Stres Testi Çeşitleri

Stres testleri öncelikle piyasa riskinin analizinde kullanılmış, ancak son zamanlarda makro analizler için de kullanılmaya başlanmıştır (Breuer, Jandacka, Rheinberger ve Summer, 2008: 2). Stres testine ilişkin Basel K üresel Finansal Sistem Komitesi tarafından yapılan açıklamalarda açık olarak mikro ekonomik perspektif, IMF tarafından yapılan açıklamalarda da tam tersi olarak makro ekonomik perspektif üzerine odaklanılmıştır (Quagliariello, 2009: 22).

Aşağıda stres testleri; portföy düzeyinde stres testleri ve finansal sistem stres testleri olarak iki kısımda açıklanmaktadır.

5.4.1. Portföy Düzeyinde Stres Testleri

Portföy düzeyinde stres testi, farklı bir takım varsayımlar kullanarak portföyün yeniden değerlendirilmesidir. Bu stres testinin amacı; çeşitli risk faktörlerindeki değişikliklere karşı portföyün duyarlılıklarını anlama ya çalışmaktır.

134

Risk faktörlerindeki varsayılan değişiklikler genellikle yeterince büyük tutularak bu sayede portföy üzerine baskı uygulanır (Jones ve diğerleri, 2004: 5). Bankalar etkilendikleri belirli portföy ve risk türlerine stres testleri uygulamalı ve bu stres testlerinde de bir portföy için tanımlanan riskler arası korelasyon değişimleri ihmal edilmemelidir (BDDK, 2016a: 15).

Aşağıda Şekil 12’de portföy düzeyinde stres testleri uygulaması için verilecek kararların sırası gösterilmektedir.

Şekil 12. Portföy Düzeyinde Stres Testleri Uygulaması İçin Karar Sırası

Kaynak: Blaschke, W., Jones, M. T., Majnoni, G. ve Peria, S. M. (2001). Stress Testing of Financial Systems: An Overview of Issues, Methodologies, and FSAP Experiences. International Monetary Fund, IMF Working Paper. s. 5.

Risk Modeli Türü

Piyasa Riski (Faiz Oranı

Riski, Döviz Kuru Riski) Kredi Riski

Diğer Riskler (Likidite, Operasyonel)

Risk TestiTürü

Duyarlılık (Tekil Faktör)

Senaryo

(Eşzamanlı Çoklu Faktörler)

Diğer (Aşırı Değer, Maksimum Kayıp)

Şokun Türü

Bireysel Piyasa Değişkenleri

(Ör: Fiyatlar veya Faiz Or.) Dayanak Oynaklıklar Dayanak Korelasyonlar

Senaryo Türü

Tarihi Hipotetik (Varsayımsal) Monte Carlo Simülasyonu

Şoka tabi tutulacak temel ve ikincil varlıklar, şokların büyüklüğü ve öngörü süresi

Toplulaştırma (iş birimleri ve ürün hatları bazında) ve portföyün yeniden fiyatlanması (piyasaya göre değerleme), mevcut portföy ile karşılaştırma, mevcut portföy ve risk yönetim tekniğine

135

Şekil 11’e göre öncelikle stres testlerinde risk türü ve bu risklere uygun model belirlenmelidir. Daha sonra stres türü belirlenir. Bu aşamada tek bir faktör için duyarlılık analizi, birden fazla faktör için ise eşanlı senaryo analizi uygulanabilir. Ayrıca uç değerler ve maksimum kayıplar yöntemleri de uygulanabilir. Üçüncü aşamada uygulanacak şokun türü belirlendikten sonra dördüncü aşamada senaryo türüne karar verilir. Bu aşamada da yine tarihsel senaryo, hipotetik (varsayımsal) senaryo ve Monte Carlo Simülasyon yöntemlerinden birisine karar verilir. Daha sonra şoka tabi tutulacak varlıklar ile uygulanacak şokun büyüklüğü ve stres testi programının kapsadığı öngörü süresi belirlenir. Son olarak da toplulaştırma ve portföyün yeniden fiyatlanması ile mevcut durumun yeni durum ile kıyaslanması yapılarak gerekli düzeltmeler yapılır.

