Suçlu ve Hileli Davranışın Nedenler

“Suç neden işlenir?” sorusuna istinaden yüzyıllar boyunca birçok

araştırma yapılmış ve çeşitli teoriler önerilerek cevaplar bulunmaya çalışılmıştır.

Şirket varlıklarını hilelere ve diğer suçlulara karşı korumak için bu teorilerin işletme politikaları içerisinde çok iyi anlaşılması gerekmektedir. Şirket çeşitli anti-hile programları geliştirerek varlıklarını hilelerden korumalı ve bu noktada “düşmanını tanı” deyimini düşünerek hile ile mücadelesini sürdürmelidir. 111

Sosyologlar tarafından yapılan araştırmalarda hile, dolandırıcılık gibi çeşitli suçların suç ve hile olgusu ile ilgili bazı teorilerin temelini aşağıda yer alan faktörler oluşturmaktadır. Bu faktörleri aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:

- Suç ve hile eylemleri toplumun her kesiminde karşılaşılabilecek “normal” bir eylem olarak algılanılmaktadır. Bu sebeple hile ve suç fonksiyonlarının toplumun düzenini korumada ne kadar ciddiyetini koruduğunun ve önemli olduğunun daha anlaşılır kılınması gerekmektedir.

- Toplumda yer alan sınıf farklılıkları hilelerin hangisinin daha önemli bir suç olduğu konusunda değişim göstermektedir. Örneğin; güçlülerin işlediği suçlara zayıfların işlediği suçlardan daha az önem verilmektedir. Bu yüzden suç sosyal ayrımlar, görüşler ve ekonomik görüşler açısından incelendiğinde daha iyi anlaşılabilir.

- Bir toplumun gergin ve stresli davranışlar sergilemesi hile ve diğer suç eylemlerinin oluşmasına sebep olmaktadır. Bu duruma dikkat edilmesi suçun daha iyi anlaşılmasına yardımcı olabilir.

111

Gerald L. Kovacich "Fighting Fraud: How to Establish and Manage an Anti-Fraud Program" Butterworth-Heinemann, 2007, s. 54.

- İşlenilen hile ve diğer suçların, yaşanılan şehir hayatıyla da bağlantılı olduğu ve şehirlerde yaşayanların kendine özgü değerleri, dilleri, giyim biçimi vs. olan topluluklar meydana gelmektedir. Suçu “suçlu bölgeler” olarak ayırım yaparak suçun anlaşılması açısından kullanışlıdır.

- İşlenilen suçun nedeni hakkındaki bilgiyi, insanların günlük sıradan yaşam şartları incelenerek de edinilebilir. Yapılan hile ya da suçla ilgili ipucunu insanların geçmiş yaşamlarına, günlük öğrenme ve değer biçmelerine bakarak da anlamak mümkün olabilir.

- Hile ve diğer suçları işleyen grupların tamamen yasaya ve kontrole tahammülü olmadıkları için mevcut düzenlemeleri yıkmaya çalışmaktadırlar.112

Tüm toplumlarda suçun nedenleri hakkında yapılan tartışmaları iki başlık altında toplamak mümkündür.

Birinci başlıkta suçun toplumsal ve yasal tanımları yer almaktadır. İkinci başlıkta ise suçun bireysel mi yoksa toplumsal nedenlerden dolayı mı işlendiği sorgulanmalıdır. Bireysel açıklamalar psikolojik ve biyolojik nedenleri ele alarak açıklamalar getirir. Toplumsal nedenler arasında ise başta ekonomik yoksulluk, siyasal ve sosyal dışlanma, toplumsal dayanışmanın azalması ve olmaması gibi sorunlar ele alınır. İşsizlik, sosyal ve ekonomik politikaların yetersizliği, eğitimsizlik, göç, çarpık kentleşme, toplumsal normların belirsizleşmesi ele alınmaktadır.113

Çalışanın işlediği hile suçunun daha iyi anlaşılması için kişinin sergilediği davranışlarının aşağıdaki gibi ele alınması mümkündür:

- Biyolojik, - Fizyolojik, - Psikolojik, - Sosyolojik. 112

Eamonn Carrabine, Paul Iganski, Maggy Lee, Ken Plummer, Nigel South-Criminology: A Sociological Introduction Published by Routledge, 2004, s.45.

113

Jafarova, Sevinj, “İşletmelerde Hile Yapmanın Nedenleri ve Sosyal Psikoloji Açısından Değerlendirilmesi” (Yayınlanmış Lisansüstü Tezi, Marmara Üniversitesi SBE, 2009) s.85.

3.2.1.1. Hileli Davranışın Biyolojik Açıklaması

Biyolojik yaklaşım bireyin genetik yapısının suçluluğa neden olduğunu ileri sürer. Bireyin genetik bozuklukları, zeka düzeyinin düşük olması gibi unsurlar hile ya da diğer suçları işlemeye neden olmaktadır. 114 Fakat bu görüş genellikle basit suçlar için geçerlidir. Rüşvet, varlıkları zimmete geçirme, hile, dolandırıcılık gibi suçları gerçekleştirirken yakalanmamak için kullanılan yöntemlerde ise zeka seviyelerinin belirli bir düzeyde olması gerekmektedir. Eğitim düzeyi yüksek olan insanların yaptığı hileler bazen akıllara durgunluk vermektedir. Burada hileyi ortaya çıkarmaya çalışan görevlilerin “bir hilekar gibi” düşünerek işini yapmalıdırlar.

