Araştırmanın Deseni

Günümüzde nitel araştırma tekniklerini kullananların sayısında son yıllarda bir artış gözlenmektedir (Altunışık, Coşkun, Bayraktaroğlu ve Yıldırım, 2007). Nitel araştırmalar kültür analizleri, olgubilim (fenomonoloji) ve durum çalışmaları, kuram oluşturma ve eylem araştırmaları şeklinde yaklaşımlarla araştırılan konunun daha iyi anlaşılmasını sağlamaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2008). Nitel araştırma yöntemlerinde genellikle görüşme, gözlem, doküman inceleme ve odak grup çalışması gibi yöntemleri içermektedir. Kullanılan yöntemler, araştırma desenine uygun olarak deşişebilmektedir. Araştırma desenini en genel anlamıyla araştırmanın tüm aşamalarının, sınırlarının belirlendiği bir süreç olarak ifade etmek mümkündür. Araştırmacılar farklı araştırma yaklaşımları benimseyerek araştırma desenlerini de bu yaklaşım çerçevesinde belirlemektedir. Nitel araştırma desenleri kültür analizi (etnografya), olgubilim (fenomonoloji), kuran oluşturma (gömülü teori), yorumlama, anlatı-biyografi, durum çalışması ve eylem araştırması gibi yaklaşımları içermektedir.

Kültür Analizi

Kültür analizi (etnografik araştırma) bir kültürün inanışları, değerleri ve bu inanış ve değerlerin oluşma süreçlerini incelemek amacıyla yapılan analizlerdir. Kültür analizi yapan araştırmacının araştırdığı kültürü anlayabilmesi o kültürün içinde bulunması ve belli bir zaman dilimi içerisinde yaşaması ve tecrübe etmesine bağlıdır. Verilerin genellikle gözlem ve görüşme yöntemi kullanılarak toplandığı kültür analizlerinde araştırmacının bireylerle doğrudan iletişim içerisine girmesi son derece önemlidir. Kültür analizlerinde araştırmacılar, kültürü tanımlamayı, açıklamayı ve analiz etmeyi amaçlamaktadır (Güler vd., 2013).

Fenomonoloji

Olgubilim (fenomonomloji), bireyin davranışlarını anlamaya çalışan bir yaklaşımı temsil etmektedir ve yaşanmış bir deneyimi değerlendirmeye odaklanmaktadır (Jasper, 1994). Bir nitel araştırma yöntemi olarak olgunun altında yatan ortak anlamları keşfetmek için bireyler tarafından deneyimlenmiş dünyayı tanımlamaya ve yaşanmış deneyimlerin özünü anlamaya çalışmaktadır (Baker, Wuest ve Stern, 1992). Olgubilimde olguyu deneyimleyen kişilerden olguyla ilgili ayrıntılı bilgi edinilmeye çalışılır, gömülü teoride ise sosyal süreçlerin farklı boyutlarını keşfetmek amacıyla olguyla ilgili farklı

91

deneyimleri olan kişiler çalışmaya dahil edilmektedir. Olgubilim araştırmalarında, olgunun yaşanmış deneyimlerinin anlamını açıklamak ve gerçeğin ne olduğu sorusuna cevap bulmak araştırmaya temel oluştururken gömülü teori araştırmalarında olgunun nedenlerini açıklayan bir teori geliştirmek amaçlanmaktadır Olgubilimde olguya ilişkin kuramlar ortaya konmazken, gömülü teoride veriye dayalı olarak açıklayıcı kuram oluşturulmaktadır (Güler vd., 2013).

Yorumlama

Yorumlama (Hermeneutics), bir metnin anlaşılabilmesi için onun parçalarının anlaşılması, parçaların anlaşılabilmesi için metnin tümünün anlaşılması esasına dayanan bir yöntemdir. Temel olarak hayat metinlerinin yorumlanmasını içermektedir (Güler vd. 2013).

Eylem Araştırmaları

Eylem araştırmaları, belirli bir problemin çözülmesi amacıyla kullanılan bir araştırma yöntemidir (Kıncal, 2010). Öncelikle problemin tespit edilerek, problemin çözümüne yönelik önerilerin geliştirildiği bir araştırma türü olan eylen araştırmaları belirli bir durumu tanımlamaya ya da açıklamaya yönelik olmayan, probleme konu olan durumun nasıl daha iyi hale getirileceğine dair çözümlerin sunulmasının amaçlandığı bir yöntemdir (Güler vd., 2013).

