Türkiye’de istihdamın arttırılması amacıyla “İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda
Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile düzenlemeler yapılmıştır. İşsizliğin
azaltılması amacıyla düzenlenen bu politikalarda özellikle kadın istihdamını arttırmaya yönelik maddeler yer almaktadır. 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun 7. maddesinde açıklanmaktadır:
“18 yaşından büyük ve 29 yaşından küçük olanlar ile yaş şartına bakılmaksızın 18 yaşından büyük kadınlardan istihdam edilen ve fiilen çalıştırılan bireyler için sermaye sahiplerine sağlanacak ayrıcalıklardır. Prime esas kazanç alt sınırı üstünden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin ilk yıl için %100’ü,
ikinci yıl için %80’i, üçüncü yıl için %60’ı, dördüncü yıl için %40’ı ve beşinci yıl için %20’si, İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanacaktır” (Süral, 2014: 305).
Kadınlara yönelik istihdam arttırıcı düzenlemelerden birisi de borsada işlem gören şirketlerin üst düzey pozisyonlarında, istihdam edilmek üzere bir kadın çalışan bulundurmaları gerekmektedir. Şirket yönetim kurallarına getirilen “Kurumsal
Yönetim İlkelerinin Belirlenmesine ve Uygulanmasına Dair Tebliğ” düzenlemesi ile
minimum bir kadın üye istihdam edilme şartı getirilmiştir (Süral, 2014: 307).
Kadın istihdamını ve işgücüne katılma oranını arttırma politikalarının başarı sağlayabilmesi için öncelikli şart eğitimdir. Türkiye’de kadın istihdamı ile eğitim düzeyleri arasında pozitif ilişki izlenmektedir. Kadınların eğitim seviyesi yükseldikçe istihdam oranları artmakta, daha beceri ve mesleki eğitim isteyen alanlarda çalışma imkânlarına erişmektedirler. Kadınlara yönelik düzenlenen istihdam politikalarında, mesleki eğitim ve kurslar sayesinde girişimciliğin arttırılması amaçlanmaktadır. Türkiye’de düzenlenen istihdamın arttırılması amacıyla uygulanan politikalar, kadınların istihdamda karşılaştıkları sorunlarla örtüşmekte, ayrıca kadınların yaşamış olduğu istihdam sorunlarına yönelik uluslararası alanda düzenlenen politikalarla benzerlikler içermektedir.
3.5.1. Kadın İstihdamının Arttırılmasına Yönelik Uygulamalar
Kadın istihdamının arttırılması ve işgücüne katılımını teşvik etmeye yönelik kullanılan uygulamalar; kadınlara istihdam olanağı sağlayanlara işçinin maliyetini azaltarak finansal destek sağlamak, girişimciliklerini çeşitlendirme yönünde destek vermektir. Günümüzde birçok devlet kadınların özellikle annelerin istihdama katılımını teşvik etmek amacıyla, çocuk bakımı gibi yükümlülüklerinin giderlerini karşılamaya ilişkin çeşitli politikalar üretmektedirler (Kakıcı vd., 2007: 24). Kadınlara çeşitli kurslar ve kredi desteği verilerek iş yaşamına katılmaları desteklenmektedir. Ayrıca istihdam içerisinde yer alan kadınların annelik, doğum ve emzirme izinleri sebebiyle, uzun süre iş yaşamından uzak kaldığı dönemlerde işverenleri sıkıntıya düşürmemek adına, Sosyal Güvenlik Teşvikleri ile konu çözülmeye çalışılmaktadır.
