Aile

Sahlins (1972), sosyal yapı ve hediye veren ve alan tarafların yakınlığı temelinde hediye vermenin doğasını ve sıklığını araştıran bir çalışma yapmıştır. Yapılan araştırmalar göstermektedir ki, yakın aile üyeleri arasında uzak aile üyeleri arasında yapılan hediyeleşmelere oranla daha fazla değişim gerçekleşmektedir (Wadfogel, 1990). Caplow (1982), çalışmasında, yakın aile üyelerine verilen hediyelerle uzak aile üyelerine verilen hediyeler arasındaki farklara değinmiştir. Carrier (1990) ise, aile ve arkadaşlara verilen hediyelerin daha kişisel olması gerektiğini belirtmiştir.

Yakınlık derecesine bağlı olarak hediye vermede farklılıklar görülmektedir. Literatürde kuşaklar arası hediye verme, kuşaklar arası destek, akrabalık desteği, akraba hediyesi olarak farklı tanımlamalar yakın ve uzak aile üyelerinin farklı kuşakları arasındaki hediye alma ve hediye vermeyi ifade etmektedir. Kuşaklar arası hediye verme sosyal yapısı bakımından akrabalık ağı şeklinde belirtilmekte ve aile üyeleri arasında bir iletişim yöntemi olarak kabul edilmektedir (Hyllegard, 1998).

Kuşaklar arası hediye verme üzerine yapılan çalışmalara bakıldığında, hediye vermenin doğası, hediye verme sayısı, hediye vermeyi etkileyen faktörler ve hane tüketiminde hediye vermenin etkisi gibi başlıklar göze çarpmaktadır. Birçok araştırmacının, Afrikalı-Amerikalı ve Avrupalı-Afrikalı-Amerikalı gibi etnik kökenli gruplar arasındaki hediye vermedeki farklılıklarını araştırmaya yoğunlaştığı görülmektedir.

Stack (1974) çalışmasında, Amerikan aileleri arasındaki hediye verme davranışını incelemiştir. Bu çalışmada, maddi durumu iyi olmayan siyahi aile üyeleri arasındaki alma-verme eylemlerini araştırmıştır. Stack (1974), değişim ilişkisini ticaret şeklinde ifade ederek, alıcı tarafı karşılık vermeye zorlayan bir ürün veya hizmet verme eylemi olarak tanımlamıştır. Çalışmanın bulgularına göre, maddi durum iyi olmayan siyahi aile üyeleri arasında değişim ilişkisi bir sosyal destek yaratmaktadır. Akrabalar arasındaki bağımlılık gereği verme eylemi kişileri karşılık sunmaya zorlamaktadır. Bu tür bir bağımlılık, akrabaların kolektif talepleri şeklinde çalışmada ifade edilmektedir (Stack, 1974).

Hofferth (1984) çalışmasında, siyahî ve beyaz aileler arasındaki parasal değişime odaklanmaktadır. Bu tip bir hediyeye katılım, hane dışındaki bir yakına para vermek, hane dışı bir yakından para almak şeklinde tanımlanmaktadır. İki bin altı yüz yirmi beş aileden

39

elde edilen veriler doğrultusunda, çeşitli bulgulara ulaşılmıştır. Çalışmanın bulgularına göre, aile yapısına bağlı olarak ırk ve verme-alma eylemine katılım arasındaki ilişki değişmektedir. Tek-ebeveynli ailelerde, siyahiler beyazlara oranla alma-verme eylemine daha az katılım göstermektedir. İki-ebeveynli ailelerde ise, bu durumun tersine, siyahiler beyazlara oranla verme-alma eylemine katılımlarının daha fazla olduğu görülmektedir. Farklı evlerde ikamet eden ebeveynler ve gençler arasındaki kuşaklar arası hediye vermeyi inceledikleri çalışmada Eggeben ve Hogan (1990), dört tip hediye vermeden bahsetmektedir. Hediye verme davranışı içinde, parasal ve maddi kaynaklar, çocuk bakımı, ev yardımları, arkadaşlık ve tavsiye göze çarpmaktadır. 8475 katılımcıyla gerçekleştirilen çalışmada, hiç ebeveynin olmadığı ya da tek ebeveynin olduğu aileler seçilmiştir. Sıradan En Küçük Kareler Yöntemi (Ordinary Least Squares: OLS) Regresyon Analizi yapılarak çeşitli bulgulara ulaşılmıştır. Bulgulara göre, özellikle çocuk bakımı ve tavsiye konusunda bayanların erkeklere oranla ailelerinden daha fazla destek aldığı görülmektedir. Çocuklarının yaşı beşin altında olan ailelerde çocuk bakımı ve finansal destek anlamında çocuklarının yaşı beşin üzerinde olan ve hiç çocuğu olmayan ailelere oranla daha fazla yardım almaktadır. Bir diğer bulguda, yaş ve ebeveynden alınan destek arasındaki negatif ilişkidir. Yaş ve finansal destek arasındaki ilişki en zayıf ilişki olarak çalışmanın bir diğer bulgusu olarak yer almaktadır.

