Capoeta capoeta angorae’nin yurdumuzdaki yayılış alanı olarak Seyhan ve Ceyhan
nehir sistemleri olduğu Geldiay ve Balık (1988) tarafından bildirilmektedir. Söz konusu alttürün güney Anadolu nehirlerine bağlı akarsularda çok geniş bir dağılım göstermekte olduğu bildirilmektedir(Balık, 1988 b). Ancak Capoeta capoeta angorae bireylerinin Ceyhan nehir sistemindeki bölgesel dağılımı ve morfometrik özellikleri üzerine kapsamlı bir araştırma bulunmamaktadır. Ceyhan nehri ve kollarındaki 20 akarsu sisteminden 18’inde Capoeta capoeta angorae bireyleri tespit edilmiş ve 126 m (Yarpuz Çayı) rakımdan 1474 m (Ceyhan Nehri-Söğütlü Çayı II. istasyon) rakıma kadar değişen habitatlarda bulunmaktadırlar.
Ceyhan havzasındaki Capoeta capoeta angorae bireylerinin ortalama ağırlıkları 48.21 g, ortalama total boyları ise 158.30 mm’dir. Standart boy, maksimum vücut yüksekliği ve baş boyunun yaklaşık 4 katı, predorsalin ise 2 katı kadardır. Bıyıkları kısa olup baş boyunun yaklaşık 1/6’sı kadardır. Standart boy/vücut yüksekliği oranı ortalama olarak 4,37 olarak bulunmuştur. Gözleri küçük olup çapı, baş uzunluğundan 5.5 defa bulunmuştur (Çizelge 2). Geldiay ve Balık (1988), göz çapının baş uzunluğunda 4,5-5; vücut yüksekliğinin ise standart boyda ise 4-4,5 defa olduğunu, Fırat Nehri’nin bir kolu olan Şiro Çayı’ndaki Capoeta capoeta umbla ’da standart boy, maksimum vücut yüksekliğinin 3,4-6,5 katı (Dağlı ve Erdemli, 2003) ve Tohma Çayı’ndaki Capoeta trutta bireylerinin standart boyu maksimum vücut yüksekliğinin 3.1-3,9, baş uzunluğunun 3.7- 4.5 katı ve baş uzunluğu göz çapının 4,1-6,4 katı olduğu, Capoeta capoeta umbla bireylerinin ise standart boy maksimum vücut yüksekliğinin 3,3-4,5, baş yüksekliğinin 5,5-7,2 katı kadar olduğu Erdemli ve Kalkan(1996) tarafından bildirilmektedir. Söz konusu morfometrik özellikler Geldiay ve Balık (1988)’ın Capoeta capoeta angorae ile ilgili belirtmiş olduğu değerler ile benzerlik gösterirken, Tohma ve Şiro Çayı’nda yaşayan Capoeta trutta ve Capoeta capoeta umbla’nın morfometrik değerlerinden ise oldukça farklılık göstermektedir.
Capoeta capoeta angorae bireylerinin akarsu sistemlerine göre morfometrik özellikleri
Tukey HSD testi uygulanarak karşılaştırılmıştır. Belirlenen morfolojik özellikler, total boy (TB)’un yüzdesi ve ortlalama değer olarak verilmiştir (Çizelge 3). Buna göre, standart boy (SB), total boyun (TB) yaklaşık % 84’üne eşit olup akarsu sistemleri arasındaki fark önemsiz bulunmuştur (P>0.001). Tekir ve Aksu çaylarında Capoeta capoeta angorae bireylerinin burun uzunluğu (BU) değeri, Sabun, Savrun ve Ceyhan( Yazıdere-Afşin) değerlerinden farklılık göstermektedir(Tekirabc, Aksuabc , Sabuncd, Savruncd, Ceyhancd).
Dorsal yüzgeç yüksekliği (DYY) değeri ise bütün akarsu sistemlerindeki Capoeta
Capoeta capoeta angorae bireylerinin morfometrik karakterleri (BY, VY, BB, ÇB, SB,
PD) akarsu sistemlerine göre istatistiksel olarak karşılaştırılmış ve total boy ile olan logaritmik ilişkilerine ait eşitlikler ve korelasyon katsayıları belirlenmiştir. Buna göre akarsu sistemlerinin tamamında total boy ile belirtilen morfolojik karakterler arasında pozitif bir korelasyon olup korelasyon katsayıları ise yüksek bulnmuştur. Ancak, söz konusu bu özellikler ile ilgili yapılmış çalışma bulunamadığından bu araştırmadaki değerlerin karşılaştırmasını yapmak mümkün olmamıştır.
