Kooperatiflere İlişkin Kanuni Düzenlemeler

Kooperatifler, vergilendirmede 5422 Sayılı kanunla Kurumlar Vergisi'ne tabidirler.

Ancak, Kurumlar Vergisi Kanununun 7/16’nci maddesindeki şartların anasözleşmelerinde yer alması ve fiilen bu şartlara uymaları halinde kurumlar vergisinden muaf tutulurlar. Aynı kanunun 8.maddesindeki şartlara uyulması halinde ise kurumlar vergisinden istisna olunmaktadır.

1.7.1. Kurumlar Vergisi Kanununda Belirtilen Kooperatifler

Kanunun tanımında belirtilen kooperatifler; 1163 Sayılı İstihsal (Üretim), kredi, satış ve yapı kooperatifleridir.

1.7.1.1. Kurumlar Vergisi Muafiyeti İçin Şartlar

Kooperatifler ana sözleşmelerinin de aşağıda belirtilen şartların yer alması ve fiilen bu şartlara uymaları halinde kurumlar vergisinden muaf tutulurlar (5.Mad 7/16).

— Sermaye üzerinden kazanç dağıtılmaması,

— Yönetim kurulu başkan ve üyelerine kazanç üzerinden hisse verilmemesi,

— Yedek akçelerinin ortaklara dağıtılmaması,

— Filen ortakları ile iş yapması,

— Kurulmuş bulunan birliğe ortak olması.

1.7.1.2. Kurumlar Vergisi İstisnası

Kooperatif ortaklarının ürettikleri ve kooperatife sattıkları veya kooperatiften satın aldıkları mal ve hizmetlerin kıymetine göre hesaplanan risturnlar ile ortakların idare giderleri karşılığı olarak ödedikleri paralardan sarf olunmayarak iade edilen kısımlar Kurumlar Vergisinin dışında tutulur.

Bu risturnların nakden veya aynî olarak (mal ile) ödenmesi istisnanın uygulanmasına mani değildir.

5422 sayılı kanunun 3946 sayılı kanunla değişik 8. maddesine göre; dar mükellefiyete tabi kurumlar dâhil bu madde da yazılı kurum kazançları, kurumlar vergisinden müstesnadır.

Bu istisnalar;

1. İstihlâk (Tüketim) Kooperatiflerinde; ortakların şahsi ve ailevi gıda ve giyecek ihtiyaçlarını karşılamak için satın aldıkları malların kıymetlerine göre hesaplanan risturn’lar,

2. İstihsal (Üretim) Kooperatiflerinde; ortakların istihsal ederek kooperatife sattıkları veya kooperatiften istihsal faaliyetlerinde kullanmak üzere satın aldıkları malların kıymetine göre hesaplanan risturnlar,

3. Kredi kooperatiflerinde; ortakların kullandıkları kredilere göre hesaplanan risturnlar,

4. Ortakların idare gideri karşılığı olarak ödedikleri paralardan sarf olunmayarak iade edilen kısımlardır.

Bu risturnlar, Gelir Vergisi Kanununun 94. maddesine göre tevkifata tabi tutulur.

Ortaklara dağıtımı kâr dağıtımı sayılmaz.

1.7.1.3. Kurumlar Vergisi Matrahı

Kooperatiflerin bir yıl içinde elde ettikleri net kurum kazançları, Kurumlar Vergisi Matrahını oluşturur.

1.7.1.4. Matrahtan İndirilecek Giderler

Kurumlar Vergisi Matrahından İndirilecek giderler şunlardır;

— İlk kuruluş giderleri,

— Genel kurul toplantıları için yapılan giderler, kooperatiflerin birleşme, fesih ve tasfiye giderleri,

— Hisse ve tahsil senetlerinin ihraç giderleri,

— Bilânçolarda her yılın zararları ayrı ayrı gösterilmek şartıyla 3 yılı aşmayan zararlar.

Bunların yanında kurumlar vergisi matrahından indirilmeyen giderlerde vardır.

Bunlar;

— Öz sermaye üzerinden ödenen veya hesaplanan faizler,

— Yedek akçeler,

— Her türlü vergi ve para cezaları ile gecikme zam ve faizleri matrahtan indirilemez.

1.7.1.5. Kurumlar Vergisinin Oranı

Kurumlar vergisi oranı 1994 yılı için %25’tir.

— Kurumlar vergisi muafiyetinden faydalanan (yani vergi vermeyecek olan kooperatif) kooperatifler boş bir beyanname,

— İstisnadan yararlanıp ta bu vergiyi ödeyecek olan kooperatifler ise hesap dönemine ait kurum kazancını ihtiva eden beyannameyi, aynı döneme ait bilânçoyu, gelir-gider cetveli ile birlikte hesap döneminin kapandığı 31 Aralık tarihini takip eden 4. ay (Nisan) için de, bağlı oldukları vergi dairesine vermek durumundadır.

Kurumlar Vergisi Nisan, Temmuz ve Ekim aylarında olmak üzere üç eşit taksitte ödenir.

1.7.2. Kooperatifler Kanunuyla Tanınan Vergi Muafiyetleri

1163 Sayılı Kooperatifler Kanunun 93. maddesinde; kooperatiflerin, kooperatif birliklerinin, kooperatifler merkez birlikleri ile Türkiye Milli Kooperatifler Birliğinin ekonomik fonksiyonlarını daha kolay, daha etkin ve teşvik edici olarak sağlamak amacıyla çeşitli konularda vergi muafiyeti ve istisna hükümlerine yer verilmiştir.

