Sosyal Devlet Bağlamında Kadına Yönelik ÇalıĢmalar

Türkiye‟de, sosyal devlet ilkesi ilk kez 1961 Anayasası ile anayasaya girmiĢtir. 1982 Anayasasının ikinci maddesinde Türkiye Cumhuriyeti‟nin bir sosyal devlet olduğu ifade edilmiĢtir. Bu bağlamda devletin kadınlara yönelik var olan eĢitsiz uygulamaları ortadan kaldırmaya çalıĢması, onun anayasal bir görevi olarak kabul edilmektedir.

Ġkinci dünya savaĢı sonrasında yaygınlaĢan refah devletinde, ataerkil toplumlar kadını bir kez daha anne ve eĢ olarak tanımlamaya giriĢmiĢ, özellikle

333_{Ayten Alkan, Yerel Yönetimler ve Cinsiyet Kadınların Kentte Görünmez Varlığı, Dipnot} Yayınları, 1. Baskı, Ankara, 2005

334

Serpil Sancar, Erkeklik Ġmkânsız Ġktidar Ailede, Piyasada ve Sokakta Erkekler, Metis Yayınları, 3. Basım, Ġstanbul, 2013

335_{Türkiye‟de Kadına Yönelik Aile Ġçi ġiddet AraĢtırması 2009.} 336 _{Demirdirek ve ġener, a.g.e.}

annelik kimliği altında kadınlara yönelik sosyal yardımlar artmıĢtır. Dedeoğlu ve Elveren‟e göre ülkemizde de kadınlar, sağlık hizmetleri gibi sosyal hakları bile babalarının veya kocalarının emek piyasasındaki istihdam durumuna göre elde ederler fakat; Avrupa Birliğine adaylık sürecinin baĢlaması, toplumda kadınlara yönelik algının bağımlı vatandaĢ olmaktan bağımsız bireylere doğru kaymasını sağlamıĢtır.337

Bu bağlamda 2000‟li yıllardan önce devlet dolaylı da olsa, kendi kadınlara yönelik sosyal yardımları yaparken, adaylık süreci ile birlikte devlet bu görevi, ulusal ve uluslararası aktörler baĢta olmak üzere, özel sektör ve yerel yönetimlerle paylaĢmaya baĢlamıĢtır.

Anayasa‟nın 10. Maddesinde yapılan değiĢiklik ile devlet, sadece kadın erkek eĢitliğinin sağlanması ile değil, aynı zamanda bu eĢitliğin uygulanması için de her alanda eĢitlik tedbirleri almakla sorumlu tutulmuĢtur.338

Bu bağlamında kadına yönelik çalıĢmaları yürüten kurumlar, Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü (KSGM) ve Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) Genel Müdürlüğü‟dür. 1983 yılında 2828 Sayılı Yasa Ġle kabul edilen SHÇEK ise, kanunda amacını, korunmaya, bakıma veya yardıma ihtiyacı olan aile, çocuk, engelli, yaĢlı ve diğer kiĢilere götürülen sosyal hizmetlere ve bu hizmetleri yürütmek üzere kurulan teĢkilatın kuruluĢ, görev, yetki ve sorumluluklar ile faaliyet ve gelirlerine ait esas ve usulleri düzenlemek olarak belirlemiĢtir. SHÇEK‟e bağlı olarak, 1997 yılında ailelerin ekonomik, toplumsal, kültürel ve psikolojik sorunlarla baĢ edebilmeleri için korunması, desteklenmesi ve güçlendirilmesi amacıyla Aile DanıĢma Merkezleri açılmıĢtır.