Orta ve Yukarı Ceyhan havzasında yaşayan Capoeta capoeta angorae bireylerinin sayılabilir morfolojik özellikleri sistemlere göre ortaya konulmuş ve yurdumuzdaki
Capoeta tür ve alttürlerine ait diagnostik özellikler Çizelge 6’da verilmiştir. Buna göre C.c.umbla, C. trutta, C. c.capoeta, C.c sieboldi’nin diagnostik özelliklerinin Capoeta capoeta angorae bireylerinden farklılık göstermektedir. Ceyhan Nehir sistemi ve buna
bağlı kaynaklarda gerçekleştirilen bu çalışmada ise Capoeta capoeta angorae’nin diagnostik özellikleri; D II(8)9-10, A II 4-6, line lateral pul sayısı ise 64-70 olarak bulunmuştur.
Çizelge 6. Capoeta tür ve alttürlerinin yurdumuzdaki farklı akarsu ve kaynaklardaki diagnostik özellikleri.
Tür Habitat Dorsal Anal Ventral Pektoral Kaud.
C.c.umbla Şiro Çayı III-IV(8)9(10) III-5 - - -
C.c.umbla Tohma Çayı III-IV(8)9 III 5 - - -
C.c.umbla Kozluk Çayı III-IV9-10 III 5 - - -
C. trutta III-IV 8 III-5 - - -
C. trutta Fırat Nehri III-IV8(9) III-5 - - -
C. trutta Kozluk Çayı III (7)8 III-5 - - -
C. c.capoeta Tohma Çayı III-IV 8 III 5 - - -
C.c sieboldi Mert Irmağı III-IV 7-8 III 5 I-II 6-10 I 16-18
C. c.angorae Güney Anadolu nehirleri III 8-9 III 5-6
C. C. angorae Ceyhan nehri II(8)9-10 II 4-6 I-II 8-10 I 16-20 22-24 Solungaç dik. sayısı Omur sayısı L.lat. L.trans Farinks dişi Kaynak
C.c.umbla - - 72-93 - - Dağlı ve Erdemli, 2003
C.c.umbla - - 74-85 - 2.3.4-4.3.2 Erdemli ve Kalkan, 1996
C.c.umbla - - 72-84 - 2.3.4-4.3.2 Erdemli ve Kalkan, 1992
C. trutta - - 71-76 - - Karaman, 1969
C. trutta - - 76-90 - - Kuru, 1975
C. trutta - - 75-81 - 2.3.4-4.3.2 Erdemli ve Kalkan, 1992
C. c.capoeta - - - - 2.3.4-4.3.2 Erdemli ve Kalkan, 1996
C.c sieboldi 25-30 54-60 08.Kas 2.3.4-4.3.2 Helli ve Polat, 2002
C. c.angorae 60-73 14-16/10-12 Balık, 1988
C. C. angorae 20-23 46 64-70 11-14/8-11 2.3.4-4.3.2 Bu çalışma
Sonuç olarak Capoeta capoeta angorae bireyleri Ceyhan Nehir sisteminde çok geniş dağılım göstermekte, eti lezzetli ve ekonomik önemi fazla olan bir balıktır. Ancak Ceyhan nehri üzerine kurulan barajlar, bir çok akarsu sisteminde kum alınımı, aşırı ve illegal avcılık nedeni ile söz konusu alttürün habitatlarının bozulmasına neden olmaktadır. Capoeta capoeta angorae populasyonlarının devamlılığı için habitatlarının bozulmadan korunması gerekir.
KAYNAKLAR
Atamanalp, M., Kocaman, M., Canyurt, M. A. 2002. Kentsel Atıkların Capoeta capoeta capoeta( Güldenstaedt, 1772)’nın Hematokrit ve Sediment Seviyeleri Üzerine Etkileri, Ege Ünv. Su Ürünleri Dergisi, 19: 439-445.
Akgül, M. 1987. Kızılırmak Havzası’nda Yaşayan Capoeta tinca (Heckel, 1843)’nın Biyo-ekolojisi Üzerine Araştırmalar. Türkiye VIII. Ulusal Biyoloji Kongresi, Hidrobiyoloji Seksiyonu, 599-613, İzmir.
