Bartın Odun Dışı Orman Ürünlerinin Değerlendirilmesi Raporu
8. Sonuç ve Değerlendirme
Rapor kapsamında açıklandığı üzere orman kaynaklarından çok sayıda ürün ve hizmet üretilmektedir.
Geçmişte orman kaynaklarından üretilen en önemli ürün odun hammaddesi olarak görülmekteyken günümüzde toplumun orman kaynaklarından beklentileri çeşitlenmiş ve odun ürünlerinin yanında bitkisel, hayvansal ve mineral kaynaklı ürünler ile erozyonu önleme, iklim değişikliği ile mücadele, karbon tutumu gibi hizmetler talep edilmeye başlanmış ve ormanlardan beklenen faydalar ile bu faydaların sağlanmasına yönelik planlamalarda önemli ölçüde değişiklikler meydana gelmeye başlamıştır.
Dünya Sağlık Örgütüne (WHO) göre, doğadan toplanarak ticareti yapılan 346 bitki türü vardır.
Türkiye’nin dış ticaretinde önemli bir yeri olan defne, kekik, çam fıstığı, adaçayı, kimyon, anason, ıhlamur ve kestane bitkiler en önemlilerindendir.
ODOÜ’lerin son yıllarda önemi giderek artmış, bazı yörelerde getirisi sebebiyle odun hammaddesinden daha fazla önem kazanmış, özellikle kırsal alandaki insanlar için önemli bir gelir kaynağı durumuna gelmiştir. Bu kapsamda ODOÜ’ler kırsal kesimdeki yoksulluğu azaltmak, göçü ve işsizliği önlemek ve böylece kırsal kalkınmayı ve sürdürülebilir ormancılığı sağlamak amacıyla kullanılan önemli araçlardan birisidir. Keza ODOÜ’leri ülkelerin ihracat gelirleri içerisinde önemli bir paya sahiptirler. Türkiye, dünyada en fazla odun dışı orman ürünü ihracatı yapan 21. ülkedir.
Gelişmekte olan ülkelerin birçoğunda kırsal kesimin en önemli gelir kaynaklarından birisi orman ekosistemlerinden elde esilen ODOÜ’leridir. Örneğin Hindistan’da bazı bölgelerde ODOÜ’lerinin bir çok ailenin başlıca gelir kaynağı olduğu ve yerel halkın yıllık toplam gelirinin yaklaşık %40’ının ODOÜ’lerinin toplanması suretiyle elde edildiği belirtilmektedir. ODOÜ üretiminin, temel odun maddesi olan tomruk üretiminden daha kârlı olduğu belirlenmiştir. Ancak, bu kesim tarafından toplanan ODOÜ’lerinin genellikle, herhangi bir katma değer sağlayacak işleme tabi tutulmadan elden çıkarıldığı görülmektedir. ODOÜ’lerinin toplanması ve üretimi kadar pazara ulaştırılması da oldukça önemlidir.
Çünkü, ODOÜ’lerinin pazar payı giderek artmaktadır. Amerika’da ODOÜ’lerinin pazar payındaki yıllık artışın %20 civarında olduğu belirtilmektedir. Dünya pazarlarında, yabani olan kültüre alınmak suretiyle üretilen tıbbi bitkilerin değerinin 14 milyar $ civarında olduğu tahmin edilmektedir. ODOÜ’leri ekonomik, ekolojik ve sosyal açısından son derece önemli ürünler olup, dünya genelinde bu ürünlere talep artarak devam etmektedir ve bu artışın süreceği öngörülmektedir. Bundan dolayı bu ürünlerin sürdürülebilirliğinin garanti altına alınarak en düşük ekolojik etkiler ile en yüksek düzeyde ürün elde edilmesine yönelik planlamalar yapılmalıdır.
Türkiye’de ODOÜ’nin geniş yayılıma sahip bulunduğu doğal kaynak ormanlardır. ODOÜ’nin ülkemizde kültüre alınarak yetiştirme biçimi birkaç bölgesel yerin dışında henüz yaygınlaşmamıştır. Bu yüzden ODOÜ’nin yönetim, üretim ve koruma sorumluluğu halen ormancılık kurumlarındadır. Türkiye potansiyel olarak ODOÜ’ler bakımından zengindir. Fakat Türkiye’de ODOÜ’lerin envanteri, üretimi ve pazarlanması aşamalarında sorunlar bulunmaktadır ve ODOÜ’ler kırsal kalkınmayı hızlandırmada etkili bir araç olarak kullanılmamaktadır.
