Sovyet Dönemi

1917 yılında Rusya’da gerçekleşen Bolşevik Devrimi’ni takiben 7 Kasım 1917’de Ukrayna Ulusal Cumhuriyeti, Aralık 1917’de Harkiv’de Ukrayna Sovyeti, 1 Kasım 1918’de ise Batı Ukrayna Ulusal Cumhuriyeti kurulmuştur. Ancak, başlangıçta tüm milletlerin kendi kaderlerini tayin etme hakkı olduğunu savunan Bolşevikler, daha sonra dünya devleti olma arzusu ve İşçi Partisi’nin otoriter politikaları sonucunda eski Rus siyasetini benimsemiş ve yeniden kendisinden kopan milletleri hâkimiyetleri altına alabilmek amacıyla baskı uygulamıştır.96 ₂₂ Ocak 1919 tarihinde Ukrayna Ulusal Cumhuriyeti ve Batı Ukrayna Ulusal Cumhuriyeti birleşmiş, Ukrain milliyetçilerinin gayretlerine rağmen Ukrayna

95 _{Szporluk, Ukraine, ..., s. 240.}

Ulusal Cumhuriyeti, Ukrayna Sovyeti karşısında bağımsızlığını koruyamamıştır. Ukrayna, 30 Aralık 1922’de imzaladığı Birlik Anlaşması ile Sovyetler Birliği’ni kuran dört cumhuriyetten biri olarak Ukrayna Sosyalist Sovyet Cumhuriyeti adıyla Sovyetler Birliği’ne katılmış, ülkenin batısı ise 1939 yılına kadar Polonya’nın egemenliği altında kalmaya devam etmiştir. Ülkenin ismi 1936 yılında Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti olarak değişmiş ve 1991 yılında bağımsızlığına kadar bu isimle devam etmiştir.

Kırım ise 1917’de bağımsızlığını ilan etmiş olmasına rağmen Bolşevik kuvvetlerin bölgeye ulaşmasıyla 1921’de ‘muhtar cumhuriyet’ statüsü ile Sovyetler Birliği’ne katılmıştır. Daha sonra, 1954 yılında, kendisi etnik Ukrain97 _olan, Sovyetler Birliği Komünist Partisi (SBKP) Genel Sekreteri Hruşçev tarafından Pereyeslav Anlaşması’nın 300. yılı vesilesiyle Ukrayna’ya hediye edilmiş, böylece Kırım Ukrayna topraklarına dâhil olmuştur.

Sovyetler Birliği’nin kuruluş aşamasında komünizm ‘savaş komünizmi’ yaklaşımıyla gelişmiş, ancak savaş sona erdikten ve Sovyetler Birliği kurulduktan sonra Sovyet lideri Vladimir İlyiç Lenin, yeni bir yeni bir yaklaşım geliştirerek ‘Yeni Ekonomi Politika’yı uygulamaya koymuştur. Uygulamaya konan söz konusu politika, tarım üretimi iyice zayıflayan Ukrayna’nın 1921 yılında kıtlık/açlık yaşamasına ve yüzbinlerce insanın açlıktan ölmesine neden olmuştur. Birkaç yıl

97 _{‘Ukrain’ terimi, Ukrayna ulusunun çoğunluğunu oluşturan etnik Ukrain halkının adıdır.}

içinde tarım üretimi küçük ölçekli ticari işletmeler ve büyük ölçekli sanayiye yönelik devlet yatırımlarıyla Ukrayna ekonomisi ancak düzelebilmiştir. Diğer yandan Lenin tarafından belirlenen ve Sovyetler Birliği’ne damgasına vuran politika, 1923 yılında tasarlanan Sovyet ‘milliyetler politikası’ olmuştur. Komünizmin ve Sovyet ideolojisinin Rus dilli olmayan halklar arasında, en iyi yerel dille aktarılabileceği esasına dayanan Sovyet milliyetler politikası çerçevesinde ‘yerlileştirme politikası’ (korenizatsiya) uygulanmış; böylelikle Çarlık döneminde baskı altında tutulan veya yasaklanan ulusal diller geliştirilmiş ve eğitim dili haline getirilmiştir. Sovyet milliyetler politikasının sonucunda, Ukrayna’da Ukrain dili, kültürü ve edebiyatı gelişme fırsatı bulmuş; 1929 yılına gelindiğinde Ukrayna’da ilkokulların %83’ü, ortaokul ve liselerin ise %66’sı Ukraince eğitim verir hale gelmiştir. Lenin döneminde Sovyet yönetimi din açısından da Ukrainleşmeyi hoş görmüş ve Ukrayna Otosefal (Bağımsız) Ortodoks Kilisesi’ni desteklemiştir.98

1929 yılında Josef Stalin, Sovyetler Birliği’nin tek lideri konumuna gelmiş, Lenin’in politikalarını eleştirerek ekonomide tamamen devlet kontrolünü benimsemiş ve sanayileşmeye önem vermiş ve Sovyet milliyetler politikası – dolayısıyla Ukrainleşme siyaseti de- tersine dönmüştür. Çok sayıda Ukrain aydın yasa dışı örgütlere katıldığı gerekçesiyle tutuklanarak mahkûm edilmiştir.

