Sosyal Politika Kavramı

Sosyal politika kavramı, insanlık tarihi boyunca süregelmiş olan insan emeğinin korunmasına yönelik bir oluşumdur. Sosyal politikanın günümüzde kullanılan anlama ulaşması yüzyılları bulmuştur. Toplumların siyasi ve sosyo- ekonomik yapılarında değişimlerin yaşanması ile ortaya çıkmıştır. Sosyal politika kavramı 19. yüzyıl Avrupası’nda Sanayi devrimi ile birlikte artış göstermiş, sermaye sahiplerinin zenginleşmesine karşın emek sahiplerinin bu zenginlikten yararlanamaması sonucu, toplumsal eşitsizliği ve emek sahipleri ile sermaye sahipleri arasındaki anlaşmazlıkları çözmeyi hedefleyen sürdürülebilir toplumsal yaşam uygulamaları olmuştur (Serdar, 2014: 1). Sanayileşme ile devletler, işçilerin iş ve sosyal hayatlarını korumaya yönelik hukuki bağlayıcılığı bulunan kararlar almaya başlamışlardır. İlk başlarda iş yaşamına yönelik kadın ve çocuklar ile ilgili özel uygulamalara yer verilirken, daha sonra tüm işçilerin iş hayatında korunmasına yönelik kararlar, “sosyal politika” olarak adlandırdığımız bilim dalının meydana çıkmasına neden olmuştur. Sosyal politika; devletin sermaye sahibi işverenlerin kötü niyetli veya olumsuz çalışma şartları ile işçileri çalıştırmasına karşı işçilerin iş yaşamında korunması çerçevesinde almış olduğu karar ve uygulamaları ele alan bilim dalı olarak tanımlayabiliriz (Altan, 2009: 4).

Sosyal Politika kapsamına eğitim, sosyal hizmetler, sosyal sigorta, sağlık, sosyal güvenlik, barınma ve iş yaşamı ile ilgili yapılan düzenlemeler girmektedir. Hazırlanan ve düzenlenen sosyal politikalar yardıma veya bakıma gereksinim duyan insanlar için sosyal eşitliği temin etmekte, ayrıca toplumda dezavantajlı konumda yer alan ve özel kanunlarla korunması gereken bireylere devletin sunmuş olduğu kolaylıklardır (Çoban ve Özbesler, 2009: 33). Toplumsal barış ve huzuru sağlamak

sosyal devletin sorumluluklarındandır. Toplumsal eşitsizliklerin önüne geçerek tüm topluluğun çıkarlarını korumak durumundadır. Çünkü bu hizmetler özel sektörün yerine getiremeyeceği ve devletin sorumluluğu altında olan alanlardır. Günümüzde sosyal politikalar bireylerin hak ve özgürlükleri ile sosyo-ekonomik haklarını da iyileştirmektedir. Sosyal politika bilim dalı olarak meydana çıktığı dönemlerde sadece iş yaşamında yer alan işçileri ele alırken, toplumlarda yaşanan gelişmeler ve şartlarda yaşanan değişimler sosyal politikanın kapsamını da genişletmiştir. Sosyal politika dar ve geniş anlamda politika olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

3.1.1.1. Dar Anlamda Sosyal Politika

Dar anlamda sosyal politika kavramı yalnız devlet faaliyetleri ile toplumda belli kesimler için yapılan çalışmaları kapsamaktadır. Eğer tüm toplumu değil de belli bir sınıfa yönelik düzenlemeler yapılıyorsa, burada dar anlamda sosyal politikalardan bahsedilir. Bir anlamda toplumda sınıflar arası ayrılıkların yaşanmaması ve bir denge kurularak devletin kurallarını tüm toplum tarafından kabul görmesi amaçlanır. Bunun başarılı olması için eşit ve adil bir sistemin kurulması önemlidir (Talas, 1992: 15). Sosyal politika anlayışının doğuşu 19. yüzyılının ortalarında işçi problemlerini çözmeye yönelik uygulamalar sonucu Almanya’da başlamıştır (Taşçı, 2009: 182).

Devlet işverenlere ve kendine karşı sınıflar arası dengeyi yasal bir zemine oturtarak insanların haklarını korumayı amaçlamaktadır. Grev hakkı, sendika kurma ve toplu pazarlık hakları bunlardan bazılarıdır. Tabi ki bu hakların uygulanabilirliği ülkelere göre değişiklik göstermekte, devletin siyasi ve hukuki şartlarına bağlı olarak artmakta veya azalmaktadır (Tokol ve Alper, 2014: 5). Devletler, sosyal politikada işçi ve işveren arasında bir ara bulucu rol oynayarak, toplumun iş yaşamında karşılaştığı sorunlara ve risklere karşı güvence sağlayarak, şikâyetlerin bir bölümünün çözüleceğini düşünmektedir. İşçiler için getirilen çeşitli sigortalar özellikle iş kazası ve meslek hastalıklarına karşı bir güvence sağlayarak, işçilere emeklilik hakkı ve işsiz kalma durumunda getirilen koruyucu haklar ile bir sistem oluşturulmuştur (Koray, 2012: 28).

