Ildır Körfezi’nde dağılım gösteren bivalv türlerini tespit etmek amacıyla gerçekleştirilen bu çalışmada, derinlikleri 10-62 m arasında değişen 7 istasyonun kum, çamur ve
Posidonia oceanica'dan oluşan biyotoplarından, 1 yıl boyunca mevsimsel örneklemeler
yapılmıştır (Şekil 1,Çizelge 1). Drej yardımı ile alınan örnekler, 0,5 mm göz açıklığına sahip elekte yıkandıktan sonra %5’ lik formol ile tespit edilmiştir. Laboratuarda, stereo mikroskop yardımı ile ayrımı yapılan örneklerden elde edilen bivalv türlerinin tayinleri ve bunlara ait birey sayımları yapılmıştır.
Elde edilen verilerin yorumlanabilmesi için Sørensen (1948)’in benzerlik indeksi ile Soyer’in (1970) frekans indeksi kullanılmıştır (F≥50 devamlı, 25≤F<50 yaygın, F<25 seyrek).
Çizelge 1. Örneklerin alındığı istasyonlara ait veriler. Table 1. Data of the stations samples were taken.
İstasyonlar 1 2 3 4 5 6 7
Derinlik 15 50 45 20 57 60 62
Biyotop Posidonia +kum Kumlu çamur Kum Posidonia +kum Kumlu çamur Kum Kumlu çamur
Koordinatlar 38°23'28"N 26°27'00"E 38°23'25"N 26°27'11"E 38°23'23"N26°27'27"E 38°23'15"N26°28'09"E 38°24'11"N26°27'18"E 38°24'22"N 26°27'18"E 38°28'14"N26°27'01"E
Örnekleme Zamanı Haziran 2006-Mart 2006 Haziran 2006-Mart 2006 Haziran 2006-Mart 2006 Haziran 2006-Mart 2006 Mayıs 2000-
Şubat 2001 Mayıs 2000-Şubat 2001 Mayıs 2000-Şubat 2001
Şekil 1. Örneklemelerin gerçekleştirildiği istasyonlar Figure 1. Sampling stations.
BULGULAR
Ildır Körfezi’nde dağılım gösteren bivalv türlerini tespit etmek amacıyla yürütülen bu çalışmada, derinlikleri 10-62 m arasında değişen 7 istasyondan, 1 yıl boyunca yapılan mevsimsel örneklemeler sonucu elde edilen örneklerin kalitatif ve kantitatif analizleri sonucunda, 24 familyaya ait 55 tür ve bu türlere ait toplam 521 birey tespit edilmiştir (Çizelge 2).
Çizelge 2. Araştırmada tespit edilen bivalv türleri ve bunlara ait birey sayılarının istasyonlara göre dağılımı. (F: Frekans; D: Dominansi)
Table 2. Number of species and individuals of the species were encountered during the study.
İstasyonlar 1 2 3 4 5 6 7 %D %F
Nucula nitidosaWinckworth, 1930 - 33 6 5 - - 1 8,64 25 Nucula nucleus(Linne, 1758) 1 2 6 2 - - - 2,11 14,29 Lembulus pellus(Linne, 1767) - 1 13 2 - - - 3,07 25 Saccella commutata(Philippi, 1844) - 1 - - 1 - - 0,38 7,14 Striarca lactea(Linne, 1758) 1 - 2 4 2 - - 1,73 25 Musculus costulatus(Risso, 1826) 1 2 - 7 - - - 1,92 10,71 Modiolus barbatus(Linne, 1758) - - - 2 1 - - 0,58 7,14 Modiolus adriaticus(Lamarck, 1819) - - - 7 4 - - 2,11 7,14 Modiolula phaseolina (Philippi, 1844) 1 - - 1 - - - 0,38 7,14 Mimachlamys varia (Linne, 1758) 1 1 - 1 - - - 0,58 10,71 Flexopecten flexuosus (Poli, 1795) 1 - - - 0,19 3,57 Lissopecten hyalinus (Poli, 1795) 1 - - 1 1 - - 0,58 10,71 Anomia ephippiumLinne, 1758 0 1 - - - 0,19 3,57
Crassostrea gigas (Thunberg, 1793) 1 - - - 0,19 3,57