Akgül, M. 1988. Kelkit Çayı’nda Yaşayan Siraz Balığının, Capoeta tinca Heckel, 1843, Büyüme Oranları, Kondüsyon Faktörü ve Üreme Peryodu Üzerine Bir Araştırma. IX Ulusal Biyoloji Kongresi Tebliğ özetleri, s 101, Sivas.
Aydın, S., Yıldırım, A., Erdoğan, O. 2000. Aras Nehri’nde Yaşayan Capoeta capoeta capoeta (Güldenstaedt, 1772)’nın Kan Glikoz Düzeylerinde Aylık Değişimler. Truk J Vet Anim Sci. 24: 523-528. Alp, A., Kara, C., Büyükçapar, H.M., Bülbül, O. 2005. Age, growth and condition of Capoeta capoeta angorae Hanko, 1924 from the upper water systems of the River Ceyhan, Turkey. Trk J Vet Anim Sci. 29: 665-676.
Balık, S. 1988. Türkiye’nin Akdeniz Bölgesi İçsu Balıkları Üzerinde Sistematik ve Zoocoğrafik Araştırmalar. Doğa Türk Zooloji Dergisi , 2: 156-179.
Canbolat, A.F., Yerli, S., Çalışkan, M. 1999. Çıldır Gölü’ndeki (Ardahan) Capoeta capoeta capoeta, Güldenstant, 1773)’nın Büyüme Özelliklerinin İncelenmesi, Turk. J. Zool., Ek sayı1, 23:225-232. Cengizler, İ, Erdem, Ü.1994. Almus Baraj Gölü’nde (Tokat) Yaşayan İki Cyprinid Türünün (Barbus plebejus
Bonaparte, 1832, Capoeta tinca Heckel, 1843) Büyüme Performansları Üzrerine Bir Braştırma. XII. Ulusal Biyoloji Kongresi, Hidrobiyoloji Seksiyonu, 36-42, Edirne.
Dağlı, M., Erdemli, A.Ü. 2003. Şiro Çayı (Malatya) Balıklarının Taksonomik Yönden İncelenmesi. XII. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu, Elazığ.
Demirok, N. K., Ünlü, E. 2000. Karyotypes of Cyprinid Fish Capoeta trutta and Capoeta capoeta umbla (Cyprinidae) From the Tigris River, Turk J. Zool., 25:389-393, TÜBİTAK.
Erdoğan, O., Haliloğlu, H.İ., Çiltaş, A. 2002. Annual cycle of serum gonadal steroids and serum lipids in Capoeta capoeta umbla, (Pisces: Cyprinidae), Türk J. Vet. Anim. Sci., 26:1093-1096, TÜBİTAK. Ekmekçi, F.G. 2002. The effects of high salinity on the production of Capoeta tinca in a naturally
contaminated river, Turk J. Zool., 26:265-270, TÜBİTAK.
Ekmekçi, F.G. 1996 Sarıyer Baraj Gölü’nde(Ankara) Yaşayan Capoeta tinca (Heckel, 1843)’nın büyüme ve üreme özellikleri. Turk J. Zool., 20:117-126.
Erdoğan, O. 1988. Aras Nehri’nde Yaşayan Capoeta capoeta capoeta (Güldenstaedt, 1772) Balığının Büyüme ve Üreme Özellikleri ile Avlanma Bölgesi Suyunun Bazı Fiziko-kimyasal Parametrelerinin Araştırılması. Doktora tezi, Atatürk Ünv. Fen Bil. Ens., Erzurum, 93 s.
Erdemli, A.Ü., Kalkan, E.1996. Tohma Çayı Balıkları Üzerine Faunistik Bir Araştırma, Turk. J. Zool., 20:153-160.
Erdemli, A.Ü., Kalkan, E. 1992. Kozluk Çayı Balıklarının Taksonomik Yönden Araştırılması, XI. Ulusal Biyoloji Kongresi, Elazığ, Zooloji Seksiyonu, 77-86.
Gelidiay, R., Balık, S.1988. Türkiye Tatlısu Balıkları, Ders Kitabı, Ege Ünv. Fen Fak. Ders Kitapları Serisi, No: 97, Bornova, İzmir.
Gül, A., Yılmaz, M., Solak, K. 1996. Fırat Nehri Tohma Suyunda Yaşayan Capoeta trutta (Heckel, 1843)’nın Büyüme Özellikleri. Turk. J. Zool., 20:177-185.