Bu dönemde Sovyetler Birliği genelinde sanayileşme en fazla Ukrayna’nın doğusunda ve güneyinde gelişmiş, Ukrayna, Sovyetler Birliği’nin sanayide

lokomotif cumhuriyeti konumuna gelmiştir. Donbas bölgesi kömür madenciliğinde merkez olma özelliğine sahip olmuş, Ukrayna, 1930’lu yıllarda, kömür ve demir ihtiyacının %70’den fazlasını karşılamış, metal ve makine üretiminde de batılı ülkelerle rekabet etmiştir.99 _{Ancak gerçekleşen sanayileşmenin bedeli ağır} olmuştur. Stalin’in politikaları sonucunda, 1932-1933 yıllarında Ukrayna’da büyük bir açlık (holodomor) yaşanmış ve yaklaşık sekiz buçuk milyon insan bu açlıkta hayatını kaybetmiştir. Holodomor adıyla bilinen bu felaketi 1921 yılında yaşanan açlıktan ayıran özellik, açlıktan ölenlere dağıtılabilecek tahılın Sovyetler Birliği’nin sanayi girişimlerine malî destek sağlayabilmesi amacıyla yurt dışına satılmış olmasıdır.100 _{Bu yıllarda devlete tahılını ve hayvanını vermeyenler de kulak (zengin} çiftçi) olarak damgalanmış ve devlet tarafından ortadan kaldırılmıştır. Tarımda kulaklara karşı izlenen politikalar nedeniyle zamanla kolektif tarım merkezleri kurulmuş ve çiftçiler topraklarından zorla koparılarak başka topraklara yerleştirilmiştir.101

İkinci Dünya Savaşı sırasında milliyetçi akımların önem kazanması nedeniyle Ukrayna, 1980 yılına kadar Komünist Parti tarafından sıkı biçimde kontrol altında tutulmuştur.102 _{Öte yandan, Ukrayna, 1943-1953 yılları arasında} totaliter Sovyet rejiminin baskısı artarken değişmekte olan uluslararası sistemde yerini alabilmiştir. İkinci Dünya Savaşı’nın ardından savaşın galipleri ABD, Rusya ve İngiltere, Ukrayna topraklarında yer alan Kırım’ın Yalta kentinde toplanarak

99 _{Kubicek, The History of..., ss. 98-101.}

100 _{Karedeli, “Orta Çağdan Günümüze...”, s. 8; Magocsi; A History of Ukraine..., ss. 575-598.} 101 _{Figes’ten aktaran Karadeli, “Orta Çağdan Günümüze...”, s. 8.}

Birleşmiş Milletlerin kurulmasına karar vermiş ve Ukrayna Birleşmiş Milletlerin kurucu üyelerinden biri olarak uluslararası sistemde önemli bir prestij elde etmiştir. Ancak uluslararası toplumda elde ettiği konuma rağmen uluslararası aktörlerle direkt ilişki kuramaması nedeniyle Ukrayna uluslararası sistemde bağımsız bir aktör olarak yer alamamıştır.

11 Mart 1985 yılında SBKP Genel Sekreterliğine seçilen Mihail Sergeyeviç Gorbaçov, Sovyetler Birliği’nde değişim ve dönüşümü başlatacak olan, açıklık anlamına gelen ve devletin şeffaf davranması gerektiğini öne süren glasnost ile yeniden yapılanma anlamına gelen ve tüm devlet yapılanmasını yeniden düzenleyecek olan perestroyka adındaki reformları başlatmıştır.

Üç yüzyıl boyunca Rus egemenliği altında kalan Ukrayna’da ayrılıkçı hareketler olmamasına rağmen bu dönemde, 26 Nisan 1986’da yaşanan Çernobil kazası, Ukrain milliyetçiliğinin canlanmasında dönüm noktası olmuştur. 1980’li yıllarda Sovyetler Birliği’nde yaşanan ekonomik sorunlara ek olarak Çernobil kazasının neden olduğu ağır yıkım, toplumda sistemin meşruluğunun sorgulanmasına ve tepki duyulmasına yol açmıştır.103 _{Ukrainler, Çernobil faciasını} bir Ukrayna trajedisi olarak görmüş ve facia sonrasında kitlesel bir hareket oluşturmuşlardır. Çernobil faciasının ardından milliyetçi ve ayrılıkçı duyguların canlanmasıyla Rukh104 _{adı altında muhalif gruplar ortaya çıkmış; 1990 yılında da}

103 _{Aydıngün, “Ne Doğu Ne Batı,…,” s. 214.} 104 _{Age. s. 221.}

‘Egemenlik Deklarasyonu’nun ilan edilmesiyle Sovyetler Birliği’nden ayrılma ve bağımsızlık yolundaki ilk adım atılmıştır. 1 Aralık 1991’de yapılan referandumda bağımsızlık ilanı halk tarafından kabul edilmiştir.105