Limea loscombi (Sowerby G. B. I, 1824) - - - 1 - 0,19 3,57 Loripes lacteus(Linne, 1758) 1 - - - 1 0,38 7,14 Anadontia fragilis(Philippi, 1836) 1 - - 16 - - - 3,26 10,71 Myrtea spinifera(Montagu, 1803) 2 5 5 3 - 2 - 3,26 39,29 Mysella bidentata(Montagu, 1803) - - - 2 0,38 3,57 Glans trapezia(Linne, 1767) - 1 1 - - - - 0,38 7,14 Glans aculaeta(Poli, 1795) - - 1 - - - - 0,19 3,57 Venericardia antiquata(Linne, 1758) - - - 1 - - - 0,19 3,57 Acanthocardia paucicostata (Sowerby G. B. II,
1841) - 2 2 3 - - - 1,34 17,86
Parvicardium exiguum(Gmelin, 1791) 6 - 1 10 3 - - 3,84 17,86 Parvicardium vroomi Van Aartsen, Menkhorst &
Gittenberger, 1984 - - 2 - - - - 0,38 3,57
Parvicardium scabrum(Philippi, 1844) - - - 1 - - - 0,19 3,57 Plagiocardium papillosum (Poli, 1795) 16 - 1 13 4 - - 6,53 21,43 Parvicardiumsp. - - - 10 3 6 2 4,03 25 Phaxas pellucidus(Pennant, 1777) - 6 14 - - - - 3,84 25 Tellina balaustina(Linne, 1758) 1 - - - 0,19 3,57 Tellina donacinaLinne, 1758 1 - 2 11 - 2 1 3,26 21,43 Tellina nitidaPoli, 1791 - 1 - - - 0,19 3,57 Tellina pulchellaLamarck, 1818 - 10 12 10 - 1 - 6,33 28,57
2 8 45 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50
Devamlı Yaygın Seyrek
T
ü
r say
ıs
ı
Tellina serrataBrocchi, 1814 1 - - - 0,19 3,57 Gastrana fragilis(Linne, 1758) - 2 - - - 0,38 3,57 Gari fervensis(Gmelin, 1791) - - 2 - - - - 0,38 7,14 Abra nitida (Müller O. F. 1776) - - - 1 - - - 0,19 3,57 Çizelge 2 (devam)
İstasyonlar 1 2 3 4 5 6 7 %D %F
Abra prismatica(Montagu, 1808) 3 - 2 - 1 - - 1,15 14,29 Abra alba (Wood W., 1802) - 4 8 4 - - - 3,07 17,86
Abrasp. - 2 - - - 0,38 3,57
Azorinus chamasolen(da Costa, 1778) - - - - 1 - - 0,19 3,57 Pharus legumen(Linne, 1758) - - - 1 0,19 3,57 Clausinella fasciata(da Costa, 1778) 1 - - - 0,19 3,57 Clausinella brongniarti(Payraudeau, 1826) - 1 5 - - 4 - 1,92 14,29 Timoclea ovata(Pennant, 1777) - - - 1 - 0,19 3,57 Gouldia minima(Montagu, 1803) 8 - 1 10 8 - - 5,18 35,71 Pitar rudis (Poli, 1795) 9 1 10 30 - - 1 9,79 50 Mysia undata(Pennant, 1777) - - - - 2 - - 0,38 3,57 Corbula gibba(Olivi, 1792) - 15 10 9 2 1 3 7,68 50 Gastrochaena dubia(Pennant, 1777) - 2 - - - 0,38 3,57 Hiatella arctica(Linne, 1767) - 8 3 - 3 - - 2,69 21,43 Thyasirasp. - - - 1 - 0,19 3,57 Cuspidaria cuspidata(Olivi, 1792) - 2 14 - - - - 3,07 17,86 Cuspidaria rostrata(Spengler, 1793) - - - - 1 1 - 0,38 7,14 Cardiomya costellata(Deshayes, 1835) - - 1 - 1 2 - 0,77 10,71
Çalışmada tespit edilen türler frekans indeks değerleri bakımından değerlendirildiğinde, 2 türün devamlı, 8 türün yaygın ve geriye kalan 45 türün ise seyrek dağılımlı türler grubunda yer aldığı görülür (Şekil 2). En yüksek frekans indeksi değerine (%50) sahip devamlı türler Corbula gibba ve Pitar rudis’tir. Yaygın türlerden en yüksek frekans indeksi değerlerine sahip türler ise sırası ile Myrtea spinifera (%39,29), Gouldia minima (35,71) ve Tellina pulchella (28,57)’dır.
