Bilgisayar Destekli Veri Analiz Teknikler

Bilgisayar destekli data analizi özellikle yüksek gösterilmiş stokların ortaya çıkarılmasında çok yardımcı olabilir. Bu analizler, denetçilere büyük ya da olağandışı parçaların büyük datalar içinden seçilmesine yardımcı olurlar. Örneğin; bir denetçi, ev eşyaları satan bir mağazalar zincirinde kullandığı bilgisayar destekli data analizi ile tüm mağazalarda en fazla satılan 6 ürünü seçmiş ve daha sonra bu ürünlerle ilgili yaptığı detay denetimlerle bu parçaların satışlarının yüksek gösterildiğini ortaya çıkarmıştır. Yine

220

Bozkurt, Necat a.g.e. s.179. 221

denetçiler, üretim sürecinde, malzemeleri seçerek kayıtların taranması ile bunların hepsinin üretim surecinde kullanıp kullanılmadığını görebilirler.222

Tablo 5: Üretim Sürecinde Veri Analiz Teknikleri223

Anlatılan Konu _Hile

Satıcı bazında satın almalar Bazı satıcılara özel muamele yapılması

Tür ve tarihine göre stok seviyesi Stoklar sipariş verme seviyesinde sipariş ediliyor ya da stokta fazla bulunmasına karşın sipariş verilmesi

Adresli gönderilen stoklar Satıcının adresi bir çalışanın ya da başka bir satıcının adresi ile aynı olabilir

Parça bazında maliyet Yapılan iskontoların satın alma maliyetinden düşülmesi Parça başı direkt işçilik Belli bir iş ya da stok kalemine yüklenilen işin işçilik gideri Parça başı kullanılan hammadde Kullanılan hammadeler ilgili stok kalemine düzgün yüklenmemiş

olabilir

Stoktan Çıkarma-Sipariş verme Kullanılabilir stoklar zamanından önce hurda olarak aynlmış olabilir Stok noksanı Stok hırsrzlığı yaşanmış ya da sipariş verme sistemi çalışmıyor olabilir İade ve indirimler Olması gerekenden fazla iade ve indirim olabilir

Satın alan Stok satın almasıyla görevli kişinin yetki alanının dışına çıkması

Aşağıda yer alan tabloda ise, çeşitli hile türlerine göre veri analiz programları aracılığı ile yapılabilecek testler ve bunların hedefledikleri amaçlar ve ilgili verilerin veritabanındaki hangi dosyalardan alınacağı ile ilgili bilgiler yer almaktadır.224

222

Greene, Craig L.,” Inventory & Vendor Fraud: Spotting Inflated Inventory”, ACFE 13th Annual Fraud Conference, s. 10-11.

223

Greene, Craig L., ACFE 13th Annual Fraud Conference, s. 10-11. 224

Tablo 6: Veri Analiz Programları ve Hile Türleri

TEST TÜRÜ AÇIKLAMA DOSYA

Karlılık Oranları İşletmenin satışları olumlu bir biçimde artış gösterirken, karlılığın

azalması anlamlı olabilir. -

Akışkanlık Oranları Diğer analizlere göre işletmenin nakit durumunun iyi olması gerekirken, nakit akışının azalması dikkat çekicidir. -

Yatay Analizler

İşletmenin satışları olumlu bir biçimde artış gösterirken, karlılığın azalması anlamlı olabilir. Satışların bir yüzdesi olarak dönem sonu stok, satışların maliyetindeki artış veya azalışlarla doğrudan ilişkilendirilebilir. Trend analizine göre, stoklardaki eksiklik veya modası geçme oranı artış gösteriyorsa, bu bir hile belirtisi olabilir.

-

Benford Kanunu Tüm stok girişlerinin ve satıcılara yapılan ödemelerin analizi yapılır.

Alış Dosyası, Fatura Ödemeleri Stok girişlerinin ve satıcılara

ödemelerin tabakalandırılması ve yaşlandırılması

Yüksek tutarlı düzeltmelere ve küçük tutarlı çok sayıda düzeltmelere odaklanır.

Alış Dosyası, Fatura Ödemeleri Stokların standart fiyatları ile fiili

fiyatları tabakalanır.

