2.6.1. Beceri ve Sosyal Beceriler
Bireyler, doğumdan başlayarak gelişim süreci içinde pek çok beceri kazanmaktadırlar. Bu beceriler, yemek yeme, tuvaletini yapma, giyinme gibi günlük yaşam becerileri; yürüme, koşma, ip atlama, takla atma gibi büyük kas becerileri; yırtma, kesme, boyama gibi küçük kas becerileri; telefon etme, yemek pişirme, alışveriş yapma, temizlik yapma gibi günlük yaşam becerileri; teşekkür etme, paylaşma, selamlaşma, yardım etme ya da isteme gibi sosyal beceriler olarak sınıflandırılabilir. Küçük yaşlardan itibaren kazanılmaya başlayan bu beceriler, çocuğun gerek okul yaşamını, gerekse ilerleyen yıllarda toplumda bağımsız bir birey olarak yaşamasını olumlu yönde etkilemektedir (Snell, 1993; Varol, 2005).
Sosyal beceriler, bireylerin toplumda bağımsız olarak yaşamlarını sürdürebilmesini, toplumsal yaşama katılmasını, uyumunu, çevresindeki bireylerle etkileşime geçmesini, toplumsal kaynakları kullanmasını sağlayan becerilerin tümüdür (Gresham ve Elliot, 1987; Çifçi, 2001; Sazak, 2003).
Yetersizlikten etkilenmiş olsun ya da olmasın tüm bireylerin, toplumda bağımsız olarak yaşamlarını sürdürmeleri ve başarılı olabilmeleri için sosyal becerileri kazanmaları gereklidir. Sosyal becerilerdeki yeterlilik, akademik ve kişilerarası ilişkilerde başarı için önemli bir unsurdur (Gresham ve Elliot, 1987). Ayrıca sosyal becerilerin çoğu, bireyin hayatını idame ettirebilmesi sağlayacak bir iş bulması için de ön koşul becerilerdir (Greenspan ve Shoultz, 1981).
Çocukların çeşitli sosyal becerileri öğrenmeleri diğer yetişkinlerin davranışlarını gözleyerek, onları model alarak ve taklit ederek gerçekleşmektedir. Ebeveynlerin, öğretmenlerin pekiştirmesi ve bu becerileri kullanmaları sonucunda çevrelerinden olumlu tepkiler almaları, çocukların özel olarak öğretilmesi
gerekmeden sosyal becerileri kazanmalarını sağlamaktadır (Sargent, 1991; Çifçi, 2001; Sazak, 2003).
Çocuk, bireysel ya da çevresel nedenlerden dolayı yeterince gözlem yapamadığında, model alamadığında ya da taklit edemediğinde, sosyal becerilerin kazanımı gecikmekte ya da hiç gerçekleşememektedir. Bu gecikme ya da öğrenememe durumunda çocuğa sosyal becerileri öğretmek için sosyal beceri öğretim materyalleri geliştirilmektedir (Kelly, 1982; Sargent, 1991, Çifçi, 2001; Sazak, 2003).
2.6.2. Sosyal Becerilerin Öğretiminde Beceri Öğretim Materyali Geliştirme
Beceri öğretim materyalinin ögeleri, öğrencinin yapabildiklerini belirlemeye yönelik olarak ölçüt bağımlı ölçü araçlarının hazırlanması, öğrencinin yapabildiklerinin belirlenmesi, amaçların oluşturulması, öğretim planlarının hazırlanması ve öğretimin değerlendirilmesidir (Snell, 1993; Varol, 1996).Bu öğeler aşağıda açıklanmaktadır.
2.6.2.1. Ölçüt Bağımlı Ölçü Araçlarının Hazırlanması
Ölçüt bağımlı ölçü araçları, öğrencinin öğretim amaçlarını gerçekleştirip gerçekleştirmediğini değerlendirmeye yöneliktir (Varol, 1992). Ölçüt bağımlı ölçü araçları, öğrencinin düzeyini belirlemek için öğretim öncesinde, öğrencinin gösterdiği ilerlemeyi kaydetmek için öğretim sırasında ve öğrencinin öğretim amaçlarını gerçekleştirme düzeylerini belirlemek amacıyla öğretim sonunda uygulanır (Varol, 1992). Ölçüt bağımlı ölçü araçlarının hazırlanmasında ilk olarak, ele alınan becerinin analizi yapılır. Beceri analizi, becerinin daha küçük alt basamaklara ayrılması işidir ( Snell, 1993; Varol, 1996; Özyürek, 2004). Beceri
analizindeki alt basamaklar üç yolla belirlenir. Birinci yol ele alınan becerinin bellekten analiz edilmesidir. Đkinci yol, ele alınan becerinin bizzat yapılmasıdır. Üçüncü yol ise, iyi yapan bir kişinin gözlenmesidir (Varol, 2005).
Ölçüt bağımlı ölçü aracı bildirimler, ölçüt ve sorular bölümlerinden oluşur. Analizi yapılan becerinin basamakları, ölçü aracının bildirimler bölümünü oluşturur. Ölçüt belirlenir. Eğer, ölçüt bağımlı ölçü aracının öğrenciye bir kez uygulanması sonucunda öğrencinin düzeyi saptanacaksa, ölçüt %100 olarak benimsenir. Bu yol öğretmenler tarafından , öğrencinin düzeyi belirlenirken kullanılır. Araştırmalarda ise birbirini takip eden günlerde üç ya da dört kez ölçü aracı öğrenciye uygulanmakta, öğrencinin bir basamağı gerçekleştirme ölçütü olarak %70 ve üzeri benimsenmektedir (Varol, 1996).