Caplow (1982), çalışmasında, hediye alan ve hediye veren taraf arasındaki ilişkiye odaklanarak Noel’de hediye verme konusunu inceleyerek, akrabalar arası hediye verme davranışını araştırmıştır. On sekiz yaşın üzerindeki yüz on genç ile yapılan mülakatların sonucunda, kişisel bilgileri, Noelde aldıkları ve verdikleri hediyeler, her bir katılımcı için hediye alan ve hediye veren taraf arasındaki ilişki, katılımcının akrabalık ağının özellikleri gibi konularda bilgi edinmeye çalışmıştır. Çalışmada, akrabalık ilişkisi birincil, ikincil, üçüncül ve uzak olmak üzere toplamda dört seviyede incelenmektedir. Birincil akrabalık, anne, kız, kız kardeş gibi yakınlardan; ikincil akrabalar annenin erkek kardeşi, babanın kız kardeşi gibi yakınlardan; üçüncül akrabalık annenin kız kardeşinin oğlu gibi yakınlardan ve uzak akrabalık ise bu sayılanlar dışındaki diğer yakınlardan oluşmaktadır. Çalışmanın bulgularına göre, on sekiz yaşın altındaki kişilere hediye alınması durumunda ise katılımcılar hediye aldıklarından çok hediye vermekte olduklarını belirtmektedir. Kıyafet en sık (%35) alınan hediye türü olurken, oyuncak (%10), para (%9), yiyecek-içecek (%9) ve dekorasyon (%7) şeklinde gerçekleşmiştir. Bir diğer bulguya göre,

40

hediyelerin yarısı birincil akrabalara, yaklaşık % 40-45 gibi bir oranı ikincil akrabalara ya da uzak akrabalara ve kalan oran ise üçüncül akrabalara verilmiştir. Çalışmanın sonuçları, hediye verme davranışının doğrudan olduğunu ve hediye vermenin genç kuşaktaki akrabalar arasında, yaşlı kuşaktaki akrabalara göre daha fazla gerçekleştiğini göstermektedir.

Yakınlık ilişkisinin araştırıldığı çalışmaların yanında, akrabalar arası hediye vermede kadınların rolünü araştıran birçok araştırma bulunmaktadır. Araştırmalar, kadınların erkeklere oranla akrabalar arası mübadele ve hediye vermede daha fazla sorumluluk taşıdığını göstermektedir.

Caplow (1982), çalışmasında, hediye vermenin cinsiyete göre değiştiği konusunda çeşitli bulgulara ulaşmıştır. Bulgulara göre, kadınlar, hem erkeklere hem hemcinslerine aldıklarından daha fazla hediye vermektedir ve miktar bazında da erkeklerden daha fazla hediye vermektedir. Karşılaştırmalı olarak bakıldığında, erkekler öncelikle kadınlara hediye vermektedir ve sembol hediyelere oranla önemli hediyeleri vermeyi tercih etmektedir.

Bir diğer çalışmada, Fischer ve Arnold (1990), tüketicilerin Noel hediye alışverişi davranışını, cinsiyet, tutumlar ve kimlikler bazında farklılıklarını incelemiştir. 18 yaş ve üzerindeki 299 katılımcıyla ev içi mülakatlar yapılmıştır. Regresyon analizi sonrasında, kadınların erkeklere oranla daha çok hediye verdiği, her bir hediye için daha çok zaman harcadığı, her alıcı için daha az para harcadığı, daha erken alışverişe başladığı ve hediye seçimlerinde daha başarılı olduğu sonuçlarına ulaşılmıştır. Bir diğer bulguya göre, daha eşitlikçi bir yapıya sahip erkekler, daha geleneksel bir yapıya sahip erkeklere oranla, daha fazla hediye alışverişine katılım göstermektedir. Ayrıca, feminen bir kimliğe sahip hem kadın hem erkek katılımcıların, maskülen kimliğe sahip katılımcılara oranla daha fazla Noel hediye alışverişinde bulundukları sonucuna ulaşılmıştır.

Garner ve Wagner (1991), çalışmalarında, hane halkı hediye harcamalarının hane içindeki genç kız sayısından etkilendiğini ortaya koymaktadır. Bir diğer çalışmalarında ise, Garner ve Wagner (1991), kadın kıyafeti, erkek kıyafeti, çocuk kıyafeti, akşam yemeği ve oyuncak gibi ürün kategorilerinde ailedeki genç kız sayısının hane içi hediye harcamalarında olumlu bir ilişkide olduğu sonucuna ulaşmıştır.

41