Suran ve Sheridan’ın Örgütsel Tükenmişlik Modeli

Suran ve Sheridan’ın örgütsel tükenmişlik modeline göre; izlenim ve tecrübelere dayalı bir paradigma olup, Ericson’un ortaya koyduğu kişilik gelişimi teorisine dayanarak Suran ve Sheridan’ın modeli açıklanmıştır. Erken yaşlarda ve orta yetişkinlik çağlarında boyunca büyüme açısından mümasil özellikler gösteren dört aşama ayrıntılı bir şekilde araştırılması hususunda teşebbüste bulunan paradigmadaki ilk aşama; kimlik rol karmaşasıdır, ikinci aşama; yeterlilik ve yetersizlik aşaması, üçüncü aşama; verimlilik durgunluk aşaması ve dördüncü aşama yeniden oluşturma ve hayal kırıklığı aşamasıdır. Her bir aşama, tükenmişliğin oluşumuna etki eden yaşam tarzını kapsamaktadır. Suran ve Sheridan’a modeline göre tükenmişlik, her aşamada meydana gelme olasılığı bulunan ikileme düşmelerin tatmin edilememesi ile meydana gelmektedir (Güven ve Sezici, 2016: 115). Bu aşamalar aşağıda incelenmiştir (İbrahimağaoğlu, 2013: 25-27).

-Kimlik Rol Karmaşası Aşaması: Bireyin lise son sınıfta ve üniversiteye başladığı yıllarda mesleki ilerlemelerle ilgili hususların etkili bir şekilde özen gösterilmesi gerekmektedir. Bireysel ve mesleki hüviyet rollerinin ortaya çıktığı çağlarda, ruhsal gelişim bakımından önemli bir zamandır. Bu periyotta ego hüviyeti ve belirsizliği arasında ikilemlerin tutarlılığı, meslek seçimi ile meslek ve kişisel hedeflerin oluşmasında önem kazanmaktadır. Anne ve babalar, aile ve aynı yaşta olanlar, destek verme, bireyleri yönlendirmelerinde, kendisine hürmet edilmesi hususlarında değerli

referanslar sağlamaktadır. Temel problem, nasıl bir meslek sahibi olacağım sualini kapsamaktadır. Bu sualin cevabı, meslek seçimi tarafına ve meslek basamaklarında kişiye rehberlik yapan ilk hislere dayanmaktadır. Mesleki ilerlemenin anlamlı ifade edecek bir yolla tamamlanmamış olması, ilerde kişiyi rol belirsizliği ile karşılaşmasına yol açmaktadır. Bireyin gelişiminde eğitim ihtiyaçları dengelenemediği vakit, bireyin şahsiyeti kişisel ve mesleksel olarak bir birini tamamlayamamaktadır. Böylelikle, kişilerde tükenmişlik hissi meydana gelmektedir. Benlik, tüm şahsiyetimle ben kimim sualine cevap verebilme sürecidir.

-Yeterlilik ve Yetersizlik Aşaması: Meslek sahibinin benlik arayışı süreci, kişinin mesleğindeki kifayet hissinin oluşması ve bireysel, toplumsal hayatını tesirli bir biçimde meydana getirmesi ile ifade edilmektedir. BU süreçte kişi yeteneklerini artırarak özgürleşmektedir. Tecrübe esnasında kişi, insanların gözünde mesleki kimlik oluşturur ve bunu yerine getirirken de hissedilen endişe azalmaya başlar. Bunu gerçekleştirdikten sonra kişi yerine getirdiğim görevde ne kadar başarılım? Sorusu akla gelir. Bu soruya bulanabilecek en iyi çözüm, bireyin kendisini aynı görevi yerine getiren kişilerle kıyaslamak veya birkaç sene sonra kendi hangi kademede görmeye çalıştığını ortaya koymaktır. Kişinin kendini başkalarıyla karşılaştırması çoğu meslek sahibinin yaptığı kadar bende bu işi yapabilirim ya da ben onlardan bu mesleği daha başarılı bir şekilde yapabilirim duygusuna neden olmaktadır. Bu çağ kişin yirmili yaşlarına girdiği zaman meydana gelmektedir. Bu tarz bir kıyaslamanın neticesinde, birey şahsi kıyafetsizlik ve mesleki kompleks duygusu ile karşı karşıya gelmektedir. Kifayet ise, bireyin yapmayı düşündüğü meslekte kendini kıymetli algılamayı öğrenme süreci olarak ifade edilebilir.