Bu durumun en önemli sebebi, ODOÜ’nin, envanterinin yetersiz olmasıdır. Orman Genel Müdürlüğü (OGM)’nün kuruluşundan 2011 yılına kadar olan dönemde odun dışı orman ürünleri kurumsal düzeyde, tali ürün olarak değerlendirilmiş, 2011 yılında OGM bünyesinde yapılan yeniden yapılanma çalışmaları kapsamında Odun Dışı Ürün ve Hizmetler Daire Başkanlığı kurulmuştur. Orman Genel Müdürlüğü (OGM) odun dışındaki türlerin de envanterlerinin tutulması kapsamında taksonomik tabanlı veri ambarı çalışması başlatmış ve internet üzerinden hizmet veren BİYOD sistemi kurulmuştur.
BİYOD veri tabanı çalışmaları 2012 yılında Orman ve Su İşleri Bakanlığı’na bağlı Orman Genel Müdürlüğü’nün 27. Orman Bölge Müdürlüğü’nde biyolojik çeşitliliğin araştırılması amacıyla Türkiye genelinde başlatmış olduğu bir çalışmadır. BİYOD veri tabanı çalışmaları da istenilen seviyeye ulaşamamış ve oldukça yetersiz kalmıştır. BİYOD bilgi tablosunda güncel olarak 1624 adet bitki ismi bulunmakla birlikte bu bilgilerin özellikle yayılış alanı, hasat zamanı, kullanılan kısmı gibi pek çok bilgi sütunu boş durumdadır. Ayrıca taşra teşkilatınca yapılan envanter çalışmalarının oldukça yavaş ilerlediği görülmektedir.
Bartın Odun Dışı Orman Ürünlerinin Değerlendirilmesi Raporu
Envanter konusundaki sıkıntılar Bartın ili için de geçerlidir. Bartın ilinde ilgili orman işletmeleri tarafından yıllık üretim programlarına alınan ODOÜ’ler bulunmadığından, Bartın ilindeki ODOÜ’lerin bir bölümü orman köylüleri tarafından orman işletmesine tarife bedeli yatırılarak toplanmakta, bir bölümü de herhangi bir bedel ödenmeksizin ormanlardan kaçak olarak toplanmaktadır. ODOÜ’lerin kaçak ya da yasal yoldan toplandıklarına bakılmaksızın, mahalli ürün pazarlarında, aktarlarda satışa sunulmaktadır. Bartın ili ormanlarında yetişen, yaygın bir şekilde toplanan ve pazarlanan, böylece yöre haklına ekonomik katkısı olan en önemli ODOÜ’ler; kestane, ıhlamur, ceviz, kuşburnu, defne, kızılcık, mürdüm eriği, kekik, böğürtlen, kocayemiş, yaban mersini ve mantarlar (istiridye mantarı, kanlıca mantarı, acı mantar) olarak sıralanmaktadır. Ancak, resmi kayıtlar incelendiğinde, ODOÜ konusunda tutulan kayıtların yok denecek kadar az olduğu görülmektedir.
Yine de Bartın ilinde de son yıllarda ODOÜ’leri konusunda umut verici gelişmeler yaşanmaktadır.
Defne üretimi konusunda kat edilen mesafe bu konudaki önemli adımlardan birisidir ve günümüzde gerek üretim, gerekse işlenmesi aşamalarında çok sayıda istihdam sağlanmaktadır. Bartın İli’nde ODOÜ’leri birçok aile için temel geçim kaynaklarından birisi olmuştur. Yine de potansiyel ile karşılaştırıldığında mevcut üretim ve gelir düzeyinin ODOÜ’nin birçoğu açısından çok çok yetersiz olduğu söylenebilir.
