Kravçuk Dönemi

Ukrayna’da, egemenlik ve tam bağımsızlık konusunda toplumun büyük çoğunluğunun katıldığı bir halk hareketi 1990 yılının sonuna doğru başlamıştır.154 Bu dönemde bağımsızlık söylemleri giderek yaygınlaşmış, Komünist Parti içindeki gruplar bile bağımsızlıktan söz etmeye başlamışlardır. Ukrayna yönetimi 16 Temmuz 1990’da egemenliğini ilan etmiş ancak yayınladığı bildiride bağımsızlık kelimesini kullanmamış, bunun yerine tarafsızlık ve özerk bir ordudan bahsederek zaman kazanmıştır. Komünist Parti’de bağımsızlık isteyen grubun lideri olan Leonid Kravçuk, 23 Temmuz 1990 tarihinde Verhovna Rada başkanı seçilmiştir. 17 Mart 1991 tarihinde, Birlik Anlaşmasıyla ilgili bir referandum yapılmış, referanduma katılan Ukrayna vatandaşları %70 oranında Sovyetler Birliği’nin devamı yönünde oy kullanmıştır. Aynı referandumda Ukrayna’nın yeni ‘Birlik Anlaşması’nı egemenlik ilanı çerçevesinde imzalayıp imzalamaması yönündeki soruya %80 oranında ‘evet’ yanıtı verilmiştir.155

153 _{Taras Kuzio, Ukraine: State and Nation Building, (New York: Routledge, 2001), s. 2.}

154 _{Kemal Olçar, Karadeniz Politikaları ve Türkiye Ukrayna Stratejik İlişkileri, (İstanbul, IQ Kültür}

Sanat, 2007), s. 77.

155 _{İsmail Aydıngün, “Ne Doğu Ne Batı, Hem Doğu Hem Batı: Avrasya’nın ‘Geçiş’ Ülkesi}

Ukrayna”, Bağımsızlıklarının Yirminci Yılında Azerbaycan, Gürcistan ve Ukrayna içinde, Ed., İsmail Aydıngün ve Çiğdem Balım, (Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 2012), s. 222.

Verhovna Rada başkanı Leonid Kravçuk, Moskova’da, 19 Ağustos 1991’de darbe gerçekleştiğinde Sovyetler Birliği’nin devamı konusundaki görüşünü hemen göstermekten kaçınmış, iki gün bekledikten sonra Sovyet sistemine karşı olduğunu ilan etmiştir. Bunun sonucunda Kravçuk önderliğinde Ukrayna, 24 Ağustos 1991’de bağımsızlığını ilan etmiştir. Bağımsızlık ilanından hemen sonra, 30 Ağustos 1991 tarihinde, Komünist Parti kapatılmıştır. 1 Aralık 1991 tarihinde bağımsızlık referandumu ve cumhurbaşkanı seçimi yapılmıştır. Bu kez referanduma katılan Ukrayna vatandaşlarının %92’si bağımsızlığı kabul etmiş; referandumun arkasından yapılan seçimde Leonid Kravçuk Ukrayna’nın ilk cumhurbaşkanı seçilmiştir. Dört gün sonra, 1922 tarihindeki Birlik Anlaşması geçersiz sayılarak, Ukrayna’nın Sovyetler Birliği’nden ayrılma kararı Verhovna Rada'da onaylanmıştır.156

17. yüzyıldan beri Rus hâkimiyetinde olan Ukrayna, bağımsızlıkla birlikte başta dış politika, güvenlik, ekonomi gibi alanlar olmak üzere kendi başına karar alma durumuyla ilk kez karşı karşıya kalmıştır.157 _{Bağımsızlığının ilk yıllarında} yeni kurulan düzenin halk tarafından benimsenmesi ve sistemin meşruluğunun kabul edilmesi gibi sorunlarla karşılaşılmıştır. Bu dönem, siyasal kurumların yenilenip dönüştürülmesi ve halkın yenilikleri benimsemeye çalışması dönemidir. Ukrayna’nın bağımsızlık sonrasında girmiş olduğu ulus ve devlet inşa süreci ve demokratikleşme çabaları, bağımsızlığından günümüze kadar geçen 25 yıl boyunca

156 _{Age., s. 222.}

157 _{Stephen Shulman, “Completing versus Complementary Identities: Ukrainian-Russian Relations}

and the Loyalties in Ukraine”, Nationalities Papers: The Journal of Nationalism and Ethnicity, 26, 4, (1998), ss. 615-632.

birçok araştırmaya ve incelemeye konu olmuş, genel olarak Ukrayna’nın politik, yönetim, sosyal ve eğitim sisteminin değişmesi gerekliliği kabul edilmiştir.158

Diğer tüm eski Sovyet cumhuriyetlerinin devlet başkanları gibi nomenklaturaya mensup olan Kravçuk’un ilk hedefi, devlet kontrollü ekonomiden serbest pazar ekonomisine geçmek olmuştur. Kravçuk, özelleştirmeye dayalı reformlar gerçekleştirmiş, yurttaşçıl (civic, sivil) ve etnik unsurları içeren bir Ukraynalı vatandaşlık tanımlaması yapmak istemiştir.

