İşletmeye mal veya hizmet satan satıcıların, yaptıkları hilelerdir. Satıcı hileleri, satıcının tek başına ya da işletmenin bir çalışanı ile işbirliği yapması sonucu gerçekleşmektedir.
Satıcılar tarafından yapılan hileleri iki ana başlık altında toplayabiliriz.26
1.3.4.1. Satıcılar Tarafından Yapılan Hileler
Satıcı hileleri, işletmeleri uyandırmadan, tereyağından kıl çekmek deyiminde olduğu gibi, yapılan en kolay çalma ve dolandırma şeklidir. Örneğin; Satıcının, işletmeye bir malı fiyatını şişirerek (yüksek göstererek) satması, kalitesi düşük olan ürünleri satması, işletmenin siparişlerini çoğu zaman eksik göndermesi ya da hiç göndermemesi şeklinde yapılan eylemlerdir.
Eksik Teslimat: Günümüzde satıcılar bu yöntemi kullanarak, talep
edilen siparişi, eksik teslim ederek, alıcıları aldatmaktadırlar. Bunu ise birçok yolla yapmaktadırlar. Rutgers Üniversitesi tarafından yapılan araştırmalara göre ise dört yaygın satıcı hilesi bulunmaktadır:27
- Satıcının faturada yazılı olan malı eksik teslim etmesi,
- Malı teslim etmekle sorumlu kişinin malın tesliminden sonra ürünü alması,
- Üçüncü yöntemde teslim elemanının depodaki tarihi geçen malları yeni mallarla değiştirmesi,
- Dördüncü yöntemde teslim elemanı faturadaki miktarı ve tutarı değiştirerek direkt nakit hırsızlığı yapmaktadır.
Fazla Faturalama (Faturaların Şişirilmesi) : Satıcı hilelerinde satıcı
firma, işletmeye, şişirilmiş tutarlarla veya var olmayan mal veya hizmetler için
26
Albrecht, W. Steve, Albrecht, Conan C, Albrecht Chad O., Zimbelman, Mark, “Fraud Examination”, Sotuhwestern-Cengage Learning, USA, 2009, s. 11.
27
fatura düzenlemekte ve hak edilmeyen bir bedel tahsil etmektedir. Bu süreçte devrede olan satıcı çoğunlukla dolandırılan işletme ile önceden çalışmış ve çalışmayı sürdüren biri olmaktadır. Örneğin; servis bakım onarım işinde çalışan A şirketi bir belediyenin otobüs tamir-bakım işlerini yapmaktadır. A şirketi tamir bakım adı altında yaptığı işi fazla fiyatlandırmış ve belediyeye faturalamıştır. Bu durumda Belediye gerekli olmayan hatta garanti altında yapılması gereken işler için fazla ödeme yapmıştır. İç denetçiler belediyenin tamir-bakım masraflarının o belediyeden dört kat daha büyük belediyeler ile kıyasladıklarında masrafların çok yüksek olduğunu fark etmişlerdir. Yapılan incelemeler sonucunda, bu hilenin belediyeye maliyetinin yaklaşık 800.000 $ civarında olduğu tespit edilmiştir. 28
Yüksek Fiyatla Mal Satışı: Bu durumda satıcı, sözleşme ile
mutabakata varılan fiyatın üzerinde birim fiyatlarla faturalama işlemini yapmaktadır. Özellikle satış hedeflerini tutturmak için yöneticiler alıcılara haber vermeden istenenden daha fazla mal ve/veya anlaşılandan daha fazla fiyata bu malları gönderebilmektedirler. Eğer kamu kuruluşları alıcı durumda ise piyasa fiyatlarının üzerinde alım yapılması kamunun fazladan ödeme yapmasına ve kamu zararına sebep olmaktadır. Bu arada bu karar kamu adına hareket eden görevlilerinin haksız kazanç sağlamasına yol açmaktadır. 29
Sipariş veya Sevk Edilmemiş Mallar İçin Fatura Düzenleme: Satıcı
hileleri aynı zamanda, satıcıların sipariş veya sevk edilmemiş malların faturalanmasını da içermektedir. Satıcının gerçekten teslim edilmemiş, uygun nitelikte ve miktarda olmayan bir mal teslimi veya hizmet yapılması, sözleşmede yazılı özelliklerde işin yapılmamış olması durumlarında şirkete sunulan faturayı ifade etmektedir. Örneğin; kırtasiye alımlarının yapıldığı bir firmadan sipariş formu ile çeşitli kırtasiye malzemeleri talep edilmektedir. Şirket iç denetçileri tarafından yapılan gider testlerinde örnekleme yoluyla seçilen bir fatura sipariş formu ile karşılaştırılmıştır. Yapılan kontroller
28
Holmes, Sarah A. “Are your vendors stealing from you”, www.business.source.complete, s.6. 29
Akalan, Recai Abdullah, “Türk Kamu Hizmetinde İyi Yönetim ve Yolsuzlukla Mücadele”, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2006, s. 162.
