Doğrudan Gözlemler

Doğrudan gözlemler öğrencinin, sınıf, yemekhane, okul koridorları ve okul bahçesi gibi doğal ortamlarda sosyal etkileşimlerini değerlendirme ve sağaltım amaçlarını belirlemek için sosyal becerileri ölçmede en geçerli olan yollardan biridir. (Snell, 1993; Cornish, 2003).

Doğrudan gözlemler pek çok avantaj sunar. Doğal bağlamlarda kullanıldığında bireyin tipik olarak gösterdiği davranışları ve davranıştaki değişimleri yansıtır. Eğer gözlemcilerin eğitilmesi ve yeterli gözlemciler arası güvenirlik kontrollerinin yapılması sağlanırsa, yapılan ölçümler oldukça güvenilir olmaktadır. Doğrudan gözlemler, gerçek davranışları ve onların sonuçlarını ölçmek için kullanılabilir ve de doğal ortamlarda defalarca kullanılabilir (Kavale, Forness, Bender,1988).

Bu avantajlarının yanı sıra, doğrudan gözlemlerin uygulama sınırlılıkları da vardır. Doğrudan gözlemler, zaman alıcı, uygulaması zor ve yorucudur. Öğretmenlerin, genellikle araçların nasıl kullanıldığını öğrenmek ve gerçekten onları normal sınıflarda kullanmak için gereken zamanları ve enerjileri her zaman olmayabilir. Öğretmenler, doğrudan gözlemleri kendi kendilerine kullanmak için yeterli enerji ve zamana sahip olsa bile ya da doğrudan gözlem yapmak üzere yardımcı birini ya da gönüllü birini eğitse bile, ilgili sosyal becerileri çocukların kullanması için yaratılan fırsatlar olan programlı gözlem oturumları sırasında, öğrencilerin bu becerileri sergileyip sergileyemeyecekleri garanti edilemez (Kavale, Forness, Bender,1988).

2.3.1.1. Kontrol Listeleri

Kontrol listeleri, sosyal becerilerin kazanımını değerlendirmede çok kullanılan ölçme araçlarıdır. Kontrol listeleri, hedef davranışların varlığını ya da yokluğunu değerlendirmek için kullanılan ve öğretmen ya da değerlendirmeciler tarafından hazırlanan araçlardır (Wolffe ve Sacks,2000). Davranış kontrol listeleri, beceri basamaklarından ya da gözlenecek davranış basamaklarından oluşur (Özyürek,1996). Bir etkileşimi izledikten sonra öğretmen, bir çek işareti ya da üç puanlı değerlendirme ölçeği kullanarak, listede yer alan her bir davranışın denek tarafından gösterilip gösterilmediğini ya da ne kadar iyi gösterildiğini işaretler. Kontrol listeleri rol oynama durumlarında, doğal olarak oluşan durumlarda ve doğal çevre içindeki yapay durumlarda gerçekleşen sosyal davranışları ölçmek için kullanılmaktadır (Kavale, Forness, Bender,1988).

Kontrol listeleri, yetersizlikten etkilenmiş öğrencilerin gelişim ya da disiplin alanlarında yapabildikleri hakkında bilgi sağlar (Özyürek, 2005). Kontrol listeleri, becerilerin kolaydan zora, basitten karmaşığa ya da gelişim sırasına göre dizilmesiyle oluşturulmaktadır (Özyürek, 2005). Becerileri bu şekilde sıralama, öğrencilerin hangi becerileri yapabildiğinin belirlenmesinin yanı sıra, hangi becerilere gereksinimi olduğu ve bundan sonra hangi becerileri öğreneceğini görmeyi sağlayan kaba değerlendirme araçlarıdır (Şafak,2005). Öğretmenler bu yolla hangi kritik becerileri programlarına dahil edeceklerine karar verebilirler (Wolffe ve Sacks,2000).