Anlatı Araştırması

Anlatı araştırması, kişilerin belli bir olay, durum ya da olguyla ilişkili tecrübelerinin yazılı ya da sözlü hikâyeler aracılığıyla araştırıldığı bir yöntemdir. Araştırmada temel amaç, bireyin ya da grubun yaşadığı tecrübenin anlaşılabilmesidir. Araştırmacı, bireylerin deneyimlerinin ifade edildiği sözlü ya da yazılı hikayelerle bu deneyimleri anlamaya çalışmaktadır (Büyüköztürk, Çakmak, Akgün, Karadeniz ve Demirel, 2016).

Örnek Olay Araştırması

Örnek olay araştırması, bir olayla ilgili detayların ortaya çıkarılması, bu durumla ilgili açıklamaların ve değerlendirmelerin yapılması amacıyla kullanılmaktadır. Az sayıda bir örneklem grubuyla bir olgunun derinlemesine incelenmesi araştırmanın temelini oluşturmaktadır (Güler vd., 2013).

92

Gömülü Teori

Nitel araştırmalarda etnografik araştırma, gömülü teori, fenomonolojik araştırma, aksiyon araştırması, hikâye analizi ve örnek olay araştırması gibi yaklaşımlar mevcuttur. Bu araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden Gömülü Teori yaklaşımı kullanılmıştır. Gömülü teori yaklaşımı ilk defa 1967 yılında Barney Glaser ve Anselm Strauss tarafından yazılan “Gömülü Teorinin Keşfi: Nitel Araştırma için Stratejiler” adlı kitapta yer almaktadır (Babbie, 2011). Glaser ve Strauss çalışmalarında veriden teori geliştirilmesini yeni bir nitel araştırma yaklaşımı olarak ortaya koymuşlardır. Gömülü teori yaklaşımında nitel araştırmacılar elde ettikleri veriler ışığında yeni bir teori geliştirerek sosyal olaylardaki gerçekliğin ortaya çıkarılmasını amaçlamışlardır (Glaser ve Strauss, 1967). Gömülü teori araştırma metodunda veri toplama, analiz, sonucunda ortaya konan teori arasında yakın bir ilişki olduğu ifade edilebilir. Gömülü teori metodunu kullanan araştırmacıların araştırma öncesinde bir teori ön kabulleri olmaması beklenmektedir. Gömülü teori metodunu kullanan araştırmacı, çalışmak istediği alanla ilgili olarak elde ettiği verilerden ve analiz bulgularından yola çıkarak teorinin olgunlaşmasına izin vermektedir. Gömülü teori, doğrudan doğruya verilen kuramlar, kavramlar, hipotezler ve öneriler keşfeden bir yöntem olarak tanımlanmaktadır.

Gömülü teori metodunda kavram, araştırma verilerinde gömülü olan sosyal bir olgu olarak görülmektedir. Gömülü teoride bütün kategorilerin temelinde yer alan esas kategori araştırılmaktadır. Böylece esas kategori araacılığıyla davranışların nedenleri açıklayan kuramlar geliştirilir (Baş ve Akturan, 2008).

Gömülü teori oluşturma çeşitli aşamalardan oluşmaktadır. Strauss ve Corbin (1998) çalışmalarında, üç aşamalı bir teori oluşturma metodundan bahsetmektedir. Bu aşamalar, açıklama, kavramsal sıralama ve teorileştirmedir. Açıklama aşamasında araştırmacı aratıştırdığı olayla ilgili olarak ne, neden, niçin, nasıl, ne zaman ve kim sorularını sorarak olayla ilgili çeşitli çıkarımlar elde etmektedir. Kavramsal sıralama aşamasında, elde edilen verinin çeşitli kategoriler ve alt kategoriler oluşturmak suretiyle organize edilmektedir. Üçüncü ve son aşama olan teorinin ortaya atılması aşamasında, kavramlar ve kavramlar arasındaki ilişkiler ortaya konmaktadır.

93

Bu araştırmada hediye veren kişilerin duygularının nasıl oluştuğu, duygularının nelerden ve nasıl etkilendiği, neden belli duyguları yaşadıkları ve hediye verme davranışlarının bu duygulardan nasıl etkilendiği soruları çerçevesinde kavramlar, hipotezler ve öneriler keşfeden bir metod olarak tanımlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda veriler sistematik olarak bir araya getirilmiş, analiz edilmiş ve kavramsal bir model ortaya konmuştur.

Şekil 3: Gömülü Teori Araştırma Döngüsü

Kaynak: Güler vd., 2013