Stokların (Varlıkların) Çalınması

Günümüzde işletmelerde varlıkların çalınmasından kaynaklanan zararlar milyon dolarlara ulaşabilmektedir. Ancak çoğu zaman oluşan zararın görünenden çok daha fazla olduğu gözlerden kaçmaktadır. Varlıkların çalınması hilesi, bir işletme varlığının alınıp çalışanın elini kolunu sallayarak

70

Wells, Joseph T.,” Detecting Misappropriation Schemes”, Chapter 8: Fraud Involving Inventory, Supplies, and Fixed Assets, USA, 2004.

71

“CEO’ların Ücreti ABD’de Mercek Altında”, Hürriyet DK, s. 2, 8 Nisan 2007. 72

işletmeden çıkması şeklinde basit bir şey olabileceği gibi, işletme defterlerinin ve kayıtlarının değiştirilmesi gibi çok daha karışık bir hal de alabilir.73

Stokların (Varlıkların) çalınmasında kullanılan yöntemleri aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:74

2.3.2.1. Hırsızlık

Stokları çalmanın en basit yoludur. Çünkü çalan kişinin işletmenin stoğunu alıp, sadece işletme sınırları dışına çıkarması yeterli olacaktır. Üstelik çalan kişi çaldığı stoğu kayıtlarda gizlemek için herhangi bir çaba da sarf etmez. Kısacası hırsızlık hilesi kartların açık oynandığı daha basit bir hiledir. Hileyi yapanlar sadece stoğu çalarlar ve bunların yokluğunun anlaşılmaması için bir işlem de yapmazlar.

Stokların çalınması hilesi çoğunlukla stoklara erişim yetkisi olan çalışanlar (depo sorumlusu, yükleme sorumlusu, stok takip elemanları) tarafından yapılmaktadır. Bu hile türünde, stokların müşteriye gönderilmek üzere yüklenmesinden sorumlu kişi stokların bir kısmına alıp bunu daha sonra çalmak için kullanmak üzere bir kenara koymaktadır. Stokları gizlemek yerine ortalıkta bıraktığından, çalışanın iş arkadaşları bunların çalınmak için bırakıldığından şüphelenmemişlerdir. Eğer müşteri stokların eksik olduğunu bildirirse, (çoğu zaman bu eksik stok çok önemli bir miktar olmamakta) işletmeler bu eksik stokların nereye gittiğini ya da neden kaynaklandığını araştırmadan eksik stoğu müşteriye yollarlar. Neticede bu hile metodunda hilekar, birinin eksik olan bu stok miktarının aşırı olduğunu fark etmesi ve bunların hazırlanmasından hilekarın sorumlu olduğunu fark etmeleri durumunda yakalanmaktadır.75

Stokları çalan çalışanlar genelde şirkette en çok güvenilen insanlardan çıkmaktadırlar. Duyulan bu güven bu kişilere sınırlı erişim olan bölgelere, kasalara, işletme anahtarlarına erişim kolaylığı sağlamaktadır. Bu erişimler

73

Çelik, Alper, a.g.e. s.86. 74

“Fraud Magazine”, Publication of the ACFE, Sayı.19 No:3, Mayıs-Haziran 2005, s. 45. 75

O’Gara, John D.,”Corporate Fraud: Case Studies in Detection and Prevention”, Wiley Publications, USA 2004, s.78.

bu çalışanların varlıkları uygunsuz kullanımlarında veya çalmalarında kolaylık sağlamaktadır.

Bu tür olaylarla ilgili aşağıdaki örneği vermek mümkündür:

Bir inşaat şirketinde uzun süredir çalışan bir kişiye şirketin stoklarını tuttuğu bölümlerin anahtarlarının verilmesi ile yaşanmıştır. Kişinin görevi inşaat alanlarına gerekli malzemenin gönderilmesiydi. Kişi bu yetkisini kullanarak yüksek değerli malzemeleri çalıp başka bir inşaat firmasına satmıştır. Yapılan hile aslında hiç de karışık bir şey değildi, fakat çalışan uzun süredir şirkete hizmet verdiğinden ve çok güvenilir biri olduğundan çalışmaları uzun süre gözetlenmedi ve stok sayımları önemsenmedi. Sonuç olarak bu hile iki yıl boyunca sürdü ve işletmeye 200.000 $’a mal oldu.76

2.3.2.2. Stoklara İlişkin Satın Alma Hileleri

Stoklara ilişkin satın alma hileleri, satın alınan stokların işletme

kayıtlarına girmeden önce işletme çalışanı tarafından çalınması ya da stoğun hilekarın istediği başka bir yere gönderilmesi şeklinde olmaktadır. Yapılan bu hilenin sonucunda hilekar alınan mallara ilişkin satıcı hesabını alacaklandırırken stoklara ilişkin herhangi bir kayıt yapmayacaktır. Bunun sonucunda satıcıdan fatura geldiğinde bunun ödemesi yapılacak ve zaten stoklara hiç alınmayan malların yokluğu fark edilmeyecektir. Özellikle hilekar sürekli çalışılan satıcılardan ilgili malları satın almışsa hilenin ortaya çıkmasını daha da güçleştirmiş olmaktadır. Çünkü bu satıcılardan gelen faturaları inceleme gereği duyulmayacaktır. Bu hilenin ortaya çıkabilmesi için birilerinin sipariş verme, malların alımı ve bunların kullanımını incelemek istemesi gerekmektedir. Fakat bu yapılsa bile, büyük bir ihtimalle yetersiz dokümantasyondan dolayı hilekarın bulunması oldukça zor olacaktır.77

