Şikayetler, Uyarılar ve İmalarla İlgili Anormallikler

Denetçiler bazen hileleri ortaya çıkaramadıklarından dolayı eleştiriye maruz kalmaktadırlar. Denetçi, rahat olmayan bir ortamda yapacağı denetlemeden dolayı hileyi ortaya çıkarmada zorlanacaktır. Hile eylemi belirli bir süreçte gerçekleşmektedir. İşte bu süreçte yapılan şikayet, imalar ve uyarılar hileyi ortaya çıkarmada önemli görev görmektedir.

Hırsızlık eylemi aşaması; işletmenin nakdini, stokunu, bilgisini veya

diğer varlıklarının bir çalışan tarafından elle, bilgisayarla veya telefon gibi çeşitli yöntem ve araçlarla çalmasıdır.201 Örneğin; bu hırsızlık eylemi birinin olaya şahit olması ile ortaya çıkartılabilir. Hırsızlık yapılırken denetçilerin bunu ortaya çıkartma olasılığı son derece azdır. Çünkü her an hırsızlığın yapılabileceği ortamlarda bulunmaları mümkün değildir. Böyle bir şansa ancak işletmede denetim için bulundukları zaman sahip olabilirler, ancak o dönemde de denetimin varlığından dolayı çalışanlar hile eylemlerini durdururlar. İşte bu noktada hilenin ortaya çıkartılması şansına en fazla sahip olanlar, hırsızın yakın arkadaşları, yöneticileri ve diğer çalışanlardır.

Gizleme eylemi aşaması; finansal kayıtların değiştirilmesi, yanlış

kasa ve stok sayımı, kayıtların imha edilmesi şeklinde hile yapan çalışanın yaptığı hilenin ortaya çıkmaması için özellikle belge ve kayıtlar üzerinde hile eylemini gizlemeye çalışmasıdır.202

201

Bozkurt, Necat 2009 s. 162. 202

Bu aşamada denetçiler hilenin ortaya çıkartılmasında daha fazla şansa sahiptirler. Örneğin; hile yapan çalışanın gizleme amaçlı kullandığı belge ve kayıtların denetçiler tarafından incelenmesi, durumun ortaya çıkmasına yardımcı olabilmektedir. Diğer taraftan işletme muhasebecileri ve çalışma arkadaşları hilenin ortaya çıkarılmasında daha etkilidir.

Dönüştürme aşamasında çalınan mallar satılır ve paraya

çevrilmektedir. Daha sonra da toplanan bu paraların harcanması aşamasına sıra gelir. Bu da hile yapan kişinin yaşam düzeyinde değişikliklerin oluşmaya başlamasına neden olur. Bu değişiklik bir hile belirtisi olarak izlenebilir. Denetçilerin sürekli olarak bir çalışanın yaşam biçimindeki değişimi gözleme şansları bulunmamaktadır. Bu nedenle denetçiler hileyi bulmada pasif kalmaktadırlar. Bu değişime hile yapanın çalışma arkadaşları, kişisel arkadaşları ve yöneticileri tanık olduklarından hilenin ortaya çıkarılmasında önemli rol oynamaktadırlar.203

Hile eylemini ortaya çıkarmada işletmenin çalışanlarının, yöneticilerinin, işletme dışı kişilerin ve işletme ile ilgili üçüncü kişilerin yardımları önemli rol oynar. Bu noktada bu kişilerin yapacağı şikayetler ve uyarılar, hilenin ortaya çıkarılması araçları içerisinde ön sırada yol alır. Uyarı ve şikayetler hile belirtisi olarak kabul edilir. Burada bir çalışanın asılsız bir biçimde iş arkadaşını ihbar ederek suçlama ihtimali de bulunmaktadır. Bunun için yapılacak her şikayet ve uyarıya dikkatlice yaklaşmak gerekmektedir.