ODOÜ konusunda Türkiye’nin bitki tür çeşitliliği, yaban hayatı kaynakları ve endemik türler bakımından zengin kaynaklara sahip olmasına rağmen ODOÜ’nin sağlıklı bir şekilde kayıt altına alınamaması, ürün fiyatlandırma politikalarının sağlıklı olmaması, arz açığının bulunması, sektörde Ar-Ge çalışmalarının yetersizliği, üretimde çeşitli zorlukların yaşanması gibi sorunları doğurmaktadır. Bu sorunlar da ODOÜ konusundaki potansiyelin yeterince kullanılamamasına sebep olmaktadır.
Bartın ilinde yetişen ve ekonomik bir getirisi olan odun dışı orman ürünleri; kestane, ıhlamur, ceviz, kuşburnu, defne, kızılcık, mürdüm eriği, kekik, böğürtlen, kocayemiş, yaban mersini, istiridye mantarı, kanlıca mantarı ve acı mantar şeklinde sıralanabilir. Bartın ilinde odun dışı orman ürünün bakımında zengin bir potansiyel bulunmaktadır ve bu potansiyeli kırsal kalkınmada etkili bir araç olarak kullanmak mümkündür. Ancak, defne yaprağı dışındaki diğer ODOÜ’leri yönünden yeterli ve etkili değerlendirme ve kullanım söz konusu değildir. Bu nedenle yukarıda bahsedilen önlem ve önerilerin yaşama ve uygulamaya aktarılması durumunda Bartın ilindeki mevcut ODOÜ potansiyeli harekete geçirilmiş olacaktır. Böylece ODOÜ’lerin gerçek anlamda sürdürülebilir kırsal kalkınmaya ekonomik katkısı ve sosyoekonomik etkileri (katma değer yaratma, göçü önleme, diğer sektörlere desteği vb.) ortaya çıkabilir.
Bartın’daki ODOÜ’nin daha aktif olarak değerlendirilebilmesi için, öncelikle sağlıklı bir envanter çalışması yapılmalı ve sonrasında en azından yörede üretimi ve potansiyeli yüksek kestane, ıhlamur, çeşitli mantarlar gibi bazı ürün grupları hedef olarak seçilmeli ve bu ürünlerin üretimi ve işlenmesi konusunda planlamalar yapılmalıdır. Bu bilgiler doğrultusunda aşağıdaki yol haritası kullanılabilir.
1. Sağlıklı bir envanter çalışması ile yörenin hangi ürünler için ne düzeyde potansiyeli olduğu belirlenmeli ve ilk etapta birkaç ürün hedef ürün olarak seçilmelidir. (seçilecek ürünlerin arz talep dengesi, ülke ekonomisi açısından durumu, işlenebilme ve ihracat potansiyeli, arz açığı, ürünün gelecekteki üretim ve talep durumu vb. konular detaylı olarak değerlendirilmelidir)
2. Seçilen ürünün üretiminden son tüketiciye ulaşmasına kadar geçecek süreç planlanmalı, bu aşamada ürünün muhafazası, işlenmesi, ürün çeşitliliğinin sağlanması, ihracatı vb. bütün aşamalar planlanmalıdır.
3. Ürünün muhafazası ve işlenmesi için gerekli tesislerin kurulumu planlanmalıdır.
4. Ürün tedarik zinciri garanti altına alınmalı, bu aşamada öncelikle mevcut üretimin sağlıklı olarak gerçekleştirilmesi ve değerlendirilmesi, sonrasında ise oluşacak arz açığının kapatılması için kamu (örneğin ormanlık alanlarda türün plantasyonunun sağlanması, şahısların kendi arazilerinde yapacakları plantasyon çalışmaları için teknik ve ekonomik destek verilmesi vb.) ve şahıs bazında (çiftçilerle sözleşme imzalanarak alım garantili üretim yapılması, eğitim faaliyetleri verilmesi, ürünün üretim, hasat ve muhafaza aşamalarında destek verilmesi vb.) destekler verilerek yeterli düzeyde arz sağlanmalıdır.
5. Üretilecek ürünlerin katma değerinin yükseltilebilmesi amacıyla markalaşma, reklam vb. faaliyetler planlanmalıdır.