3.5.1.1. Sosyal Güvenlik Primleri
15 Mayıs 2008 tarihli ve 5763 sayılı İş Kanununa, “18 yaş üstü kadınların sigorta primlerine yönelik işveren hisselerinin 1. senesi için %100’ü, 2.senesi için %80’i, 3.senesi için %60’ı, 4.senesi için %40’ı ve 5.senesi için ise %0’ı işsizlik sigortası fonundan karşılanacaktır” hükmü eklenmiştir (KSGM, 2008: 19). Ardından 18 Şubat 2009’da, 5838 sayılı kanun ile teşvik süresi bir yıl uzatılmış ve 30 Haziran 2010’da başvuru süresi sona ermiştir. Bu süreç içerisinde teşvikten faydalanan toplamda 30 bin 986 kadının istihdama katıldığı gözlenmiştir (Topçu, 2011: 297). Ayrıca genç ve kadın işgücünün teşvik edilmesine ilişkin sigorta prim destek uygulaması, 25 Şubat 2011 tarihli ve 6111 sayılı kanunun 74. maddesi ile tekrardan düzenlenmiştir (Resmi gazete, 2011). Yapılan düzenlemeye göre, 31 Aralık 2015 tarihine dek 18 yaş üstü işe alınacak kadınların sigorta primlerine ilişkin işveren payları, işgücüne katılım gösteren kadınların niteliklerine göre değişkenlik göstermek kaydıyla “48 aya kadar İşsizlik Sigortası Fonu’ndan” sağlanacaktır.
Teşvik uygulamalarının ne derecede etkili olduğunu değerlendirmeye ilişkin olarak Sosyal Güvenlik Kurumu’nun 2013 tarihinde yapmış olduğu bir çalışmaya göre; kadınları, genç kesimi ve mesleki yeterlilik belgesi olanları çalıştıran işverenlere yönelik sigorta prim desteğinin, işverenlerin prim harcamalarını %55 seviyelerine kadar düşürdüğü görülmektedir (Karataş, 2019). Bu değerlendirme, kadın istihdam eden işverenlere avantaj sağladığını ve kadın istihdamına olan ilginin artmasına neden olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.
3.5.1.2. İŞKUR Uygulamaları
Ülkemiz Avrupa Birliği üyelik sürecine uyum politikaları çerçevesinde kadın istihdam oranının arttırılması ve cinsiyet ayrımcılığının önlenmesi adına çalışmalar yürütülmektedir. İstihdamın teşvik edilmesi amacıyla “Birinci İstihdam Paketi” olarak adlandırılan 5763 sayılı iş kanununda değişiklik yapılarak kadın istihdamını teşvik etmek gayesiyle, yeni işe giren 18 yaş üstü kadınların 5 yıl süre ile işsizlik sigortasından yararlanmaları sağlanmıştır. İşletmelere kreş kurma zorunluluğu esnetilerek dışarıdan kreş hizmeti alımı kolaylaştırılmış, yapılan kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenmiştir. “Birinci istihdam paketi” 6111 sayılı kanunun 74.
maddesi ile kadın ve gençlere uygulanan pozitif ayrımcılık genişletilmiş, mevzuat değişiklikleri sonucu İŞKUR cinsiyet ayrımının önüne geçmek amacı ile genelge yayınlayarak, istihdam sağlayanların cinsiyet ile ilgili tercih belirtmesi programına son vermiştir. İŞKUR’un Türkiye çapında gerçekleştirdiği Mesleki Eğitim Kursları, İş Başı Eğitim Programları, Girişimcilik Programları, Toplum Yararına Çalışma Programları ve son olarak uzmanlaşmış Meslek Edindirme Merkezi Projesi (UMEM) oluşturmakta ve İŞKUR’a 2013 yılı için 1.092.009.518 TL kaynak verilmiştir. Programdan faydalanan 464.645 bireyin %40,4’ü kadınlardan oluşmaktadır (ÇSGB, 2013).
3.5.1.3. Ekonomik Teşvik Uygulamaları
Ülkemizde kadın girişimciliğine ve kadın istihdamını arttırmaya ilişkin uygulamalar yoğun olarak görülmektedir. Ülkemizde mikro kredi ile kadın girişimciliği teşvik projeleri son yıllarda yaygın olarak uygulanmaktadır. Mikro krediler fakir halkın özellikle kendi işini kurabilmek adına kredi almak isteyen insanlara finansal hizmet olanağı sunarak, banka hesabı oluşturmalarını ve kredi almalarını kolaylaştıran bir uygulamadır. İlerleyen aşamalarda değineceğimiz “kadınlara yönelik mikro kredi desteği” projeleri, İl Özel İdaresi kanunu uyarınca mikro kredi teşvikleri yaygınlaşmakta ve 81 ile de yayılacağı öngörülmektedir.