Bu araştırmada, ele alınan becerilerin sosyal beceri olması sebebiyle, sosyal becerilerin içerdiği psiko motor beceriler değil, sosyal becerilerin hangi durumlarda gösterilip gösterilmediği değerlendirilmiştir. Bu sebeple, hazırlanan ölçüt bağımlı ölçü araçlarında, teşekkür etme ve paylaşma becerilerinin hangi durumlarda gerçekleştirileceği analiz edilmiş ve analiz edilen durumlarda becerinin gerçekleştirilmesine yönelik ifadeler ölçüt bağımlı ölçü araçlarının bildirimler bölümlerini oluşturmuştur. Ölçüt belirlenmiş ve ölçü aracının sorular bölümünü ise, uygulama ortamı ve öğrencinin ilgili sosyal beceriyi kullanmasını gerektiren durumların yaratılması oluşturmuştur.
2.6.2.2. Öğrencilerin Yapabildiklerinin Belirlenmesi
Öğrencinin yapabildiklerinin belirlenmesi, öğretime nereden başlanacağına hizmet etmektedir (Varol, 1992). Öğrencilerin herhangi bir kavram ya da beceride
yapabildikleri belirlenirken, o kavram ya da beceriyi analiz ederek oluşturulan ölçüt bağımlı ölçü araçlarından yararlanılır (Diler, 2000; Aykut, 2007).
Bu araştırmada, öğrencilerin sosyal becerilerde (teşekkür etme ve paylaşma) yapabildiklerini belirlemek için, ölçüt bağımlı ölçü araçlarının bildirimler bölümlerinde yer alan davranışla ilgili durumlar yapay olarak oluşturulmuş ve öğrencinin bu durum karşısında beceriyi gerçekleştirip gerçekleştirmediğine bakılmıştır.
2.6.2.3. Amaçların Oluşturulması
Öğrencinin yapabildiklerinin belirlenmesinden sonra uzun dönemli amaçlara karar verilir. Beceri öğretiminde her zaman uzun dönemli amaç, öğrenciyi o beceriyi bağımsız olarak gerçekleştirir hale getirmektir (Varol, 2005). Daha sonra, bu uzun dönemli amaca ulaşacak şekilde alt amaçlar oluşturulur. Amaçlar, davranışsal amaç niteliğinde, öğrencinin davranışı hangi durum ve koşullarda ve hangi düzeyde yapacağını ifade etmelidir Yani amaçlar, gözlenebilir ve ölçülebilir terimlerle yazılmalıdır (Varol, 1992).
Bu araştırmada, önce becerinin bütünü ile ilgili amaç konmuş ve daha sonra bu uzun dönemi amaca ulaşacak şekilde, becerinin okul ortamında var olan her bir durumda gerçekleştirilmesine yönelik kısa dönemli amaçlar belirlenmiştir.
2.6.2.4. Öğretim Planlarının Hazırlanması
Öğrencinin, bir beceride yapabildiklerinin belirlenmesi ve amaçların düzenlenmesinden sonra, öğretim planlarının hazırlanması gerekmektedir (Snell, 1993; Varol, 1996). Öğretim planları, kullanılacak araç-gereçleri, öğretim ortamını, kullanılacak pekiştireçleri ve öğretim oturumlarını içermelidir (Varol, 1996).
Öğretim oturumu bölümünde ise, öğretim yapılabilmesi için seçilen öğretim yönteminin uygulama süreci açıklanmalıdır (Varol, 1996).
Bu araştırmada hazırlanan öğretim planları, teşekkür etme ve paylaşma sosyal becerileri için, amaçlar, öğretim ortamı, kullanılacak araçlar ve öğretim oturumlarını içermektedir. Öğretim oturumu bölümünde, öğretim yapılabilmesi için seçilen öğretim yönteminin (bilişsel süreç ve doğrudan öğretim yaklaşımı) nasıl kullanılacağına ilişkin açıklamalara yer verilmiştir.
2.6.2.5. Öğretimin Değerlendirilmesi
Öğrencilerin, öğretim süresince ve öğretim sonunda sürekli olarak değerlendirilmeleri gerekmektedir (Snell, 1993; Varol, 2005). Öğrencinin, öğretilecek becerideki performans düzeyini belirlemek üzere hazırlanan ölçüt bağımlı ölçü araçları, öğretim sırasında ve öğretim sonunda öğretimi değerlendirmek için kullanılmaktadır (Diler, 2000).
Öğrencinin beceride yapabildiklerini belirlemek amacıyla hazırlanan ölçü araçları, öğretim oturumları içinde öğrencinin gösterdiği ilerlemelerin belirlenmesinde kullanılabilir. Ayrıca, öğretim sonunda öğrenciye uygulanarak, öğrencinin beceriyi bağımsız olarak yapıp yapmadığı belirlenebilir (Varol, 2005).
Araştırmada, becerilerin öğretimi öncesinde öğrencilerin düzeylerini belirlemek amacıyla kullanılan ölçü araçları, becerilerin öğretimi sonrasında da kullanılarak, öğrencilerin becerilerde bağımsızlığa ulaşıp ulaşmadığına bakılmıştır.