Şekil 2. Tür sayılarının frekans gruplarına dağılımı.
Figure 2. Distribution of number of species to the groups of frequency.
Türler dominansi değerlerine bakıldığında, Pitar rudis’in 9,78 en yüksek dominansi değerine sahip olduğu, bu türü 8,64 ile Nucula nitidosa’nın, 7,68 ile Corbula gibba’nın
4 6 6 4 5 30 0 5 10 15 20 25 30 35 M yt ilid ae C ar di idae T ellin id ae S emel idae V ener idae Diğer Familyalar T ü r say ıs ı
Tellina pulchella ve 5,18’lik değerle Gouldia minima, çalışmada en yüksek dominansi
değerine sahip diğer türler olmuşlardır.
G. minima %5,18 T. pulchella % 6,33 Diğer % 55,85 P. rudis %9,79 N. nitidosa %8,64 C. gibba %7,68 P. papillosum %6,53
Şekil 3. En yüksek dominansi değerine sahip türler ve dominansi yüzdeleri. Figure 3. Most dominant species and their dominancy percentage.
Araştırmada tespit edilen türlerin familyalara dağılımlarına bakıldığında, 6 tür temsil edilen Cardiidae ve Tellinidae familyalarının en fazla türe sahip familyalar olduğu, bunları 5 türle Veneridae ve 4’er türle Mytilidae ve Semelidae familyalarının izlediği görülür (Şekil 4). Çalışmada tespit edilen diğer türlerin dahil olduğu 19 familya ise toplam 30 türle temsil edilmişlerdir.
Şekil 4. Araştırmada en fazla türle temsil edilen familyalar ve tür sayıları.
Figure 4. The families were represented with the highest number of species in the study and their number of species.
İstasyonlar tür ve birey sayıları bakımından karşılaştırıldıklarında,25 tür tespit edilen, 20 m derinliğe ve Posidonia + kum biyotobuna sahip 4 nolu istasyonun en fazla tür tespit edilen istasyon olduğu görülür (Şekil 4). Bunu 24 türle 3 nolu istasyon ve 22 türle 2 nolu istasyonlar izlemiştir. En fazla birey tespit edilen istasyon da 164 bireyle yine 4 nolu istasyon olurken, bu istasyonu, 124 bireyle 3 nolu istasyon ve 103 bireyle 2 nolu istasyon takip etmiştir (Şekil 5).
20 22 24 25 16 11 8 58 103 124 12 22 38 164 0 5 10 15 20 25 30 İst.1 İst.2 İst.3 İst.4 İst.5 İst.6 İst.7 İstasyonlar T ü r say ıs ı 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 Bi rey sa y ıs ı
Tür sayısı Birey sayısı
Şekil 5. Tür ve birey sayılarının istasyonlara dağılımı.
Figure 5. Distribution of number of the species and the individuals to the stations.
Örneklemelerin gerçekleştirildiği istasyonlar arasındaki benzerliği gösteren dendogram incelendiğinde Posidonia ve kum içeren, aynı zamanda diğer istasyonlara göre nispeten sığ olan 1 ve 4 nolu istasyonların %60 civarında benzerlik gösterdiği, 50 ve 45 m derinliklere ve kumlu çamur ve kum yapısında biyotoplara sahip 2 ve 3 nolu istasyonların da yine %60 civarında benzerliğe sahip olduğu görülmektedir (Şekil 6). En fazla derinliğe (60-62 m) sahip 6 ve 7 nolu istasyonlar ise %35 civarında benzerlik göstermişlerdir.
Şekil 6. İstasyonlar arası benzerliği gösteren dendogram. Figure 6. Dendogram showing the similarities between the stations.