Bartın Odun Dışı Orman Ürünlerinin Değerlendirilmesi Raporu
6. Söz konusu yol haritası öncelikle bütün detayları ile planlanmalı ve uygulamaya geçmeden önce yerel halk, ilgili kamu kurum ve kuruluşları, yerel yöneticiler ve siyasiler ile paylaşılarak destekleri alınmalıdır.
T.C. Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı tarafından gerçekleştirilen Bartın İli Kestane İşleme ve Paketleme Tesisi ön fizibilite çalışmasında, kestane işleme tesisinin uygun bir yatırım alanı olduğu sonucu ortaya çıkartmıştır. Tesis, hammadde analizi açısından uygulanabilir görülmektedir Kurulacak olan tesisin geri ödeme süresi hesaplanmış olup, tesisin iyi performans sergilemesi durumunda birinci yılda kendini ödeyebilmektedir. Kurulu tesislerle de yapılan görüşmelerde 1-3 yıl arası bir sürenin geri ödeme süresi için uygun olacağı görülmektedir. Bölgede benzer bir tesisin olmaması da bu konuda ihtiyacı, yatırımın önemi ortaya koymaktadır.
Kestane, ıhlamur, fındık, ceviz ve kekik konusunda saklama koşullarının iyileştirecek depoların kurulmasına ihtiyaç vardır. Defne ve kestane balı konusunda da tanıtım stratejileri geliştirilmesi, bilinirlik ve güvenirliği artıracaktır. Özellikle Bartın Kestane Balı konusundaki markalaşma çalışmaları hız kesmeden devam etmelidir.
Orman gülü atıkları başta olmak üzere, kestane, fındık ve ceviz kabuğu ile odun dışı orman ürünlerinin atıklarından geri dönüşüm tesisi kurulabileceği görülmektedir.
Yine bu atıklardan aktif karbon üretilebilmektedir. Aktif karbon pek çok alanda kullanılmaktadır. Bu konuda açık yatırım destekleri de bulunmaktadır.
Bartın Odun Dışı Orman Ürünlerinin Değerlendirilmesi Raporu
Kaynakça
Açıcı, Ş. (2019). Devlet Orman İşletmeleri Tarafından Gerçekleştirilen Orman Emvali Satışları, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 177 s. Balıkesir
Açıkgöz Altunel, T. (2011). Odun dışı orman ürünlerinin dünyada ve Türkiye'de sosyoekonomik boyutu, İstanbul Üniversitesi / Fen Bilimleri Enstitüsü / Orman Mühendisliği Anabilim Dalı Doktora tezi, 234 s. İstanbul
Açıkgöz Altunel, T. (2012). Odun Dışı Orman Ürünlerinin Toplayıcı/Üretici Açısından Sosyoekonomik Önemi. Journal of the Faculty of Forestry, Istanbul University 2012, 62(1):85-99
Ağaç ve Orman Ürünleri Raporu, 2015, Rize Ticaret ve Sanayi Odası
Akyol, A., & Örücü, Ö. K. (2019). İklim değişimi senaryoları ve tür dağılım modeline göre Kızılcık türünün (Cornus mas L.) odun dışı orman ürünleri kapsamında değerlendirilmesi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (17), 224-233.
Aricak, B., Cetin, M., Erdem, R., Sevik, H., & Cometen, H. (2019). The change of some heavy metal concentrations in Scotch pine (Pinus sylvestris) depending on traffic density, organelle and washing. Applied Ecology and Environmental Research, 17(3), 6723-6734.
Aricak, B., Cetin, M., Erdem, R., Sevik, H., & Cometen, H. (2020). The Usability of Scotch Pine (Pinus sylvestris) as a Biomonitor for Traffic-Originated Heavy Metal Concentrations in Turkey. Polish Journal of Environmental Studies, 29(2).
Avşar, B., (2109). Kestane Turşusu Üretim Olanaklarının Araştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
Ayan, S., Civek, E., Çelik, E. N. Y., Gülseven, O., Barış, H., Özel, J. A. H. E., & Yılmaz, E. Farklı Yaşlardaki Tüplü Fıstıkçamı (Pinus pinea L.) Fidanlarının Morfolojik Kalite Özellikleri. Journal of Bartin Faculty of Forestry, 22(2), 633-641.