sonucunda kırtasiyenin şirkete sipariş formunda yer almayan çeşitli malzemeleri de fatura ederek, parasını tahsil ettiği anlaşılmıştır. 30
İkinci Kalite Malların Teslimi: Satıcının malın veya hizmetin kalitesini
bozarak ya da iş yapma kapasitesini azaltarak menfaat sağlamasıdır. İkinci kalite mal göndermede satıcı işletme bilerek, kullandığı hammaddeyi, işçiliği ve/veya diğer bileşenleri anlaşmaya uymayarak değiştirir fakat bunları alıcıya haber vermeden yine anlaştıkları fiyat üzerinden faturalar.31
İşletmeler bazen anlaşılan ve istenen mallar yerine bunlarla aynı özelliklere sahip çoğu zaman da ikinci kalite olan malları aynı fiyattan satmaktadırlar. Bu durum eğer kullanılan mallar kullanıcının güvenliği için büyük önem arz ediyorsa ikinci kalite mal kullanmak çok ciddi sonuçlar doğurabilir. Örneğin; elektronik cihaz satan satıcı, ikinci kalite ve kullanılmış malları kamu şirketine satmaktaydı. Satıcı şüphelenilmemesi için şirketin cihazlar üzerindeki levhalarını sökmekte ve kullanılmış cihazları yeni parçalarmış gibi fiyatlandırmaktaydı. Rakip şirketler konuyla ilgili kamu şirketini uyardılar. Uyarıları dikkate alan şirket tarafından yapılan incelemelerde bu durum tespit edilmiştir. Fakat bu süre içinde satıcı kullanılmış cihazlardan 1 milyon USD menfaat elde etmiştir.32
1.3.4.2. Satıcılar ve Çalışan İşbirliği İle Yapılan Hileler
Satıcı seçimi için şirket sahibinin haberi veya yönetiminin haberi olmadan çalışanı etki altına almanın en iyi yolu firma çalışanına komisyon ya da hediye vermektir. Karşımıza en sık çıkan satıcı yolsuzluğu rüşvettir. Hediye veya nakit karşılığı rüşvet veren satıcının diğer rakip firmalar arasından seçilmesi yasal değildir.
Öncelikle çalışan ve satıcı arasında bu tarz bir ilişkisi kurulduysa, satıcının diğer rakipleri düşünmesine gerek kalmaz ve satıcı, satış fiyatlarını
30
Özgür Özkan, Tuğçe Uzun Kocamış, “İşletmelerde Yapılan Hile Çeşitlerinden Satıcı Hileleri ve Bu Hilelerin Engellenmesine Yönelik Önlemler” E-Yaklaşım 14 Ekim 2011.
31
Gren, Craig L., “Audit Those Vendors”, The White Paper, May/June 2003,
http://wps.prenhall.com, 31 Ekim 2009.
32
çalışana verdiği rüşvetin maliyetini de kapsayacak şekilde arttırır. Çalışanların yolsuzluklarında uzun dönemde şirket zarar görmektedir.33