Ukrayna, bağımsızlığını elde ettiğinde Sovyet döneminden miras kalan birçok sorunla karşılaşmıştır. Ekonomik kriz, rüşvet, yolsuzluk, Rusya ile sorunlu ilişkiler, Rus nüfusun yoğun olarak yaşadığı Kırım’da meydana gelen ayrılıkçı hareketler, Karadeniz Filosu ve Sivastopol’ün statüsü ve en önemlisi ‘devletimsi’ yapıdan bağımsız ve gerçek bir devlet inşa etme zorunluluğu olarak özetlenebilecek olan söz konusu sorunların acil çözüme kavuşması gerekmiştir. Bağımsız bir devletin inşa edilebilmesi ve Sovyet mirası sorunların çözümü için siyasal ve ekonomik birçok reform paketi uygulamaya konmuş ancak Kravçuk’un otoriter

158 _{Kalina V. Korostelina, “Ukraine Twenty Year After Independence: Concept Models of the}

yönetim tarzı ve diğer etkenler159 _{reform paketlerinin uygulanmasına engel} olmuştur.160

Ukrayna’nın Sovyet sonrası dönüşümünde demokratik seçim sürecine geçilmesi en zorlu ve en uzun süreç olarak değerlendirilebilir. Bunun nedeni, bağımsızlık sonrası seçim yasalarının karmaşık biçimde yapılmış olmasıdır. 1994 yılında yapılan seçimlerin sonuçları sürpriz olarak görülmüştür. Komünist Parti161 91 sandalye ile Verhovna Rada’da birinci parti olmuş; Rukh162 30 sandalye elde ederken, diğer partiler 20 sandalye elde etmiştir. 219 milletvekili ise bağımsız adaylar arasından seçilmiştir. Genel seçimlerin sonuçlarının alınmasının uzun sürmesi başkanlık seçimlerinin tarihinin de ertelenmesine neden olmuştur. Kravçuk’un başkanlık seçimlerindeki en güçlü rakibi, önceki dönem başbakan olarak atadığı ve Rusya ile yakın ilişkileri bulunan Kuçma olmuştur. Kravçuk seçimlerin ikinci turunda rakibi Kuçma’ya yenilmiş; Kuçma %52 oy oranıyla Ukrayna’nın ikinci cumhurbaşkanı seçilmiştir.163

159 _{Kravçuk tarafından başbakan olarak atanan Leonid Kuçma, ekonomik ve siyasal reformların}

gerekli ve kaçınılmaz olduğuna inanmış, özelleştirme konusunda yol almak istemiş ve birçok reform paketi hazırlamıştır. Ancak Kuçma, reformların uygulanabilmesi için gerekli olan yasaların çıkarılmasında Verhovna Rada’dan istediği desteği alamamıştır. Dönüşüm için gerekli olan reformların engellenmesi nedeniyle inancını yitiren ve haksızlığa uğradığını hisseden Kuçma, 1993 yılında istifa ederek başbakanlık görevinin birçok gücünü Kravçuk’a bırakmıştır. Kuçma’nın başbakanlıktan istifası kamuoyunda tepkiye neden olmuş ve istifadan hükümet sorumlu tutulmuştur. Steven Otfinoski, Ukraine, (New York: Facts on File, 2005), s. 29.

160 _{Aydıngün, “Ne Doğu Ne Batı…”, s. 223.}

161 _{1991 yılında kapatılan Komünist Parti 1993 yılında yeniden açılmış,1994 genel seçimlerinde}

Rada’da çoğunluğu elde etmiştir. Diğer yandan, bağımsız adayların sayısının azımsanmayacak

biçimde artması da istikrarsız bir siyasal ortamın oluşmasına neden olmuştur. Aydıngün, “Ne Doğu Ne Batı…”, s. 328.

162 _{Ukraincede ‘hareket’ anlamına gelen, çeşitli muhalif gruplardan oluşan muhalefet bloku.} 163 _{Otfinoski, Ukraine…, s. 31.}