Hilekar, işletmenin ihtiyacı olanından daha fazla stok alımı yaparak, fazla aldığı stokları işletmeden çalarak şahsi işlerinde kullanır ya da satar.

76

Çelik, Alper, a.g.e. s.89. 77

“Fraud Against Businesses”

http://www.worrells.net.au/community/Fraud/small_business_fraud.htm#Introduction%20to%20Nonc

Yaşanan bir olayda Türkiye’nin önde gelen firmalarından birinde yurt dışında başlatılan bir projenin takibi için şirketten bir inşaat mühendisi görevlendirildi. Proje kapsamında yapılan harcamaları mercek altına alan iç denetçi, harcamalarda aşırı ve tuhaf tutarlara ve bir ay içinde aynı üründen iki kere alındığını fark etti. Araştırmalarda daha derine inerek, projenin bina inşaatı için alınan demirlerin ihtiyaç duyulandan 5 kat fazla alındığını, projede ihtiyaç duyulan ürünlerle ilgili piyasada hiç fiyat araştırılması yapılmadan sürekli aynı firmadan alındığını görmüştür. İç denetçi stoğa fazla alınan demirlerin sahaya çıkarıldıktan sonra inşaat mühendisi tarafından satıldığını ve mühendisin satıcı firmayla anlaşıp ihtiyaç duyduğu ürünleri sürekli aynı firmadan alarak karşılığında da miktara göre komisyon aldığını tespit etmiştir. Bu durum firmanın 500.000 TL’lik bir kayba uğramasına sebep vermiştir.

2.3.2.3. Kayıtların Tahrif Edilmesi

Satın alma hilelerinde kullanılan bir başka yöntem de satın alınan mallara ilişkin kayıtların tahrif edilmesidir. Yaşanan bir olayda stok kabul departmanındaki görevlinin gelen mallara ilişkin kayıtları tahrif ettiği ve gelen mallardan bir kısmını çaldığı ortaya çıkarılmıştır. Stok kabul departmanında görevli kişi kendisine satın alma departmanından gönderilen belgelerden ambara göndermesi gereken belge üzerinde değişiklikler yapmış ve alınan stok miktarını değiştirmiştir. Hilekar daha sonra fazla alınan stoğu ambara gönderilmeden önce çalmış ve daha sonra bunları satmıştır. Hilekar muhasebeye gönderilen belgelerde değişiklik yapmadığı için satıcının eksik ödeme yapıldığına dair bir şikayeti olmamıştır. Ambar görevlisi muhasebeye gönderilen belgeleri görmediğinden aradaki stok noksanının da farkına varamamıştır. Buradaki hile olayı, stok noksanlarının çok büyük olmaya başlamasından sonra işletmenin özel denetim hizmeti alması ile ortaya çıkarılmıştır.78

78

2.3.2.4. Sahte Stok Yüklemeleri

İşletmede çalışan hilekar sahte belgeler düzenleyerek yükleme ve satış yaparak eksik ya da çalınan stokları satılmış gibi gösterirler. Sahte belgelerle hayali yapılan satışların hayali kişilere ulaştırılması sağlanır.

Sahte yükleme dokümanları düzenleyerek hilekar stokları depodan istediği bir yere taşıtabilir fakat bu dokümanlar eksik olan stokları gizlemez. Bu yüzden hırsızlığı gizlemek için, hilekar sahte satış faturası düzenleyerek bu stokların bir müşteriye gönderildiği seklinde gösterebilir. Böylece stoklar dengede olmaktadırlar. İşletmenin operasyonlarına göre, hilekar gerçek bir satış işlemi varmış gibi göstermek için sahte irsaliyelerle birlikte ayrıca alıcıdan gelmiş gibi göstereceği sahte satın alma formu, sahte satış emri ve sahte fatura düzenlemek zorunda da kalabilir.

Yaşanan bir olayda, hilekar çaldığı stokları gizleyebilmek için sahte irsaliyeler oluşturarak bunları depo bölümüne vermiş ve bunların yüklenmesini sağlamıştır. Daha sonra gönderilen irsaliyelerin üzerine gönderilmiştir damgası vurulup satış bölümüne iletilmiştir. Hilekar faturaların tüm kopyalarını, bunlar hayali alıcıya faturalanmadan önce dosyadan almıştır. Çoğu zaman bu kayıtlarda silme işlemi iskonto, karşılıklar ve karşılık giderleri hesapları kullanılarak gerçekleştirilmektedir. 79