Sulukule kentsel dönüĢüm projesi

Proje, UNESCO Dünya Mirası Listesi‟nde bulunan Tarihi Yarımada sınırları içinde yer almakta olup, Ġstanbul surları ile sınırlanmaktadır. Proje alanının güneyinde Vatan Caddesi; kuzeydoğusunda Fevzi PaĢa Caddesi; kuzeybatısında 10. Yıl Caddesi ve güneydoğusunda ise Sofalı ÇeĢme Sokak yer almaktadır. Alanın sınırları içinde NesliĢah ve Hatice Sultan Mahalleleri bulunmaktadır. Sulukule Yenileme Avan Projesiġekil 4.2‟de görülmektedir, projenin Ġstanbul içindeki konumu ise ġekil

109

4.1‟deki gibidir. Sulukule Kentsel DönüĢüm Projesi, uluslararası platformda da ilgi uyandıran güncel bir projedir. Bu bölüm, aynı zamanda proje koordinatörü de olan Fatih Belediye BaĢkan Yardımcısı Sayın Mustafa Çiftçi ile yapılan görüĢmeler sonucu hazırlanmıĢtır.

ġekil 4.2 : Sulukule yenileme avan projesi (Url-26).

Sulukule, Kasım 2005‟te Fatih Belediyesi‟nce “yenileme alanı” olarak ilan edilmiĢtir. 13 Temmuz 2006‟da ise TOKĠ, Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi ve Fatih Belediyesi arasında, bölgede kentsel yenilemeyi gerçekleĢtirmeyi hedefleyen bir protokol imzalanmıĢtır. Bu noktadan sonra hak sahipleri ile görüĢmeler baĢlamıĢtır. UzlaĢma sürecinin sonunda proje alanındaki ilk yıkım 11 ġubat 2008‟de yapılmıĢtır. Sulukule Kentsel DönüĢüm Projesi, yaklaĢık 90.000 m² toplam alana sahiptir. Toplam inĢaat alanı ise 60.000 m²‟dir. Proje kapsamında 620 mülk sahibi ve 734 kiracı bulunmaktadır. Bölgedeki mevcut yapı stoku genel olarak avlulu, bitiĢik nizam, kâgir ve sağlıksız yapılardan oluĢmaktadır. Ortalama konut büyüklükleri müstakil konutlarda 40 m²; apartman dairelerinde ise 120 m²‟ye kadar çıkmaktadır. Kat adetleri 1-3 kat arasında değiĢmektedir. Toplamda 12 yapı adası ve 388 parsel yer almaktadır. Yapı adası sayısı, hazırlanan projede 20‟ye çıkarılmıĢ ve parselasyon değiĢtirilmiĢtir. Projenin en çok eleĢtirilen fiziksel sonucu bu farklılaĢmadır. Alanda 11‟i anıtsal yapı, 43‟ü sivil mimarlık örneği olmak üzere toplam 54 adet tescilli yapı bulunmaktadır. Hazırlanan projede bu yapılar ihya edilmiĢ ve önemle ele alınmıĢtır.

110

Bölgenin sosyo-ekonomik koĢullarına bakıldığında ise, Sulukule projesi ile ilgili olarak UNESCO‟nun hazırladığı rapordayer alan ve Yıldız Teknik Üniversitesi öğretim görevlisi Ģehir plancısı Doç. Dr.Tolga Ġslam‟ın yaptığı anket çalıĢmalarının sonuçlarına göre, yaĢayan nüfusun % 21‟i kendini Roman olarak tanımlamaktadır. Proje alanında yaĢayanlar düĢük gelire, hatta kronik yoksulluğa sahip olup, toplam nüfusun % 25‟i aylık 300 TL‟den az; % 33‟ü 750 TL‟den az gelire sahiptir (UNESCO, 2008). Ortalama konut kira bedelleri 100-200 TL arasında değiĢmektedir. Bölgede yaĢayanları % 57‟si 200 TL‟den az kira ödemektedirler. Bölge halkının % 49,5‟i doğduğundan beri proje alanında yaĢamakta; % 43,4‟ü 30 yıldan fazla zamandır alanda olduğunu ifade etmektedir. Alanda ortalama aile büyüklüğü 3.86; hane büyüklüğü ise 4.06 olarak hesaplanmıĢtır. Halkın % 71‟i ilkokul mezunu; % 67‟si ise iĢsizdir. Bu sosyal profile yönelik olarak Fatih Belediyesi tarafından dülgerlik, konfeksiyon iĢçiliği vb. meslek edindirme kursları açılmıĢ, ancak yeterli katılım sağlanamamıĢtır.