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığına bağlı olan KSGM, kadınlara karĢı her tür ayrımcılığı önlemek için ilgili kuruluĢlarla iĢbirliği yürütme, paneller ve konferanslar hazırlama, kadına yönelik her türlü Ģiddet, taciz ve istismarın önlenmesi için çalıĢmalarda bulunma gibi görevlere sahiptir.339

Yine, KSGM 2006-2010 Kadına Yönelik Aile Ġçi ġiddetin Önlenmesi, 2008- 2013 Toplumsal Cinsiyet EĢitliği ve 2012-2015 Kadına Yönelik ġiddetle Mücadele Ulusal Eylem Planları‟nı

337 _{Dedeoğlu ve Elveren, a.g.e., s. 41} 338

A.g.e., s. 34

339 _{TC. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü teĢkilat ve Görevlerine} ĠliĢkin Yönerge, kadininstatusu.aile.gov.tr/data/542a972d369dc31550b3ac54/kadinin_statusu_- genel_mudurlugu_teskilat_ve_gorevlerine_iliskin_yonerge.pdf (EriĢim Tarihi: 15.06.2015)

hazırlamıĢtır. Hazırlanan bu eylem planları, hukuksal olarak bağlayıcı metinler olmamakla birlikte; yeni düzenlemelerin ve geliĢtirilecek politikaların bu Ģekilde uygulanmasını amaçlayan siyasi ve hukuksal yol haritaları sunmaktadırlar.340

Kadının eĢitsiz durumunu ortadan kaldırmaya yönelik olarak yapılan bir diğer çalıĢma ise, 2001 yılındaki yeni Medeni Kanun ile aile reisi kavramının kaldırılarak kanun önünde eĢlerin statülerinin eĢitlenmesidir. Yine, 2003 ĠĢ Kanunu ile ilk kez, iĢ yerindeki cinsel istismarın engellenmesine yönelik hükümler kanuna eklenmiĢtir.341

2009 yılında da TBMM‟de “Kadın Erkek Fırsat EĢitliği Komisyonu” kurulmasına dair kanun kabul edilmiĢtir. Komisyon, toplumsal cinsiyet yaklaĢımının ulusal yasal düzenlemeler, karar ve politikalara entegre edilmesini sağlayan önemli bir mekanizmadır.342

Komisyon bünyesinde “Kadına Yönelik ġiddetin Önlenmesine ĠliĢkin Uygulamaların Ġncelenmesi”, “Toplumsal Cinsiyet EĢitliğinde Medyanın Rolü Alt Komisyonu”, “Erken YaĢta Evlilikler”, “Eğitim Sistemimizdeki Toplumsal Cinsiyet EĢitliğinin Yeri” ve “Çocuk Cinsiyeti Nedeniyle Kadın Üzerinde OluĢturulan Psikolojik ġiddet, BaĢlık Parası ve Geleneksel Evlilikler”, “Mobbing (ĠĢ yerinde Psikolojik ġiddet)” konularını araĢtırmak ve incelemek üzere alt komisyonlar kurulmuĢtur. Bu komisyonlar raporlarını hazırlayarak ilgili kiĢilere ve birimlere göndermiĢlerdir. Bu anlamda Komisyon, gerek kadın-erkek eĢitliğinin uygulamaya yansıtılmasında gerekse sorun alanlarına yönelik çözüm önerileri geliĢtirilebilmesinde önemli role sahiptir ve kadın-erkek eĢitliği konusunun devletin en üst düzeyinde ciddi Ģekilde ele alındığını açıkça ortaya koymaktadır.343

Devletin bu konudaki çalıĢmalarından bir diğeri çocuk ve yaĢlı bakımını üstlenen kadına ücret ödenmesi gelmektedir. YaĢlı ve muhtaç olanları korumaya yönelik olarak uygulanan bu politika, kadına gelir getiriyor gibi görünse de kadını iĢ yaĢamından alı koyduğu noktasında eleĢtirilmektedir. Ġlk kez 1990-1994 Kalkınma planına konu olan kadın istihdamı; “Aile, kadın, çocuk” baĢlığı altında kadınların tarım dıĢı sektörlerde istihdamını yaygınlaĢtırmak için gerekli ortamın oluĢturulması