Kontrol listeleri, becerilerde başlama düzeyi almak ve ilerlemeleri görme adına yararlı olabilir. Eğitimciler, bu yolla öğrenciler hakkında objektif fikirler edinmekle birlikte, öğretim için kullanılabilecek stratejileri ailelerle ve diğerleriyle paylaşma fırsatı sağlayabilirler (Wolffe ve Sacks,2000).

Kontrol listelerinin temel avantajı kullanım kolaylığıdır. Hem etkileşim sırasında oluşan davranışları kayıt etmek hem de kontrol listelerini güvenilir şekilde

kullanmayı bireylere öğretmek az zaman alır. Kontrol listelerinin diğer bir avantajı da gözlemcinin açık sosyal davranışları, etkileşimi çevreleyen koşulları ve de davranışların sonuçlarını kayıt etmesine olanak tanımasıdır. Kontrol listeleri tekrar tekrar kullanılabilir ve kendi kendilerine tepkisel değildirler. Kontrol listeleri rol oynama durumlarıyla, doğal durumlarla ve doğal çevredeki yapay durumlarla birlikte kullanılmaktadır. Rol oynama durumlarının temel avantajı, oluşturmanın ve kullanmanın kolay olması ve tamamlamak için sadece birkaç dakikayı gerektirmesidir. Temel dezavantajı ise rol oynama durumlarında ortaya çıkan davranışların doğal durumlarda oluşan davranışları kesin olarak göstermeyebilme olasılığıdır (Kavale, Forness, Bender,1988).

Kontrol listeleri uygulanırken, doğal olarak oluşan durumların gözlenmesi en uygunudur. Ne yazık ki oluşması hedeflenen davranışlar için çıkacak fırsatlar, sıklıkla gözlem oturumları sırasında çıkmamakta ya da gözlemcilerin varlığından dolayı engellenmektedir. Buna ek olarak öğretmenler, örneğin bir akrandan gelecek komplimanı nasıl kabul edeceğini görmek için, öğrenciyi tam bir saat boyunca gözlemek zorunda kalabilirler Bunun için deneğin ön bilgisi olmaksızın, davranışın oluşmasını programlayan yapay durumlar yaratmak daha kullanışlı olabilir. Yapay durumları yaratmak kolaydır, oldukça az zaman alırlar (2-3 dak.) ve öğretmen onların ne zaman oluşacağını bilir ve en iyi zamanda deneğe odaklanabilir. Yapay durumlar, deneğe sunulan belli sosyal becerilerin kullanımı için doğal bir fırsat sağlarlar. (Kavale,Forness,Bender,1988).

Bu araştırmada da, deneklerin sosyal becerilerde neleri ne kadar yaptığını belirlemek için sosyal beceri kontrol listesi geliştirilmiş ve uygulanmıştır.

2.3.1.2. Anekdot Kayıtları

Anekdot kayıtları, olayların yer aldığı ortamlarda tanımları içeren kayıtlardır. Belli ortamlarda, öğrenci davranışını analiz etmeye yardımcı olacak her şey gözlenir (Cornish,2003). Anekdot kaydıyla davranış, davranışın hemen öncesinde olan olaylar ve davranışı izleyen olaylar, davranışın oluştuğu ortam ve davranışın oluşma zamanı gözlenmelidir (Özyürek, 1998). Gözlemler, mümkün olduğunca gözlemcinin kendi görüşlerine yer vermeden objektif yapılmalıdır. Bu yöntem, özellikle çevresel faktörlerin öğrencinin sosyal davranışları üzerinde nasıl bir etkisi olduğu konusunda soru işaretleri varsa çok faydalıdır (Cornish,2003).