Ülkemizde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı kadın istihdamını arttırma gayesiyle 4447 sayılı kanunun 7. Ve 10. maddelerini düzenlemiştir. 7. Maddesinde yapılan değişiklik ile 2008 tarihinden itibaren 5 yıl süreli olarak kadın istihdamını teşvik edici faaliyetler gerçekleştirmiştir. Bu faaliyetlerden birisi de istihdam sağlayan kuruluşun çalışanına asgari ücret baz alınarak sigorta priminin ilk yıl %100’ünü, diğer kalan her yıl %20 azalarak 5 yıl boyunca destek sağlamasıdır (ÇSGB, 2013). Bir diğer teşvik uygulaması ise 4447 sayılı kanunun 10. maddesinde yer almış, 2011 tarihinden itibaren 5 yıl süre ile geçerli olmuştur. Teşvik, brüt kazancın üst sınırına kadar olan tutarın (asgari ücretin 6,5 katına kadar) İşsizlik Sigorta Fonu’ndan karşılanmıştır. Kadınlara yönelik kredi veren bazı özel finans kuruluşları da “Kadın Girişimci Kredisi”, “Seracılık Kredisi” vb. adlarla ev kadınlarına yönelik krediler vermektedir. Kadınlar ülke ekonomisi ve refahı için hayati öneme sahip oldukları gibi yoksulluktan
kurtulmanın yolu olarak nitelendirilen mikro kredilerinde ana hedefleri arasında yer almaktadır.
3.5.1.4. Kadınlara Yönelik Açılan Meslek Kursları
Meslek sahibi kişilerin işten atılma riskine karşı veya işten atılmaları durumunda mevcut olan mesleğe yönelik niteliklerinin geliştirilmesi veya yeni bir meslek öğretilmesi amacıyla Meslek Kursları düzenlenmektedir (Gürsel ve Uysal, 2010: 1). Meslek kurslarına katılım gösterenlerin minimum %50’sinin kadın olması şartı ile en düşüğü 120 gün süren kurs programları başlatılmıştır. Aynı zamanda meslek kursları herhangi bir ücrete tabi olmamakla beraber, kurum tarafınca kurs gören kişilere mesleki eğitim dönemi boyunca 20 TL ücret ödenmektedir. İŞKUR’a kayıtlı iş sahibi olmak isteyen kişilere ve işverenlere daha verimli hizmet sağlayabilmek gayesiyle, mesleki danışmanlık hizmeti sunulmaktadır.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı arasında 17 Şubat 2012 tarihinde imzalanan işbirliği toplantısı kapsamında,
“Kadınlara Sosyal ve Ekonomik Konumlarının Güçlendirilmesi ve İşgücünün Arttırılması” sorumluluğu altına alınmıştır. Bu çerçevede “Toplumun yararına misafir
evlerinde kalan ve şiddete maruz kalan kadınların öncelikli sınıflar arasında yer almaları” ve İŞKUR’a yönlendirilen kadınların, İŞKUR hizmetlerinden faydalanmalarının sağlanması, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı sorumluluğuna sunulmuştur (ÇSGB, 2013).
İŞKUR’un hazırlamış olduğu kurslara, devlet politikaları ve istihdam teşvikleri eklenince, kurslara olan katılım artmıştır. Meslek kurslarının yanı sıra uygulamaya konulan projeler sayesinde işsizlerin kendilerini geliştirmelerine katkı sağlanmıştır. Mesleki eğitim kurslarının artması kadın ve erkekler için yeni iş imkânlarının oluşturulması anlamına gelmektedir. 2005-2008 yılları arasında İŞKUR’un açmış olduğu mesleki kurslara katılım gösteren kadınlar, yoğun olarak bayan kuaförü, el nakışı, el sanatları, dantel, dikiş makinesi operatörlüğü, halı dokumacılığı vb. meslek gruplarını tercih etmiştir. İŞKUR meslek gruplarını belirlerken, işgücü piyasanın ihtiyacına göre eğitim vererek, sektörün ihtiyacına yönelik mesleki kursları açması gerekmektedir (Öksüz, 2007: 102).