Tüketim Kooperatiflerinin Düzenleyecekleri Belgeler

Kooperatiflerin yaptıkları işlemler için çeşitli belgeler düzenlenir. Muhasebe kayıtları da bu belgelere dayanarak tutulur. Muhasebe de her kaydın belgeye dayanması esastır.

1. Fişler:

Fişler üç çeşide ayrılır. Bunlar;

— Tahsil Fişi: Tahsil fişleri, numaraları teselsül eden ve her numarası biri dip koçan olmak üzere ikişer nüshalı olan matbu belgelerdir. Bu belge kasaya giren paralar için kullanılır.

Fiş üzerinde kooperatifin ticaret unvanı tahsil fişi olduğunu gösteren kelime, fiş numarası, tarih, açıklama, tahsil edilen miktar ve alacak, hesap ismi ve numarası ile yetkili imzalar bulunur.

136 Türk-İş Koop., İşçi Tüketim Kooperatiflerinin Durumu ve Sorunlarının Araştırılması, Ankara: Türk -İş Koop. Yayınevi, 1986, 5.33-34

137 K.K. md.89

138 Eriş, G., Ulusoy, Y.: Kooperatifler Kanunu ve Vergilendirme, Ankara 1990, s.783

— Tediye Fişi: Tediye fişleri de tahsil fişleri şeklinde matbu belgelerdir. Kasadan çıkan paralar için kullanılır. Bu fiş üzerinde de tediye fişi olduğunu gösteren kelime, borçlu hesap ismi ve numarası ile yetkili imzalar bulunur.

— Mahsup Fişi: Bu fişte yapılan işlemi açıkça belirtecek şekilde açıklama, fişin dayandığı belgenin cins, tarih ve numarası, borçlu ve alacaklı hesapların isim ve numaraları, tutarı, fişi tanzim edenin ve yetkililerin imzası bulunur.

2. Makbuz:

Kasaya giren paralar ile depoya giren ayniyat karşılığında verilen belgelere makbuz denir. Kasaya giren paralar karşılığında ve yatıranın isteği üzerine verilen kasa makbuzları iki nüsha olarak düzenlenir. Makbuz numaraları matbu ve müteselsil sıra numaralıdır. İlk nüsha ilgili kişi veya firmaya verilir. İkinci nüshası ise kooperatifte saklanır.

3. Çek:

Kooperatifin bankalar nezdinde açtırmış olduğu tevdiat hesaplarından veya bankalarca kooperatif lehine açılmış bulunan kredi dâhilinde borçlu cari hesaplardan çekilecek paralar için kullanılan, usulüne uygun şekilde düzenlenen matbu bir vesikadır. Çekler ilgili bankalardan temin edilir.

Çek, tüketim kooperatiflerinde en çok kullanılan belgelerden biridir. Kooperatife ait nakit para genellikle bankada tutulduğu için çek düzenleme işlemi en çok yapılan işlemlerden biridir.

4. Faturalar:

Fatura, satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tarafından müşteriye verilen ticari belgedir.

Aşağıdaki hususlara dikkat etmek gerekir.

— Birden fazla örnek düzenlendiği takdirde her birine kaçıncı örnek olduğu işaret edilir.

— Muamele tarihinden itibaren azami 7 gün içerisinde düzenlenir.

— Faturada yazılı bilgilerin doğruluğundan satıcı sorumludur.

— Nihai tüketici istediğinde bedeli ne olursa olsun fatura verilmesi mecburidir.

— Fatura tanzim edilmemesi hem satıcı hem de alıcı (Nihai tüketicilerde vergi incelemesine yetkili olanların yapacakları tespite istinaden) nezdinde tutanakla tespit edilir.

5. Gider Pusulaları:

Kooperatifler, kazançları götürü usulde tespit olunan meslek erbabına ve vergiden muaf esnafa yaptırdıkları işler veya onlardan satın aldıkları emtia karşılığını veya emtiayı satana imza ettirecekleri bir gider pusulası düzenlerler. Bu pusuların bir nüshası işi yapana veya emtiayı satana verilir.