Anekdot gözlemleri, sürekli gözlemde bulunmayı gerektirir. Bu gözlemler, çoğunlukla kısa süre için yapılır ve genellikle 20-30 dakika süreyle gerçekleştirilir. Anekdot gözlemler yapılırken, kişinin söylediği ve yaptığı her şey yazılmalıdır. Görülen ve işitilenlerin yorumu yerine, görülen ve işitilen eylemler, öğrencinin tepkisinden hemen önce ve sonra neler olduğu, her davranış olayının aşağı yukarı ne kadar sürdüğü,davranışın başlama ve bitiş zamanları yazılmalıdır. Birinin elinde kalemle kendisini gözlediğini bilen kişi, farklı davranışlar gösterebilir. Bu nedenle, gözleme işi öğrenciden uzakta ve mümkün olduğunca fark ettirmeden yapılmalıdır. Gözlenen davranışın daha gerçekçi fotoğrafını çıkarmak için gözlem sayısı fazla olmalıdır (Özyürek, 1998).

Anekdot kayıtlarının avantajı, belli bir davranışın sıklığına ilişkin bilgi sağlamanın yanı sıra, kişinin davranış örüntülerinin nasıl ve hangi ortamlarda olduğuna ilişkin bilgi sağlanmasıdır. Ayrıca bu kayıtlardan, davranışın oluştuğu ortam, hemen öncesinde ve sonrasında oluşan olaylar hakkında nesnel bilgiler sağlanır (Özyürek, 1998).

2.3.1.3. Zaman Örneklemesi

Zaman örneklemesi, belli bir zaman aralığında spesifik bir davranışın kayıt edilmesini içeren bir gözlemleme tekniğidir. Özellikle akıcılığı olan görülebilir davranışlar için etkilidir (Cornish,2003). Bu teknik, genişletilmiş zaman aralıklarında öğrencileri gözlemek pratik olmadığında, davranışsal aşırılıklar gibi yüksek oranlı sosyal davranışlar söz konusu olduğunda ve başlangıcı ve bitişi belli olmayan davranışlarda kullanılmaktadır (Snell, 1993).

Zaman örneklemesi, öğrencinin hedef davranışının hangi zaman aralığında meydan geldiğini ve neyi kaç kez yaptığını saptamaya yarar. Zaman örneklemi aynı zamanda, her bir öğrencinin davranışını, aynı zaman diliminde gözlenebilen başka iki ya da üç çocuğun davranışlarıyla da kıyaslama şansı verir. Sosyal becerilerin öğretimi için bu kayıt sistemi, öğretmene, öğrencinin davranışının gerçekten sorun olup olmadığına fikir vermesi açısından faydalıdır (Cornish,2003). Zaman örneklemesini uygulamak eğitim ve pratik gerektirse de, uygulaması kolay bir tekniktir ve hedef davranışların varlığı ya da yokluğuna ilişkin yeterli fikir sağlar (Snell, 1993).

2.3.1.4. Ortama Dayalı Rol Yapma

Gerçek ortamlarda gözlenemeyen özellikteki sosyal becerileri değerlendirmek amacıyla kullanılan bir tekniktir. Öğretmen yada gözlemci, gözlenecek beceri ile ilgili yapay bir ortam yada durum oluşturarak, gözlenmeyecek öğrencilere rolleri verir (Wolfee ve Sacks, 2000). Gözlenecek çocuğa da ortamla ilgili bilgi verilir, sorun anlatılır ve yapıp yapamadıklarına müdahale etmeden doğrudan gözlenir. Böylelikle, daha önceden basamakları oluşturulup analiz edilen beceride, çocuğun ne kadarını gerçekleştirdiğine bakılır (Wolfee ve Sacks, 2000).

Doğrudan rol oynama ile yapılan değerlendirme, iki amaca hizmet eder. Bunlardan birincisi, sosyal durumlarda güçlü ve zayıf yanlara karar vermek, ikincisi ise sağaltımın hedef davranış üzerinde olumlu bir etki bırakıp bırakmadığına karar vermektir (Wolfee ve Sacks, 2000).

Bu araştırmada, teşekkür etme ve paylaşma becerilerinde öğrencilerin düzeyleri belirlenirken ortama dayalı rol yapma tekniği kullanılmıştır.