340_{Ahu Sumbas, “Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Politika YaklaĢımı Çerçevesinde Türkiye'de} Belediyelerin Hukuksal ve Siyasal Durumları”, Hacettepe Hukuk Fak. Dergisi, 3(1), 2013, s. 36 341

Dedeoğlu ve Elveren, a.g.e. s., 34

342 _{AyĢe Sargın, Yerelde Toplumsal Cinsiyet EĢitliği Ġçin Araçlar ve Mekanizmalar, 1. Baskı, KA-} DER, Ankara, 2013, s. 12

Ģeklinde yer almıĢtır.344

Devletin kadın istihdamına yönelik olarak attığı diğer adımlar ise; iĢ yerlerinde kreĢ açılması, annenin doğum izninin uzatılması, iĢ yerinde cinsiyete dayalı ayrımcılığın yasaklanması, eĢit iĢe eĢit ücret ilkesi gibi düzenlemelerdir. Bunun yanında ilk defa çalıĢacak bir kadını iĢe alan iĢverenlere üç yıl boyunca vergi indirimi sağlanması gibi uygulamalar da bulunmaktadır.345

Sağlık alanında da kadınlara yönelik olarak yapılan çalıĢmalar bulunmaktadır. Bölgelerarası eĢitsizlikler, sağlık kuruluĢlarına ulaĢımı etkileyen faktörlerin baĢında gelmekte, hava koĢulları ve maddi imkânsızlıklarla da bir araya gelince özellikle hamile kadınları olumsuz etkilemektedir. Bu kapsam da Sağlık Bakanlığı 2008 yılında Üreme Sağlığı ve Programı çerçevesinde “Misafir Anne Projesi” ni baĢlatmıĢtır.346

Kırsalda yaĢayan maddi sıkıntısı bulunan hamile kadınların doğumlarına yaklaĢık bir ay kala, il ve ilçe merkezlerindeki hastanelerde kalmasını amaçlayan projeyle anne ve bebek ölümlerinin de azaltılması hedeflenmiĢtir.

Öte yandan, 2012 yılında çıkarılan 6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına KarĢı ġiddetin Önlenmesi Kanunu ile Ģiddete uğrayan veya Ģiddete uğrama tehlikesi bulunan kadınların ve çocukların korunması hedeflenmiĢtir. ġiddete uğrayan ya da uğrama riski taĢıyan ve desteğe gereksinimi olan kadınlara yönelik danıĢma hizmetleri de kadına yönelik Ģiddetle mücadelede kadını destekleyici diğer bir önemli mekanizmadır. Bu kapsamda;

• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı bünyesindeki Müdürlükleri • KOZA ġiddet Önleme ve Ġzleme Merkezleri

• ALO 183 Aile, Kadın, Çocuk, Özürlü Sosyal Hizmet DanıĢma Hattı • Aile DanıĢma Merkezleri

• Toplum Merkezleri

• Belediyelerin Kadın DanıĢma Merkezleri

• Sivil Toplum KuruluĢlarının Kadın DanıĢma Merkezleri

344_{Gülay Toksöz, “Neoliberal Piyasa, Özel ve Kamusal Patriarka Çıkmazında Kadın Emeği”,}

Türkiye‟de Refah Devleti ve Kadın, Derleyen Saniye Dedeoğlu ve Adem Yavuz Elveren, 1.Baskı,

Ġstanbul, 2012, s. 121

345 _{Dedeoğlu ve Elveren, a.g.e., s. 222} 346 _{Ağartan, a.g.e., s. 260}

• Baroya Bağlı Kadın DanıĢma Merkezleri

• Kalkınma Bakanlığı Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma Ġdaresine bağlı Çok Amaçlı Toplum Merkezleri (ÇATOM) bu doğrultuda hizmet vermektedir.347

Bunun yanında yeĢil kart uygulamaları ve yoksulluk maaĢı gibi yardımlar da doğrudan kadın odaklı olmasa bile, kadınların yararlandığı yardımlardandır.