TARTIŞMA VE SONUÇ
Akdeniz’de yaklaşık 2000 türü bilinen Mollusca filumu üyelerininden, yaklaşık, 400 kadar tür Bivalvia sınıfına aittir (Sabelli et al., 1990). Ülkemiz denizlerinde şimdiye kadar 225 türü tespit edilen Bivalvia'nın, Ege Denizi kıyılarımızdan ise 194 türü rapor edilmiştir (Öztürk & Çevik, 2000; Albayrak et al., 2001; Önen vd., 2004; Doğan, 2005). Ege Denizi’ne kıyısı olan diğer ülke Yunanistan kıyılarından ise günümüze kadar 289 bivalv türü rapor edilmiştir (Zenetos et al., 2005). Bivalvia klasisinin ülkemiz kıyılarından daha az türü bilinmesi, giriş bölümünde de belirtildiği üzere, yapılan çalışmaların azlığından kaynaklanmaktadır. Ildır Körfezi’nde dağılım gösteren bivalv türlerinin tespitinin amaçlandığı ve derinlikleri 15 ile 62 m arasında değişen 7 istasyonda
yürütülen bu çalışmada saptanan 55 türden, Crassostrea gigas (Thunberg, 1793) Türkiye’nin Ege Denizi kıyılarından ilk defa rapor edilmektedir. Bu türle beraber ülkemizin Ege Denizi kıyılarından rapor edilen tür sayısı 195’ e yükselmiştir.
Örneklemelerin gerçekleştirildiği istasyonlar, tür sayıları bakımından karşılaştırıldıklarında; genel olarak Posidonia ve kum içeren istasyonların daha yüksek tür ve birey sayıları ile temsil edildikleri görülür. Bunda, örneklemelerin drej ile yapılmasının etkili olduğu düşünülmektedir. Bilindiği üzere, bu örnekleme aracı geminin arkasından salınıp belli bir süre çekilerek örneklemeyi gerçekleştirmektedir. Bu aletin örnekleme etkinliği substratumun yapısı ile doğrudan ilişkilidir. Nitekim, çamur gibi yumuşak substratumlarda çok kısa sürede tamamen dolan drej, Posidonia ve alg içeren zeminler ile kumluk diplerde ancak dakikalarca çekildikten sonra istenilen hacimde örnekleme materyali elde edebilmektedir. Öte yandan elde edilen bu materyal, drejin uzun süre substratumun yüzeyini kazıması ile elde edildiği için, geniş bir alandan toplanmış olmaktadır. Bu yüzden, bu şekilde toplanan materyal, doğal olarak yumuşak zeminlere göre daha fazla tür ve birey içermektedir.
Drej ile gerçekleştirilen örneklemelerin bir diğer olumsuzluğu, sadece hedeflenen biyotoptan örnekleme yapılamamasıdır. Örneğin, sadece Posidonia biyotobu hedeflenmesine rağmen, drejin çekim doğrultusunda yer alan ve Posidonia öbekleri arasında bulunan kum yada çamur zeminlerden de örnek alındığı için bu hedef gerçekleştirilememektedir. Bu yüzden örneklenen türlerin biyotopları ile ilgili kesin verilere ulaşılamamaktadır.
Sonuç olarak, İzmir ili sınırlarında yer alan Ildırı Körfezi’nde dağılım gösteren bivalv türlerinin tespitini amaçlayan bu çalışma ile ülkemizin biyolojik zenginliklerinin ortaya çıkarılmasına ve, mevcut Bivalvia faunasının ekolojik özelliklerine yeni biotop ve batimetri bulguları doğrultusunda, bir nebzede olsa, katkıda bulunulmuştur. Şüphesiz, ileride değişik örnekleme yöntemlerinin de kullanılması ile gerçekleştirilecek kapsamlı araştırmalar sonucunda, bu konudaki eksiklikler daha da giderilebilecektir.
KAYNAKLAR
Albayrak, S. & N. Balkis, 1996. Bivalve fauna of the Bosphorus. İstanbul Univ. Fen Fak. Biyoloji Der., 59: 1-15.
Albayrak, S., Aslan, H. & Balkıs, H., 2001. A Contribution to the Aegean Sea fauna: Ruditapes philipinarium (Adams & Reeve, 1850) [Bivalvia: Veneridae]. Israel Journal of Zoology vol. 47, 2001, pp. 299-300.