1.7.3. Kooperatiflerin Gelir Vergisi İle İlişkisi

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu'nda gerçek kişilerin gelirleri "Gelir Vergisi" ne tabi tutulmuştur. Bu bakımdan tüzel kişiliği olan kooperatiflerin elde ettikleri gelirlerin gelir vergisi ile ilişkisi bulunmamaktadır. Ancak, kooperatiflerin kiraya verdikleri gayrimenkullerin aldıkları kira ücretlerinin %25'i oranında stopaj vergisi keserek ilgili vergi dairesine ödemesi gerekir.

Kooperatifler, çiftçilerden veya ortaklardan satın aldıkları;

1. Hayvanlar ve bunların mahsulleri ile kara ve su avcılığı mahsulleri bedellerinin ödenmesinde %2,

2. Diğer zirai mahsullerin bedelinin ödenmesinde de %4 oranında gelir vergisi kaynakta tevfikatı yapmaları gerekmektedir.

Kooperatifler yönetici ve denetçilere ödenen aylık ücret ve huzur hakkı ile istihdam ettikleri personele ödedikleri ücretlerden, gelir vergisi kanununda yazılı gelir dilimlerinde belirtilen nispetlerde gelir vergisi kesilmesi gerekmektedir.

Ayrıca S.S.K. için kesilen primler ilgili kurumlara yatırılır.

1.7.4. Kooperatiflerin Katma Değer Vergisiyle İlişkisi ve Oranı

3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanununa göre, mal ve hizmet üreten kooperatifler katma değer vergisi kapsamında yer almaktadır.

Bakanlar kurulunun 1993/4932 sayılı kararı ile 1 Kasım 1993 tarihinden itibaren tarımsal ürün ve malların tesliminde kesilmesi gereken KDV oranı %8 olarak belirlenmiştir.

Katma Değer Vergisinde vergilendirme dönemi bir aydır. Buna göre kooperatiflerin tahakkuk ettirdikleri katma değer vergilerini KDV Beyannamesi ile vergilendirme dönemi olan ayı takip eden ertesi ayın 25. gününe kadar ilgili vergi dairesine ödemeleri gerekir.

1.7.5. Kooperatifler Kanunundaki Düzenlemeler

Kooperatifler Kanunu'na göre sorumluluk sınırlı ve sınırsız olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Bundan başka kanunda "ek ödemeler" yükümlülüğü de bulunmaktadır.

1.7.5.1. Sınırsız Sorumluluk

Kooperatifler Kanunu md.28’e göre; kooperatif alacaklarına karşı yalnız mal varlığı ile sorumludur, denilmektedir. Bu hüküm, anasözleşmenin "ihtiyari hükümler" kısmına,

"ortakların da şahsen ve sınırsız olarak sorumlu olacaklarını" eklenerek hüküm altına alınabilir. Bu takdirde, kooperatifin her türlü borçlarından dolayı, kooperatif ortakları zincirleme ve bütün varlıklarıyla sorumlu olurlar. (K.K.m.29)

1.7.5.2. Sınırlı Sorumluluk

Sınırlı Sorumluluk ancak ana sözleşme ile hükme bağlanabilir. Kooperatif borçları için, her ortağın kendi payından fazla, ancak belirli bir miktara kadar şahsen sorumlu olacakları, ana sözleşme ile belirlenebilir. (K.K.m.30) İflas halinde, iflas iş ve işlemleri bitinceye kadar ortaklardan istekte bulunmak iflas idaresine aittir. (K.K.m.33)

1.7.5.3. Ek Ödemeler Yükümlülüğü

Ana sözleşme gereğince getirilebilir. Ana sözleşme uyarınca ortaklar bilânço açıklarını kapatmakta kullanılmak üzere sınırsız veya belirli miktarlarda ek ödeme yükümlülüğü altına alınabilirler.

1.7.5.4. Ortaklık Payları

Kooperatifler Kanunu'na göre kooperatife giren her ortaktan en az bir ortaklık payı alınması gerekir. Bir ortaklık payının değeri 100.000.- TL'dir. Kooperatife girenler, en çok 1000 pay taahhüt edebilirler. Kooperatif üst kuruluşuna iştirak edenler ise en az 50 pay taahhüt ederler. Ortaklık payının değeri, Bakanlar Kurulu Kararı ile 10 katına kadar

arttırılabilir. Senetle teslim edilmeyen ortaklık payları 100.000.-TL olarak itibar edilir.

(K.K.m.19)

1.7.5.5. Ortak Adedi - Sermaye Değişkenliği

Kooperatifler Kanunu'na göre kooperatifin kurulabilmesi için en az 7 ortak bir araya gelmek zorundadır. (K.K.m.2) Bunun dışında ortak sayısında (tavan) başka bir sınır yoktur.

Kooperatif işletmelerin sermayeleri bu nedenle sabit değil, değişkendir.

1.7.5.6. Yedek Akçeler

Kooperatifler Kanunu'na göre, bir faaliyet dönemi sonunda ortaya çıkan gelir-gider olumlu farkının en az % 10’u yedek akçe olarak ayrılır. Yedek akçe ayrılmadıkça, kardan dağıtım yapılamaz. Diğer sermaye kuruluşlarına göre kooperatifler, bu konuda daha da avantajlıdır, bunun nedeni ise diğer sermaye şirketlerinde bu oranın %5 olmasıdır.