Stres testleri ile ilgili dikkat edilmesi gereken önemli durumlar vardır. Portföy düzeyinde gerçekleştirilen stres testlerinde, oluşturulan temel model yanlış belirlenmiş ise ve/veya finansal kurumun portföyüyle ilgili olmayan riskler dikkate alınmış ya da portföyün piyasalar ve riskler arası etkileşimi dikkate alınmamış ise bu durumda stres testinden çıkan sonuçlar da olması gerekenden daha az veya daha fazla olarak hesaplanacaktır (Beşe, 2007: 10). Yanlış sonuçlara göre finansal kurum tarafından verilecek reaksiyonlar veya ayrılması gereken sermaye yükümlülüğü de doğal olarak olması gerekenden farklılaşacaktır.

5.4.2. Finansal Sistem Stres Testleri

Makroekonomik stres testleri olarak da isimlendirilen finansal sistem stres testleri, finansal istikrar açısından tehdit oluşturabilecek zayıflıkların ortaya çıkarılabilmesi ve finansal sistemin oluşabilecek şoklar karşısındaki dayanıklılığının ölçülebilmesi amacıyla yapılan testlerdir (Altıntaş, 2012: 90). Makroekonomik stres testlerinin temel amacı; finansal sistemdeki yapısal kırılganlıkları (açıkları) tespit etmek ve şoklara karşı finansal sistemin dayanıklılığını değerlendirmektir. Bu konuda, bütünsel stres testleri finansal istikrar araçlarını yararlı bir şekilde zenginleştirebilir, çünkü çoğunlukla stres testleri olası ekstrem olayların etkisi üzerine ileriye dönük bilgi sağlayabilmektedirler. Ayrıca bu tür simülasyonlar ekonomik sektörler arasında bağlantıların dikkate alınmasına, aracılar için önemli risk kaynaklarının ortaya çıkarılmasına ve farklı riskler arasındaki etkileşimlerin çözülmesine izin verirler (Quagliariello, 2009: 21).

136

Finansal sistem stres testleri, portföy düzeyinde uygulanan stres testlerinden birkaç önemli noktada farklılık gösterir. Finansal sistem stres testlerinin nihai amacı; finansal kurumlar arasında finansal sistemdeki genel istikrarı sarsabilecek ortak kırılganlıkları (açıkları) tespit etmek olduğu için, portföy düzeyinde uygulanan stres testlerinden amaçsal olarak farklıdır. Ayrıca araştırmacıların genellikle ilgi duydukları nokta, ekonomik çevrede gerçekleşebilecek ne kadarlık önemli değişikliklerin finansal sistemi etkileyebileceğini anlamak olduğu için, sistem odaklı stres testlerinde odak noktası daha makroekonomiktir. Finansal sistem stres testleri ile portföy düzeyinde uygulanan stres testleri arasındaki ikinci önemli farklılık, karmaşıklık ve toplulaştırma derecesinde yatmaktadır. Sistem odaklı stres testleri genellikle farklı varsayımlar ve hesaplama yöntemlerine dayalı daha heterojen yani farklı yapıda portföylerin karşılaştırılmasını ve toplulaştırılmasını içerebilir. Bu durum tek bir finansal kuruluşun portföyü yerine, çok daha büyük bir ölçüde elmalar ve portakalların toplanması ve karşılaştırılmasını gerektirir. Finansal sistem stres testlerinde bireysel finansal kurumlar tarafından gerçekleştirilen normal stres testlerinin yerini almak amaçlanmamakta, bunun yerine sistemin çeşitli şoklara karşı hassasiyetinin daha geniş olarak anlaşılması ile birlikte bireysel finansal kuruluşlar tarafından gerçekleştirilen stres testlerini tamamlayacak şekilde tasarlanmış ve farklı finansal kurumlarda bulunan mevcut uzmanlıklardan yararlanılmaktadır (Jones ve diğerleri, 2004: 5).