İşletme çalışanları ve diğerleri çeşitli nedenlerden dolayı şüphelendikleri halde bir hile olayını ihbar etmekten kaçınabilmektedirler. Bunun nedenleri ise aşağıdaki gibi sıralanabilir:204

- Hile konusunda bir cinayet ve soygunda olduğu gibi net bir biçimde emin olma olanağı bulunmamaktadır. Cinayette bir ceset, soygunda ise bir kamera görüntüsü olabilir. Ancak hilede ise sadece bir belirti veya belirtiler bulunmaktadır. Kişiler, bir şüphe uğruna birilerini suçlamaktan

203

Arzova, S. Burak 2003, s. 125. 204

kaçınmaktadırlar. Örneğin, bir çalışanın yaşam seviyesi değişti diye ihbar edilmesi oldukça zor verilen bir karardır.

- Birtakım bilgi sahibi ise yapacağı ihbar ile ön plana çıkmaktan korkmaktadır. Daha sonrasında başına gelebilecek tehlikeli olaylar, bilgi sahiplerini ürkütmektedir.

- Bazı durumlarda hile yapan kişiler, ihbar yapma konumunda olan kişilere gözdağı verebilmektedir. Örneğin; ihbar edebilecek kişinin, ihbarcının yöneticisi olması önemli bir durumdur. Burada kişinin işini kaybetme korkusu önleyici etki yapmaktadır.

- Diğer taraftan birisini gammazlamak diye adlandırılan ihbar olayı toplumda iyi karşılanmaz şeklinde bir inanış vardır. Ancak yapılan olayın çok kişiye yararının dokunacağı düşünüldüğünde, bu inanış sakat olarak kabul edilmelidir.

- Son olarak, işletmeler çoğu zaman bu gibi şikayet ve uyarıların yapılmasını kolaylaştırıcı ve teşvik edici ortamları yaratmamaktadırlar.

İşletmelerin hilelerin ortaya çıkarılması için şikayet, uyarı ve ihbarların yapılmasını teşvik edecek şekilde çalışan ve müşterilerini cesaretlendirecek ortamları oluşturması gerekmektedir.

4.1.6. Aşırı Yaşam Biçimleri

Hile yapan kişiler çoğu zaman baskı altında oldukları için yapmaktadırlar. Bazen bu baskı gerçektir, bazen de hileyi sadece açgözlülük nedeni ile yapmaktadırlar. Yapılan hileler kişinin finansal ihtiyacını karşıladıktan sonra çoğu zaman sona ermemekte ve devam etmektedir. Bunda açgözlülüğün başlaması, yakalanmama ve paranın tatlı gelmesi gibi nedenlerin etkisi fazladır. Daha öncede bahsettiğimiz gibi kişi önce çalar daha sonra belirli bir süre gizler ama sonunda ele geçirdiği maddi kaynağı harcamaya başlamaktadır. Çalınanın harcamaya başlanması hilenin ilk

belirtisi olmaktadır.205 Harcamalar başladıktan sonra kişinin yaşam biçiminde dikkat çekecek şekilde değişimler meydana gelmektedir. Bunlar;206

- Pahalı ev ve araba kullanımı, - Üst düzey sosyal kulüplere üyelik, - Pahalı elbiseler alınması,

- Yüksek tutarlı mücevherler alınması, - Pahalı seyahatlere çıkma v.b.

Çalışanlar yapmış oldukları bu hırsızlıklar sonucu yakalanmadıkları takdirde kendilerine olan güvenleri artmakta ve hırsızlık eylemini daha üst seviyelere çıkartmakta ve harcamaları da aynı oranda değişmektedir.

Burada yaşam şekillerinin değişmesi önemli bir hile belirtisi olmakla birlikte kesin bir kanıt olmamaktadır. Burada gerekli araştırmalar yapılmalı, daha sonra karar verilmelidir. Yine daha öncede belirttiğimiz gibi hilenin ortaya çıkarılmasında yöneticilerin, işletme çalışanlarının ve hilekarların arkadaşlarının rolleri büyüktür.