Tüketim kooperatifleri bu tür işlemler sözkonusu olduğu zaman gider pusulası düzenlemek zorundadır.

6. Ücret Bordrosu:

Kooperatifler çalışanlara ödenen ücretler için ücret bordrosu düzenlemek zorundadırlar. Ücret bordrosunda hizmet erbabı ile ilgili bilgiler, birim ücret, çalışma süresi ve ücret üzerinden yapılan kesintilerin tutarı gösterilmektedir.

Ücretlerden yapılan vergi ve sigorta kesintileri bordroda gösterilecek ve kooperatif tarafından ilgili dairelere ödenecektir.

7. Perakende Satış Vesikası

Fatura vermek mecburiyeti olmayan satışlar için düzenlenir. Bu meyanda; nihai tüketici durumunda olmayan kişilere ve 520.00YTL’yi aşan bedellere perakende satış vesikası düzenlenemez¹³⁹.

Perakende Satış Vesikaları deyimi; perakende satış fişlerini, makineli kasaların kayıt rulolarını (cihaz fişi) ve yolcu biletlerini ihtiva eder.

Perakende Satış Fişlerinde;

—Toplam bedelin ayrıca yazıyla belirtilmesi,

—Rakamla yazılar toplamının çift çizgi ile kapatılması,

— “KDV dâhildir” şerhinin bulunması, gerekir.

8. Sevk İrsaliyesi

01.01.1981 tarihinden itibaren V.U.K.nun “Fatura ve Fatura Yerine Geçen Vesikalar”

arasında yerini alan SEVK İRSALİYESİ, “faturanın şekli” başlıklı 230’uncu maddesinin 5.bendinde; satılan malların teslim tarihi ve irsaliye numarası (3239 sayılı Kanunun 19.maddesiyle değişen ve 01.01.1986 tarihinde yürürlüğe giren şekli) ile aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir.

139 VUK. Md.233

“Malın alıcıya teslim edilmek üzere satıcı tarafından taşındığı veya taşıttırıldığı hallerde satıcının, teslim edilen malın alıcı tarafından taşınması veya taşıttırılması halinde alıcının taşınan veya taşıttırılan mallar için sevk irsaliyesi düzenlemesi ve taşıtta bulundurması şarttır. Malın, bir mükellefin birden çok işyerleri ile şubeleri arasında taşındığı veya satılmak üzere bir komisyoncu veya diğer bir aracıya gönderildiği hallerde de, malın gönderen tarafından sevk irsaliyesine bağlanması gereklidir. Bu bentte yazılı irsaliyeler hakkındaki fiyat ve bedel ile ilgili bilgiler hariç olmak üzere, bu madde hükmü ile 231 inci madde hükmü uygulanır. İrsaliyelerde malın nereye ve kime gönderildiği ayrıca belirtilir. Şu kadar ki nihai tüketicilerin tüketim amacıyla perakende olarak satın aldıkları malları kendilerinin taşıması veya taşıttırması halinde bu mallara ait fatura veya perakende satış fişinin bulunması şartıyla sevk irsaliyesi aranmaz”.

9. Müstahsil Makbuzu

Vergi Usul Kanununun 235. Maddesinde açıklanmıştır. “Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar ile kazancı basit usulde tespit edilenler ve defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçiler gerçek usulde vergiye tabi olmayan çiftçilerden satın aldıkları malların bedelini ödedikleri sırada bu belgeyi tanzim etmeye, satıcıya imzalatarak birini ona vermeye mecburdurlar.”

Müstahsil Makbuzunun şekil şartları da Vergi Usul Kanununun 235. Maddesinde açıklanmıştır. Basit usulde vergiye tabi mükelleflerce Müstahsil Makbuzu düzenlenmesi esnasında Gelir Vergisi Kanununun 94. Maddesine istinaden Gelir Vergisi tevfikatı yapılmayacaktır¹⁴⁰.