Albayrak, S., 2002. Bivalvia Fauna of the Imbros Island (NE Aegean Sea). İstanbul Üniv., Fen Fakültesi, Biyoloji Dergisi, 65:1-24.
Albayrak, S., 2003. On the Mollusca fauna of the Black Sea near İstanbul. Zoology in the Middle East 30, 2003: 69-75.
Albayrak. S., Balkıs, H. & Balkıs, N., 2004. Bivalvia (Mollusca) fauna of the Sea of Marmara. Acta Adriat., 45 (1): 9-26.
Balkıs, H., 1992. Marmara Adası Littoralinin Makrobentosu Üzerine Bir Ön Araştırma. İ. Ü. Deniz Bil. ve Coğrafya Enst. Sayı: 9 309-327.
Caspers, H., 1968. La macrofaune benthique du Bosphore et les problemes de l'infiltration des elements mediterraneens dans la mer Noire. Rapp. Comm. int. Mer Medit., 19 (2):107-115.
Colombo, A., 1885. Raccolte, zoologiche eseguite dal R. Piroscafo Washington nella campagna abissale talassodell’anno 1885. Riviste Maritima, pp. 22-53.
Çevik, C., 1998. İskenderun Körfezi’nin Mollusca Faunası. Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora tezi: 115. Adana.
Çevik C., Öztürk, B. & Buzzuro, G., 2001. The presence of Crassostrea virginica (Gmelin, 1791) and Saccostrea commercialis (Iredale & Roughley, 1933) in the Eastern Mediterranean Sea. La Conchiglia 298: 25-28.
Çeviker, D. & Albayrak, S., 2003. New Record of an Exotic Bivalve from Southeastern Coast of Turkey. La Conchiglia 306: 59-60.
Çınar, M.E., Ergen, Z., Öztürk, B. and Kırkım, F., 1998. Seasonal Analysis of Zoobenthos Associated with a Zostera marina L. Bedin Gulbahce Bay (Aegean Sea, Turkey), P.S.Z.N. I : Marine Ecology, 19(2): 147- 162.
Demir, M., 1952 Boğaz ve adalar sahillerinin omurgasız dip hayvanları. Hidrobiyoloji Araştırma Enstitüsü Yayınlarından, 3: 615 s.
Doğan, A., 1998 İzmir Körfezi Omurgasız Bentik Faunasindaki Mevsimsel Değişimler. Yüksek Lisans Tezi. Ege Üniv. Fen Bil. Enst. İzmir. 75 sayfa.
Doğan, A., Önen, M., Ergen, Z., Katağan, T. & Çınar, M. E., 2004 Ecological Quality Assessment in İzmir Bay: Using the Bentix Index. The Regional Workshop on Marine Sciences & Natural Resources. 25-26 May 2004, Lattakia, Syria.
Doğan, A., Çınar, M. E., Önen, M., Ergen, Z. & Katağan, T., 2005. Seasonal analysis of soft bottom zoobenthic communities in polluted and unpolluted areas of Izmir Bay (Aegean Sea). Senckenbergiana maritima 35(1):133-145.
Ergen Z. & Cinar M. E., 1994. Ege Denizi'nde Dağılım Gösteren Cystoseria Fasiesinin Kalitatif ve Kantitatif Yönden Araştırılması. XII. Ulusal Biyoloji Kongresi 6-8 Temmuz 2004 Edirne.
Ergen Z., Kocataş, A., Katağan, T & Cinar M. E., 1994. Gencelli Limanı (Aliağa-İzmir) Bentik Faunası. E. Ü. Fen Fakültesi Dergisi, Seri B, Ek 16/2
Geldiay, R., Kocataş, A., 1972. İzmir Körfezinin Benthosu Üzerine Preliminer Bir Araştırma. Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Monografiler Serisi No:12.
Kocataş, A., 1978. İzmir Körfezi Kayalık Sahillerinin Bentik formları Üzerine Kalitatif ve Kantitatif Araştırmalar, E.Ü Fen. Fak. Mon. Serisi, 12: 93s.