Aydın İli Kestane Raporu, T.C. Güney Ege Kalkınma Ajansı, 2009 Aydın Sanayi Odası, Kestane Tanı Çalışması Analizleri Raporu, 2012 Aydın Sanayi Odası, Zeytinyağında Potansiyel Hedef Pazarlar, 2012
Bartın İlinde Üretilen Balın Kalite ve Standardizasyonu Ön Fizibilite Raporu, T.C. Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı, 2019
Bal Ormanı Eylem Planı (2013-2019) Orman Genel Müdürlüğü
Balcı, Ö. (2020). Odun Dışı Bitkisel Ürünler, OGM Bitkisel Ürünler Şube Müdürlüğü, https://ormuh.org.tr/uploads/docs/Odun%20Disi%20Bitkisel%20Urunler.pdf
Başer, K., H., C., 2001, Her Derde Deva Bir Bitki Kekik, Bilim ve Teknik Dergisi. 402:74-77.
Bārdule, A., Jūrmalis, E., Lībiete, Z., Pauliņa, I., Donis, J., & Treimane, A. (2020). Use of retail market data to assess prices and flows of non-wood forest products in Latvia. Silva Fennica, 54(3).
Bonari, G., Chytrý, K., Çoban, S., & Chytrý, M. (2020). Natural forests of Pinus pinea in western Turkey: a priority for conservation. Biodiversity and Conservation, 1-22.
Bartın Odun Dışı Orman Ürünlerinin Değerlendirilmesi Raporu
Çatal, D., (2019). Mermer Tozu ve Kestane Meyve Kabuğu Takviyeli Polilaktik Asit (PLA) Biyokompozitlere Ait Özelliklerin İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Bursa Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
Çakmaklı, T. (2019), Bartın İlinde Odun Dışı Orman Ürünlerinin Sosyoekonomik Analizi, Bartın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 66 s. Bartın
Doğan, O. (2020). Zonguldak Orman Bölge Müdürlüğü Sınırlarında Yetişen Önemli tıbbi ve Aromatik Bitki Potansiyeli ve Ülkemizdeki Pazar Payı. Bartın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Endüstri Mühendisliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 85 s. Bartın
Defne Eylem Planı (2016-2020) Orman Genel Müdürlüğü
Defne İşleme ve Paketleme Tesisi Ön Fizibilitesi, T.C. Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı, 2018
Duman, E.A. (2019). Odun dışı orman ürünlerinin dış ticareti ve Geleceğe yönelik projeksiyonlar, ısparta uygulamalı bilimler üniversitesi lisansüstü eğitim enstitüsü orman mühendisliği anabilim dalı yüksek lisans tezi, 48 s. Isparta
Duymuş, A. (2019). Bartın-İnkumu Yöresinde Odun Dışı Orman Ürünleri Üretimine Yönelik Ağaçlandırmaların Adaptasyon Yeteneğinin Belirlenmesi, Bartın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 30 s. Bartın
Dündar, N. (2019). Odun Dışı Orman Ürünlerine Yönelik Tüketici Tercihlerini etkileyen Faktörler, Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 43 s. Isparta
Erdoğan, E. (2019). Biyolojik Çeşitlilik Ve Odun Dışı Orman Ürünleri Veri Tabanı (Biyod - Amasya Orman Bölge Müdürlüğü Örneği), Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 94 s. Trabzon
Ertugrul, M., Ozel, H. B., Varol, T., Cetin, M., & Sevik, H. (2019). Investigation of the relationship between burned areas and climate factors in large forest fires in the Canakkale Region. Environmental monitoring and assessment, 191(12), 737.
Floris, I., Pusceddu, M., Raccimolo, E., Casula, A., Patteri, G., & Satta, A. (2020). The use of cork in the thermoregulation of the hive: an innovation attempt to enhance non-wood products and beekeeping in Mediterranean forests. Annals of Silvicultural Research, 45(1), 99-104.
Göksü E, Adanacıoğlu H, Türkiye’de Odun Dışı Orman Ürünlerinde Doğrudan Pazarlama, Türkiye Ormancılık Dergisi 2018, 19(2): 210-218.