Bu tabakalama ile alınan stokların fiili fiyatlarının, standart fiyatları

aşıp aşmadığının anlaşılması amaçlanır Eldeki Stok Birden fazla döneme göre modası

geçmiş stokların trendi alınır.

Yüksek fiyatlarla alınan stoklarda, eskime görülmesi doğal olabilir.

Trend analizi ile bu durum tanımlanabilir. Eldeki Stok Alımlarına göre stokların

yaşlandırılması yapılır.

Yüksek fiyatlarla alınan stoklarda, eskime görülmesi doğal olabilir.

Trend analizi ile bu durum tanımlanabilir. Eldeki Stok Eldeki stokların aylara göre olan

miktarları hesaplanır. En yüksek miktarlı aylar alınır.

Yüksek fiyatlarla alınan stoklarda, eskime görülmesi doğal olabilir. Trend analizi ile bu durum tanımlanabilir.

Eldeki Stok, Yükleme Dosyası Cari yılda kullanılmayan stok

kalemleri çekilip alınır.

Yüksek fiyatlarla alınan stoklarda, eskime görülmesi doğal olabilir. Trend analizi ile bu durum tanımlanabilir.

Eldeki Stok, Yükleme Dosyası Stok maliyetleri, satış fiyatlarından

fazla stok kalemleri çekilip alınır.

Stok fiyatları normalden yüksek olan kalemlerde hile olasılığı

yüksektir. Eldeki Stok

Ekonomik sipariş düzeyini aşan stok alımları çekilip alınır.

Stok kalemlerinde normal düzeyin üzerinde alım olması hile belirtisidir.

Alış Dosyası Ana Stok Dosyası Çeşitli biçimlerde yapılan çift

ödemeler araştırılır.

Çift ödeme testleri, satıcı, fatura numarası ve tutar üzerinden yapılır. Daha ayrıntılı olarak, aynı fatura ve tutarın iki farklı satıcıya ödenip ödenmediğine bakılır.

Fatura Ödemeleri

Satıcılar üzerinde büyük tutarlı satın alma oranları hesaplanır.

Satıcılardan yapılan büyük tutarlı alımlarda trend olarak önemli

farklılıkların çıkması hile belirtisidir. Fatura Ödemeleri Aynı yılda, aynı malın yıllık olarak

fiyat değişimleri hesaplanır.

Bir yıl içinde bir malın fiyatında meydana gelen değişiklikler hile göstergesidir.

Satın Alma Siparişleri Özellikle yapılan küçük alımlarda bir

satıcının ardışıklık gösteren faturalarına bakılması.

Satıcılar küçük tutarlarda ancak gerçek olmayan faturalar

gönderirler. Bunlar genelde sıra numarası izlerler. Fatura Ödemeleri

Bir satın alma türünde on iki aylık ödeme ortalamasını aşan biçimde herhangi bir satıcıya yapılan ödemeler

Büyük tutarlı ödemeler olağan değildir. Hile belirtisi olarak dikkat etmek gerekir. Özellikle ilgili satıcıların işlemlerini diğer benzer satıcılarla karşılaştırmak gerekir. Hile belirtisi olarak dikkat edilmelidir.

Fatura Ödemeleri

Satın alma türüne göre fatura ödemelerinin özetlenmesi ve üç satıcıdan az olan alanların tanımlanması.

Satın alma türüne göre bazı alanlarda satıcı sayısının az olması, hile belirtisidir. Bu hareket rekabeti sınırlayarak, hile olasılığını arttırabilir.

Büyük Defter Kayıtları Fatura Ödemeleri Düşük kalite nedeniyle iade edilen

malları satan satıcıların özetlenmesi. Düşük kalite hareketleri, işletmede çalışan hilelerini arttırabilir. Alış Dosyası Çalışan adresleri ile mal yükleme

adreslerini karşılaştırarak malın kime gönderildiğinin belirlenmesi.

Mal bir hile eylemi sonucunda, doğrudan çalışanın adresine gönderilebilir.

Yükleme Kayıtları Çalışan Adresleri Bir işletme adresi olarak

düzenlenmemiş adreslere mal teslimlerinin çıkartılması.

Mal teslimleri, sisteme bir işletme adresi gibi girilmiş olan çalışan adreslerine yüklenebilir. Bu gibi adresler ek araştırmalarla ortaya çıkartılabilir.