3.1.1.2. Geniş Anlamda Sosyal Politika

Dar anlamda sosyal politika sadece işçi statüsü altındaki bireyleri kapsamaktayken, geniş anlamda sosyal politikada ise toplumda korunma ihtiyacı olan tüm sınıflar yer almaktadır. Özellikle II. Dünya savaşı sonrası sosyal politika faaliyetlerini öncelikle işçi sınıfına yönelik sürdürmüş, daha sonra ise toplumun diğer ihtiyacı olan kesimlerini kapsamı altına almaya başlamıştır. Dar anlamda sosyal politika, toplumda karşılaşılan sosyal sıkıntılarla ilgilenirken, geniş anlamda sosyal politika tek bir kesime değil toplumun tümüne yöneliktir. Bu politikalar kişi ve toplulukların korunmasına yönelik kamusal düzenlemelerden oluşmaktadır. Toplumda bireylerin karşılaştıkları ekonomik sıkıntılar, bağımlı ve desteğe ihtiyacı olan kişilere destek olarak sosyal eşitliğin sağlanması hedeflenmektedir (Altan, 2006: 4).

Bir ülkede ekonomik olayların tüm toplumu etkilemesi ve toplumda oluşacak güvensizlik ortamının en aza indirilmesi için gerekli olan sosyal politika, ayrıca toplumun sosyo-kültürel yapısı ile bağlantılı olarak sosyal politikanın amacının genişlemesinde etkili olmuştur. Sosyal politika, toplumun tüm üyelerinin sosyal güvenliği ile birlikte insani haklarını da koruyarak, toplumun ihtiyaçlarını karşılamayı, bu sayede yoksulluğu azaltmayı hedefleyen bir bilim dalıdır. Bu anlayış bir anlamda vatandaşlık kavramı ile bağlantılıdır (Taşçı, 2009: 182-184).

Sosyal politikanın tüm vatandaşları kapsayan bir hal alması ile birlikte kadınlara yönelik sosyal politikalar da ortaya çıkmaya başlamıştır. Kadınların iş yaşamlarında karşılaştıkları sorunların önlenmesi adına “Kadınlara eşit işe eşit ücret, istihdam edildiği sektörlerde ve işgücü piyasalarında ayrımcılığın önlenmesi” gibi konularda politikalar ortaya çıkmıştır. Fakat emeğin toplum tarafından nispeten daha değersiz görüldüğü ülkelerde, sosyal politikaların kapsamı azalmakta ve içeriği kısıtlı bir hal alarak sosyal politika ile bağdaşmayan sınırlı sosyal yardımlardan öteye geçememektedir. Kadınlara yönelik bu politikaların başarı sağlaması ülkeden ülkeye değişiklik göstermesi olası bir durumdur (Koray, 2012: 30). Çünkü toplulukların kültürlerinde kadınlara yüklemiş oldukları farklı roller ve beklentiler vardır. Uygulanacak olan sosyal politika bir ülkede başarı sağlamış olsa da, diğer ülkelerde başarı sağlayacağının garantisi yoktur.

3.1.1.3. Günümüzde Değişen Sosyal Politika Kavramı

Sanayileşme sürecini tamamlayan devletler bilgi toplumu düzeyine ulaştıklarında ekonomik, sosyal ve kültürel yapılarında değişimler yaşamıştır. Bu değişimler toplumun yaşadığı sosyal sorunları da farklılaştırdığından, sosyal politikaların kapsamı da genişlemiştir. Endüstri döneminde, emek yoğun sektörlerde ve fabrikalarda üretim sağlanırken, günümüz toplumlarında bu üretim bilgi işçileri tarafından gerçekleştirilmektedir. Çünkü gelişen teknoloji ile otonom (insansız) sistemler artmakta ve ilk başlarda işçi sınıfının haklarını korumak için ortaya çıkan sosyal politika anlayışı da değişmektedir.

Günümüzde değişen ihtiyaçlar nedeniyle toplumsal yaşamı olumsuz etkileyen, toplumsal yapıyı bozacak sorunların tümüyle mücadele edecek bir sosyal politika anlayışına dönüşmüştür (Serdar, 2014: 6). Sosyal politikaların kapsamına giren kadın, çocuk, engelli bireylerin korunması, çevre ve tüketici hakları gibi konularda pozitif ayrımcılık yapılarak, sosyal eşitliğin sağlanması için çalışılmaktadır. Örnek vermek gerekirse; kadınların çocuk bakımı ve yetiştirme ile ilgili üstlenmiş oldukları sorumluluklar nedeniyle iş yaşamına katılmada yaşadığı sıkıntılar, kısmi süreli çalışmaya yönelik düzenlemeler ile aşılmaya çalışılmıştır. Çocuklu ailelerin iş hayatından kopmamaları için çocuk bakımı hizmetlerinin arttırılarak doğum ve ebeveyn izinleri kanunlar ile koruma altına alınmıştır. Eski dönemlerde iş yaşamında aktif olarak yer almayan kadınların değişen koşullar ile iş hayatında yer almaya başlaması, kadınlara yönelik sosyal politikaların yapılmasını zorunlu kılmıştır. Bu da sosyal politikaların yeni toplumsal hareketler ile değişime uğradığını ve kapsama alanını genişlettiğini göstermektedir.