Lindner, G., 1987. Interessante Schneckeenfunde an der sudturkischen Mittelmeerkuste (Reisemitbringsell der Familie Schmidt, Feldkirchen). Club Conchylia Informationen, 19(3-4): 32-43.
Marion, A. F., 1898. Notes sur la Faune des Dardanelles et du Bosphore Ann. Mus. Hist. Nat. Marseille, (Ser. 2), Bull. Notes Zool. Geol., Paleontol., 1 (1): 163:182, Marseille.
Mutlu, E., Ünsal, M. & Bingel, F., 1993. Faunal Community of Soft-Bottom Mollusc of the turkish Black sea. Tr. J. of Zoology 17: 189-206.
Niederhofer, H.-J., L. Enzenross, & L. Enzenross, 1991. Neue Erkenntnisse uber die Ausbreitung von "Lesseps'schen Einwanderern (Mollusca) an der turkischen Mittelmeerkuste. Club Conchylia Informationen, 23(3-4):94-108, Darmastadt.
Oberling, J. J., 1971. On Littoral Mollusca of the Sea of Marmara. Jahrb. Naturhist. Mus. Stadt. Bern. 4: 183-218.
Ostroumov, A., 1896. Otçet o dragirovkah i planktonniyh ulovaht ekspeditsia “Selyanica”. Bulletin de l’Academie Imperiale des Sciences de St. Petersbourg 5: 1-92, Petersbourg
Önen, M., 1983. The Qualitative and Quantitative Investigation of The Macrobenthic Fauna Found in The Soft Substratum of The Urla Harbour. E.U. Faculty of Sci. Journ. Series B, Vol:VI no:1 29-39.
Öztürk, B., Ergen, Z., 1994. Türkiye'nin Orta Ege Sahillerindeki Kumluk Mediolittoral Zonda Yaşayan Makrozoobentik Canlıların Populasyon Yoğunluğu. Ege Universitesi, Fen Fakültesi Dergisi, Seri B, Ek 16/1: 1038-1046.
Öztürk, B. & Çevik, C., 2000. Molluscs Fauna oh Turkish Seas. Club Conchiglia Informationen, 32, 1/3. 27- 53.
Öztürk, B. & Can, A., 2006. Indo-Pacific gastropod species in the Levantine and Aegean Seas. Aquatic Invasions Vol: 1, 3: 124-129.
Palaz, M. & Berber, S., 2005. The bivalve species of the Dardanelles. J. Mar. Mar. Biol. Ass. U. K. 85, 357- 358.
Sabelli, B., Giannuzzi-Savelli, R., Bedulli, D., 1990. Catalogo Annotato dei Molluschi Marini del Mediterraneo. Vol. 1, Bologna, Libreria Naturalistica Bolognese, 348 pp.
Sorensen, T., 1948. A method of establishing groups of equal amplitude in plant sociology based on similar species content and its application to analyses of vegetation on Danish commons. Biologiske Skrifte, 5; 34p
Sturany, R., 1895. Zoologische Ergebnisse. VII. Mollusken I. (Prosobranchier und Opisthobranchier; Scaphopoden; Lamellibranchier.) Gesammelt von S. M. Pola 1890-1894
Tortonese, E., 1959. Osservazioni sul bentos del Mar di Marmara e del Bosforo. "Natura", Riv. Scienze Naturali 50: 18-26, Milano.
Uysal, H., 1967. İzmir Körfezinde Tespit Edilen İki Solen Türü Solen vagina L. Ve Pharus legumen Hakkında. Ege Üniversitesi Fen Fakültesi İlmi Raporlar Serisi No: 41 19 s.
Van Aartsen, J. J. & Kinzelbach R., 1990. Marine molluscs from the Iztuzu beach near Dalyan (Mediterranean coast Turkey). Zoology in the Middle East 4:103-112.
Zenetos, A., Vardala-Theodorou, E. & Alexandrakis, C., 2005. Update of the marine Bivalvia Mollusca checklist in Greek waters. J. Mar. Biol. Ass. U.K. 85, 993-998.
TÜRKİYE DENİZLERİNDE DAĞILIM GÖSTEREN EKONOMİK ÖNEME SAHİP