Helli, S.U, Polat, N. 2002. An Investigation on Fish Fauna of the River Mert (Samsun). Turk. J. Zool., 26:63-75.
Karaman, L.S. 1969. Revision der Kleinasiatischen und Vorderasiatischen Arten der Genus Capoeta (Varicorhinus, PARTIM). Süsswasserfische der Türkei. Teil. 7, Mitt. Hamburg Zool. Must. Inst. 66, 17- 54.
Konar, V., Canpolat, V.,Yılmaz, Ö., Gürsu, F. 1999. Capoeta trutta ve Barbus rajanarum mystaceus’un Kas Dokularındaki Total Lipit ve Yağ Asidi Miktar ve Bileşimlerinin Üreme Periyodu Süresince Değişimi, Turk. J. Biology, 23:319-330.
Kuru, M. 1975. Doğu Anadolu Bölgesinin Balık Faunası, Atatürk Ünv. Yayınları, No. 348.
Korkmaz, A.Ş., Atay, D. 1999. Şuğul Deresi Sarı Balıklarının (Capoeta capoeta umbla Heckel, 1843) Yaş ve Büyüme Özellikleri. X. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu, Adana, 476-485.
Özdemir, N. 1982. Elazığ-Hazar Gölü’nde Bulunan Capoeta capoeta umbla’nın (Heckel, 1843) Ekonomik Değeri ve Yetiştirme Olanaklarına İlişkin Biyolojik Özellikler. Doğa Bilim Derg. Vet. Hay. Tar. Orm., 6:67-75.
Şen, F., Çetinkaya, O., Elp, M.1999 Nazik Gölü (Ahlat-Bitlis) Siraz (Capoeta capoeta Güldenstaedt, 1773) Populasyonu Üzerine Bir Araştırma. X. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu, Adana, 465-475.
Şen, D. 1988. Kalecik(Karakoçan-Elazığ) Göleti’nin ve Su Ürünlerinin İncelenmesi, Doğa Türk Biyoloji Derg., 12:69-85.
Şevik, R. 1995. Aşağı Fırat Sularında Yaşayan Capoeta trutta (Heckel, 1843)’nın Büyüme Durumu ve Üreme Özellikleri Üzerine Araştırmalar. Doğu Anadolu Bölgesi I (1993) ve II (1995) Su ürünleri sempozyumu, 172-200, Erzurum
Türkmen, M., Erdoğan, O., Yıldırım, A., Akyurt, İ. 2002. Reorotuction tactics, age and growth of Capoeta capoeta umbla Heckel, 1843 from the Aşkale Region of Karasu River, Turkey, Fish.Res., 54:317-328. Ünlü, E. 1991. Dicle Nehri’nde Yaşayan Capoeta trutta (Heckel, 1843)’nın Biyolojik Özellikleri Üzerine
Çalışmalar. Doğa Türk J. Zool. 15:22-38.
Yılmaz, M., Gül, A., Solak, K. 1996. Sakarya Nehri–Kirmir Çayı’nda Yaşayan İn Balığı (Capoeta tinca Heckel, 1843 )’nın Bazı Biyolojik Özelliklerinin İncelenmesi. Türk J. Zool. 20.349-356.
Yıldırım, A. 1997. Oltu Çayı (Çoruh Nehri)’nın Bazı Parametrelerindeki Yıllık Değişimler ve Bu Suda Yaşayan Capoeta tinca (Heckel, 1843) (Pisces-Siraz balığı)’nın Biyo-ekolojisi ile Et Analizleri Üzerine Araştırmalar. Doktora Tezi, Atatürk Ünv. Fen Bil. Ens.107 s., Erzurum.
Yıldırım, A., Türkmen, M., Altuntaş, İ. 2000. Çoruh Nehri Oltu Çayı’nda Yaşayan Capoeta tinca (Heckel, 1843)’nın Kan Glikoz Düzeyindeki Aylık Değişimler, Turk J. Biol. 24: 49-56.
Yılmaz, F., Solak, K. 1999. Dicle Nehrinde Yaşayan Capoeta trutta (Heckel, 1843)’nın Beslenme Organizmaları ve Bu Organizmaların Aylara ve Yaşlara Göre Değişimleri. Turk. J. Zool., 23: Ek sayı 3, 973-978.
Salmo trutta macrostigma Dumeril, 1858’NIN CEYHAN NEHİR SİSTEMİ’NDE
DAĞILIMI VE BAZI MORFOMETRİK ÖZELLİKLERİ