Hakverdi, A. E. Türkiye’de sürdürülebilir orman yönetimi kriter ve göstergelerinin değerlendirilmesi. Türkiye Ormancılık Dergisi, 21(3), 332-343.
İlter, E., Ok, K., 2007, Ormancılık ve Orman Endüstrisinde Pazarlama İlkeleri ve Yönetimi, Form Ofset Matbaacılık, Ankara, 975-96967-2-X
İncir Tanı Çalışması Analizleri, Aydın Sanayi Odası, 2012 İstanbul Ticaret Odası, Kestane Sektör Profili Raporu, 2004
Karadağ, A. (2019). Türkiye’deki Bazı Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Antioksidan Potansiyelleri ve Fenolik Kompozisyonları. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (16), 631-637.
Bartın Odun Dışı Orman Ürünlerinin Değerlendirilmesi Raporu
Kestane Eylem Planı (2013-2017), Orman Genel Müdürlüğü Kestane Eylem Planı Çalıştayı, Orman Genel Müdürlüğü, 2013 Kestane Raporu, Aydın Ticaret Borsası, 2016.
Kestane Raporu, TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası, 2019
Kestanede Potansiyel Hedef Pazarlar Raporu, Aydın Sanayi Odası, 2012
Komut, O. (2019). Odun dışı orman ürünlerine ilişkin paydaş farkındalığı: Orman köylüsü örneği. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 20(1), 110-117.
Korkmaz, M., & Duman, E. A. (2019). Türkiye’de bazı odun dışı orman ürünlerinin dış ticaretine yönelik değerlendirmeler. Türkiye Ormancılık Dergisi, 20(4), 401-410.
Korkmaz, M., & Dündar, N. (2019). Tüketicilerin odun dışı orman ürünlerine yönelik satın alma tercihlerini etkileyen faktörler. Türkiye Ormancılık Dergisi, 20(3), 213-220.
Maviyemiş-Likapa Eylem Planı (2015-2019) Orman Genel Müdürlüğü
Mobilya Kağıt ve Orman Ürünleri Sektörü, Orta Anadolu İhracatçı Birlikleri, 2016.
OGM, (2016). Odun Dışı Orman Ürünlerinin Envanter Ve Planlaması İle Üretim Ve Satış Esasları, 302 nolu tebliğ, Orman Ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü Odun Dışı Ürün ve Hizmetler Dairesi Başkanlığı
OGM, (2020). Tıbbi ve Itri Kullanım Açısından AR-GE Çalışmalarına Konu Edilebilecek Bitki Türleri https://www.ogm.gov.tr/ekutuphane/Dokumanlar/ArGe-Konusu-Turler.pdf
Ok, K., Koç, M. (2018). Türkiye’de odun dışı orman ürünlerinin planlanmasında yöntem ve yaklaşım sorunu. Türkiye Ormancılık Dergisi, 19(4), 391-402.
Odun Dışı Orman Ürünleri (Orman Tali Ürünleri) Sektör Raporu, Orta Anadolu Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri İhracatçıları Birliği, 2011.
Odun Dışı Orman Ürünleri İstişare Çalıştayı, Orman Mühendisleri Odası, 2020 Odun Dışı Orman Ürünleri: Kekik Değer Zinciri Analizi, UNDP 2018.
OGM, Odun Dışı Orman Ürünlerinin Envanter ve Planlaması İle Üretim ve Satış Esasları, 2016.
Orman ve Orman Ürünleri Sektör Raporu, T.C. Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı, 2012.
Orman ve Orman Ürünleri Sektör Raporu, T.C. Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı, 2012 Ormancılık Sektör Raporu, TOÇ-BİR-SEN 2019
Ödemiş Ticaret Borsası, Kestane Sektör Raporu, 2018.
Öztürk, H.H., Küçükerdem, H.K., 2017. Problems and solution proposals of pine nut production farms in Bergama Kozak Plateau. IV. International Multidisciplinary Congress of Eurasia, 23-25 August, Rome, Italy, pp. 219-240
Ozel, H. B., Donduran, B., Cakmakli, E., & Sevik, H. (2020). Factors affecting success in natural regeneration works of cedar (Cedrus libani A. Rich.) In Kas region of Antalya. World Journal of Advanced Research and Reviews, 6(2), 054-059.
