Ülkesinde)‟de orta- lama %71.4, ABD‟de %75.3, Almanya‟da %75,9 ve Japonya‟da %73.82 dir. http://www.oecd.org/dataoecd/30/33 /43272221.pdf (26.01.2010).

7

DPT, Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci BeĢ Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005), s.102,103 http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/viii/plan8str.pdf (23.01.2010).