Bu kentsel dönüĢüm projesinin en önemli özelliklerinden biri, kiracıların da hak sahipleri gibi kabul edilmeleri ve TOKĠ‟nin TaĢoluk konutlarından uygun ödeme koĢulları ile konut edinmelerinin sağlanmasıdır. Kiracıların % 37‟si TOKĠ konutlarından yer edinebilmek için baĢvuruda bulunmuĢ olup, konutlar teslim edilmiĢtir. Kiracılara sağlanan bir diğer kolaylık, konutlardan peĢinat alınmaması ve aylık taksitlerin 100 TL‟sinin Fatih Belediyesi bütçesinden ödenmesidir. Söz konusu konut kredileri 180 aya bölünmüĢ olup daire fiyatları maliyet değerleri üzerinden 50.000 TL- 60.000 TL arasında değiĢmektedir. Ödemeler, yeni konutlara geçildikten sonra baĢlamıĢtır.

Proje kapsamında meslek edindirme, yerinde dönüĢüm, kültürü koruma ve iĢ olanakları sağlamak gibi hedeflerden bahsedilmiĢ olsa da halen sürmekte olan dönüĢüm çalıĢmaları farklı boyutlara doğru ilerlemektedir. Özel sektöre devredilmiĢ kentsel dönüĢüm projelerinin karĢılaĢtığı temel sorunlar Sulukule için de gözlemlenmektedir. Bunlar Belediyenin yaptırımını yitirmesi, dönüĢümün konut bazlı gerçekleĢmesi ve donatı standartlarına eriĢememesi, ticaret ve turizm amaçlı kullanımlardan çok fazla rant elde edilmesi ve kültürel dinamiklerin yok olmasıdır. Sulukule Kentsel DönüĢüm Projesi, bu açıdan güncel uygulamalar içerisinde en çok tepki alan projelerdendir (Url-27).

111

Kentsel dönüĢüm uygulamalarında alanın fiziksel ve ekonomik dönüĢümü gerçekleĢtirilirken alanda yaĢayan mevcut toplulukların temel hak ve özgürlüklerinin ihlal edilmemesi ve dönüĢüm sürecine dâhil edilmeleri gerekmektedir. Örneğin, Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB), ġehir Plancıları Odası ile Roman Kültürünü GeliĢtirme ve DayanıĢma Derneği'nin açtığı Ġstanbul 4. Ġdare Mahkemesi'nde görülen dava sonucunda 26.04.2012 tarihinde, Sulukule Yenileme projesiyle ilgili iptal kararı verilmiĢtir. NesliĢah ve Hatice Sultan Mahalleleri (Sulukule) Yenileme Alanı ile ilgili olarak ġubat 2008 tarihinde açılan davada karar avam projelerin kamu yararına uygun olmadığı gerekçesi ile oy birliği ile alınmıĢtır (Url-28). Aynı Ģekilde Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesi de Bulgaristan‟daki uygulamalar üzerine bu tür uygulamaların Avrupa Ġnsan Hakları SözleĢmesine aykırı olduğunu belirtmiĢtir. Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesi 24 Nisan 2012‟de aldığı bir kararla, Bulgaristan‟ın Sofya kenti yakınlarındaki Batalova Vodenitsa mahallesinde yaĢayan Romanların tahliye edilmesi yönündeki yerel kararı, Romanların insan haklarının ihlali olarak değerlendirmiĢtir. Mahkemenin kararı, uygulamanın Avrupa Ġnsan Hakları SözleĢmesi‟nin 3. Maddesi (gayriinsani ve onur kırıcı davranıĢın yasaklanması), 8. Maddesi (özel hayata ve aile hayatına saygı), 13. Maddesi (etkili baĢvuru hakkı), 14. Maddesi (ayrımcılık yasağı) ve 1 No‟lu Protokolun 1 No‟lu Maddesi (mülkiyet hakkı) çerçevesindeki hakların ihlali olacağını öne sürmüĢtür(Url-29).

Bu nedenlerle, projede karar süreçlerinin uzun tutulması, yerel halkın katılımının sağlanması ve desteğinin alınması daha da önem kazanmaktadır.

4.1.3.3 Fener - Balat rehabilitasyon projesi