-Verimlilik ve Durgunluk Aşaması: Çıraklığın sona ermesiyle, tecrübe sahibi kişi, sistemden bağımsız hale gelmekte ve iş prosesi başlamaktadır. Bu proses kişinin otuzlu yaşlara girmesiyle başlayan ve kişinin otuzlu yaşların sonuna gelinceye kadar devam eden bir süreç olduğu ifade edilmektedir. İlk kararların alındığı çalışma yeri ve şekli ufak bir okulda mı, yoksa büyük bir enstitüde mi görev yapmak istiyor; sadece bir hekim mi olmak istiyor yoksa üniversitede görevli mi olmayı istiyor? karar vermeyi kapsamaktadır. Özel ilişki, meyil ve yetenekler daha belirgin hale gelmektedir. Yetenekler belirli bir alanda oluşmakta ve bunların bir tanesi bir alana yönelik yetenek ve alaka daha belirginleşmektedir. Bu noktada tecrübeli bir kişi, kariyerin gayesini ilk defa istintak etmektedir. Bu husus evlenme ve bir çocuğunun olmasını tehir eden

kişiler için oldukça zor bir süreçtir. Kariyer ve bireysel bahtiyarlık ilişkisi araştırılır ve belki de mesuliyeti tercih etme gereksinimi ortaya çıkmış olabilir. Bu vaziyet, bir çocuğa sahip olmayı istemekle, kariyerini erteleme ikilemini yaşayan bayanlar için oldukça zor bir süreçtir. Ürün vermeye müteveccih sağlam bir arzunun ve meydana gelmesi mahsullere akıtılacak yoğun sevginin oluşmadığı durumda, hareketsizlik hissi ön plana geçecektir. Bu adım meslek sahibinin odaklandığı ve meydana getirici olduğu bir adımdır. Fakat meslek sahibinin tarz ve ilgi oluşturamaması, amaçsızlık ve gayesizlik meydana gelmektedir. Kabiliyetleri kreatif olarak uygulanabilecek bir ortam bulunamayınca, daha önce kazanılan başarılar da kişiye anlamlı gelebilmektedir. Birey ne yapacağını bilemediği bir duruma gelebilmektedir. Yapılacakların tamamı bu kadar mıymış? hissi baskın hale gelince tükenmişlik duygusu kaçınılmaz son olarak ortaya çıkmaktadır. Rantabilite ise, kreatif olmayı, kişinin kendini açıkça ifade etmesini ve bu şekilde davranışta bulunmayı öğrenme sürecidir. Çoğunlukla, rantabilite de bir azalma meydana gelmektedir.

-Yeniden Oluşturma ve Hayal Kırıklığı Aşaması: Orta yaşlardan ve otuzlu yaşlardan sonra, orta yaş ve kırklı yaşların sonuna kadar devam eden zaman kişinin erken yaptığı seçimlerini istintak ettiği bir çağdır. Kişinin mesleğiyle ilgili tatminsizliği de bulunabilir. Kişi, kabiliyetlerini değerlendirdikten yıllar sonra, yaptığı işten sıkılma ve büyük olasılıkla tükenmişlik duygusu meydana gelmektedir. Stres, ruhsal gerilim, bitkinlik kişinin yaşamında baskın hale gelmektedir. Bu çağda kırılma ve ölüm hissi baskın olmaktadır. Bireyin, hayatının hedefine erişememiş olduğunu anladığı; fakat yapılan hataları telafi etmek ve tekrardan harekete geçmek için bundan sonra çok geç kalındığını anlamak hayal kırıklığı hissini anlatır. Orta yaşta meydana gelen kişinin işiyle alakalı hayal kırıklığı hissi, işinin hedeflerini tekrardan tanımlayıp muvaffakiyet arzusunu yeniden ele almada pozitif bir ikaz eden görevini de yerine getirmiş olabilir. Yeniden oluşturma, bireyin kişisel ve mesleki hayatında olmayı arzu ettiği kişi olabilmesi için bilinmeyen bir sebep ortaya çıkarma sürecidir. Bu paradigma kişinin elli yaşına gelinceye kadar meydana gelen tükenmişlik durumu incelenmiştir, tükenme duygusunun kişinin ilerleyen yaşlarda da meydana gelebileceği ifade edilmiştir; fakat bu vaziyet aşama olarak ele alınıp incelenmemiştir.