Reçine Eylem Planı (2017-2021) Orman Genel Müdürlüğü
Sarı, A.O., B., Oğuz. 2002, Kekik, Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Yayınları No.:108.
Sarı A O, Altunkaya M, Doğadan Tarlaya Kekik, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü, https://www.turktob.org.tr/upload/dergi15/22-27.pdf
Bartın Odun Dışı Orman Ürünlerinin Değerlendirilmesi Raporu
Serin, H., Şahin, Y., & Oktay, S. (2019). Hatay Odun Dışı Orman Ürünlerinin SWOT Analizi İle Değerlendirilmesi. Turkish Journal of Forest Science, 3(1), 84-92.
Sakız Eylem Planı (2014-2019), Orman Genel Müdürlüğü Salep Eylem Planı (2014-2018), Orman Genel Müdürlüğü
Seçilen Belirli Odun Dışı Orman Ürünlerinin Mevcut Durum Raporları Ve Sürdürülebilir Yönetimi Teknik Rehberinin Hazırlanması Sorumlu Kamu Kurumları İle Güncelleme Toplantısı, 2020.
Sevik, H., Cetin, M., Ozel, H. B., & Pinar, B. (2019). Determining toxic metal concentration changes in landscaping plants based on some factors. Air Quality, Atmosphere & Health, 12(8), 983-991.
Sevik, H., Cetin, M., Ozel, H. B., Ozel, S., & Cetin, I. Z. (2020). Changes in heavy metal accumulation in some edible landscape plants depending on traffic density. Environmental Monitoring and Assessment, 192(2), 78.
Sevik, H., Cetin, M., Ozel, H. B., Ozel, S., & Cetin, I. Z. (2020). Changes in heavy metal accumulation in some edible landscape plants depending on traffic density. Environmental Monitoring and Assessment, 192(2), 78.
T.C. Güney Ege Kalkınma Ajansı, Aydın İli Kestane Yatırım Raporu 2012 Trüf Ormanı Eylem Planı (2014- 2019), Orman Genel Müdürlüğü
Türkiye Orman Ürünleri Meclisi Sektör Raporu ,Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, 2015.
Türkiye Ormancılık Sektöründe Odun Dışı Orman Ürünleri: İhracat Analizi, 2015, Bartın Üniversitesi Orman Fakültesi
Tufanoğlu, G.Ç. (2020). Odun Dışı Orman Ürün ve Hizmetlerinin Envanter ve Planlama Çalışmaları, OGM Envanter ve Planlama Şube Müdürlüğü
Turkyilmaz, A., Cetin, M., Sevik, H., Isinkaralar, K., & Saleh, E. A. A. (2020). Variation of heavy metal accumulation in certain landscaping plants due to traffic density. Environment, Development and Sustainability, 22(3), 2385-2398.
Yabanıl Meyveli Türler Eylem Planı (2014-2018) Orman Genel Müdürlüğü
Yucedag, C., Ozel, H. B., Cetin, M., & Sevik, H. (2019). Variability in morphological traits of seedlings from five Euonymus japonicus cultivars. Environmental monitoring and assessment, 191(5), 285.
Zonguldak Kestanesi ve Cevizine Yönelik Markalaşma Çalışmaları Projesi, Zonguldak Ziraat Odası, 2014
Bartın Odun Dışı Orman Ürünlerinin Değerlendirilmesi Raporu
T.C. BATI KARADENİZ KALKINMA AJANSI
Adres: Güney Mah Zonguldak Yolu Cad No 36 67600 Kozlu/ZONGULDAK Tel: +90 (372) 257 74 70 - 257 74 71 Faks: +90 (372) 257 74 72
bilgi@bakka.gov.tr
BARTIN YATIRIM DESTEK OFİSİ
Adres: Bülent Ecevit Bulvarı Dağlıoğlu Sitesi D Blok No:70 D:3 Merkez/BARTIN Tel: +90 (378) 227 67 02 Faks: +90 (378) 227 67 03
bilgi@bartinydo.gov.tr ISBN: 978-605-74854-9-6
Kalkınma Ajansları yayınları bedelsizdir, satılmaz