Sonuç olarak biyolojik teoriler suç işleme kararını fayda-maliyet analizine dayandırmamakla birlikte suç işleme kararının verilmesinde, fiziksel karakterin etkili olduğunu ortaya koymaktadır.115

3.2.1.2. Hileli Davranışın Fizyolojik Açıklaması

Suçlu ve hileli davranışı suçlunun fizyolojik özelliklerine dayanarak açıklayan William Sheldon 200 genç öğrenciyi inceleyerek, bunların % 60’nın

mesomorphs116 olduklarını ortaya çıkardı. Bu sonuç vücut yapısının

suçlulukla ilişkisi olduğu sonucuna vardı. Sheldon, araştırmasının yapısı ve verilerinin zayıflığı yönünden birçok eleştiriye maruz kaldı. Araştırmasının aksine polislerin, sporcuların ve kaslı vücut yapısına sahip olan diğer insanların suça eğilimi olmadığı söylenerek tezi çürütüldü. Sonuç olarak yapılan bu araştırma ve diğer araştırmalar da eleştiriye maruz kalıp, varlığı ispatlanamadı.117

3.2.1.3. Hileli Davranışın Psikolojik Açıklaması

Psikoloji, suç işleyen insanların davranışlarının bazı temel yönlerine odaklanmaktadır. Çocukluk deneyimleri yetişkin suçluluğunu etkiler mi?

114

Halil İbrahim Bahar , ”Sosyoloji”, USAK, Ankara, 2008 s. 121. 115

Bozkurt, Necat, a.g.e Istanbul, 2009 s.102. 116

Adele ve kemikleri çok gelişmiş (insan). 117

Kenneth J. Neubeck, Mary Alice Neubeck, Davita silfen Glasberg “Social Problems: A Critical Approach”5th edition, 2007, s. 495.

sorusuna verilen cevaplarda davranış bilimciler, sosyal öğrenme ve davranışın etkilenmesinin suçlulukta anahtar olduğuna inanırlar. Psikologlar ise biyolojik süreçler ile insanın kişiliği ve suçluluk arasındaki bağlantı olduğuna inanırlar.118

Suç ile bireyin psikolojik özellikleri arasında bir ilişkinin olduğu varsayımının temel dayanağını Viyanalı Doktor Sigmund Freud‘un (1856–1939) açıklamalarından alır. Freud’a göre bireyin doğuştan saldırganlık ve suça eğilimli olduğu, ailenin temel güven ve sevgi ortamı yaratmadığı sürece bireylerin yetişkinlik döneminde suça eğilim ve suç eylemini sergilediğini savunmaktadır. Çocuğun ilk sosyalleşme döneminde yaşadığı olumsuzluklar ile suç arasında ilişkinin olduğu, dolayısıyla çocuk ile ebeveyn arasında sıcak, sevgi dolu bir ilişkinin gelişmemesi çocuğun suça eğilimli olmasına neden olmaktadır.119

3.2.1.4. Hileli Davranışın Sosyolojik Açıklaması

Sosyolojik teoriler sosyal çevre ile işlenen suç arasındaki ilişkileri ortaya çıkarmaya çalışır. Yapılan hile suçu bireysel olarak işlense bile, onu motive eden sosyal etkiler ve süreçler yer almaktadır. Bu nedenle suçluların sosyal yapıları ve spesifik koşullarının incelenmesi gerekmektedir.120

Sosyolojinin en önemli konularından biri işlenen suçun nedenlerini araştırmaktır. Tüm toplumlarda suçlu olarak kınanmış davranış kalıpları içerisinde üç kavram diğer suçlardan ayrı tutulurlar. Bunlar kasıt, mağduriyet (savunma mağduriyeti hariç) ve ekstra grup üyeliği dışında bırakılmalıdır.

Kasıt; gerçekleşen suçu, kişinin kendi isteğiyle yaptığına dair bir

kanıt yoksa kişi nadiren suçlu kabul edilir. Bir başka deyişle sonuç ne kadar istenilmez olursa olsun, eğer sonuç olaya katılan bireyin kontrolü dışında cereyan etmişse kişi suçlu addedilemez.121

Mağduriyet (savunma mağduru olma hariç); bir birey, başka bir

bireyin yaralanmasına veya birinin malına veya mahremiyetine zarar vermesi

118

Tülin Günşen İçli ”Kriminoloji” Martı Kitap ve Yayınevi, Mayıs 2004 s.56. 119

Tülin Günşen İçli, Mayıs 2004 s.56. 120

Jafarova, Sevinj, s. 94. 121

olarak tanımlanır. Bu tür eylemler mağduriyet eylemleri olarak adlandırılır. Toplumlar yaralanmayı, mülkiyeti veya mağduriyeti nasıl tanımlarsa tanımlansınlar aralarında önemli ortak görüşler vardır.122

Grup üyesi olmayanların dışlanması; eğer eylem kasıtlı olarak bir

grup üyesinin yaralanmasına, mülkiyet kaybına veya mahremiyetinin bozulmasına neden olursa, bu kendisini veya bir başkasını savunma amacıyla gerçekleşmişse ve ceza yasalarının yasalaştırıldığı jeopolitik sınırları dahilinde ortaya çıkmışsa bu eylem evrensel olarak cezalandırılır.123