6. Odun Dışı Orman Ürünleri
6.1. Dünyada Odun Dışı Orman Ürünleri
Bartın Odun Dışı Orman Ürünlerinin Değerlendirilmesi Raporu
6. Odun Dışı Orman Ürünleri
6.1. Dünyada Odun Dışı Orman Ürünleri
Gelişmekte olan ülkelerin birçoğunda kırsal kesimin en önemli gelir kaynaklarından birisi orman ekosistemlerinden elde edilen ODOÜ’leridir. Örneğin Hindistan’ın ormanlarla kaplı Raipur bölgesinde ODOÜ’lerinin birçok ailenin başlıca gelir kaynağı olduğu ve yerel halkın yıllık toplam gelirinin yaklaşık
%40’ının ODOÜ’lerinin toplanması suretiyle elde edildiği belirtilmektedir. ODOÜ üretiminin, temel odun maddesi olan tomruk üretiminden daha kârlı olduğu belirlenmiştir. Ancak, bu kesim tarafından toplanan ODOÜ’lerinin genellikle, herhangi bir katma değer sağlayacak işleme tabi tutulmadan elden çıkarıldığı görülmektedir. ODOÜ’lerinden elde edilen gelirin toplamı; köylüler, aracılar ve ihracatçılar arasında adil bir şekilde paylaşılmadığı bilinmektedir. Gelirin adil paylaşımının yanında ayrıca, üretimin sürdürülebilirliğinin de sağlanarak ürün kalitesinin de güvenceye alınması gerekmektedir (Çakmaklı, 2019).
ODOÜ’lerin toplanması ve üretimi kadar pazara ulaştırılması da oldukça önemlidir. Çünkü, ODOÜ’lerin pazar payı giderek artmaktadır. Amerika’da ODOÜ’lerinin pazar payındaki yıllık artışın %20 civarında olduğu belirtilmektedir. Dünya pazarlarında, yabani olan kültüre alınmak suretiyle üretilen tıbbi bitkilerin değerinin 14 milyar $ civarında olduğu tahmin edilmektedir. Toplam dünya ticaretinin yaklaşık yarısını Avrupa, %36’sını ise Asya gerçekleştirmektedir. Tıbbi bitki ticaret hacmi içerisinde Kuzey Amerika’nın payı ise yaklaşık 4 milyar $ civarındadır (Çakmaklı, 2019).
Orman ekosistemlerinden sağlanan odun dışı orman ürünleri kırsal yoksulluğun azaltılmasında önemli rol oynayabilir. Ayrıca ODOÜ’leri lokal ve ulusal ekonomiye önemli ölçüde katkı sağlayabilir, gıda güvenliğinin sağlanmasına katkıda bulunabilir ve biyolojik çeşitliliğin korunmasında rol oynayabilir.
Dünya geneline bakıldığında yabani meyve türleri satışı yapılan pazarlardaki ürünlerin büyük bölümünün kaynağının ormanlar olduğu görülmektedir. Bu konu ile ilgili olarak Endonezya’da yapılan bir araştırmada yöresel pazarlarda satışı yapılan 1.260 tıbbi bitki türü, Güney Afrika’da 500 bitki türü, Almanya’da ise 1.543 tıbbi bitki türünün yabani kökenli olduğunu ve büyük kısmının ormanlardan toplanmak suretiyle satışının yapıldığı ifade edilmektedir (Çakmaklı, 2019).
Amerika’da yapılan araştırmalarda; ODOÜ’lerinin hem ekonomik hem de ekolojik olarak son derece önemli olduğu, gelecekte bu önemlerinin daha da artacağı, bu ürünlerin toplanmasının ve ticaretinin yöresel, bölgesel, ulusal ve uluslararası ekonomiyi etkilediği, ODOÜ’lerinin talep ve arz değerinin tam olarak bilinemediği ve bundan dolayı da minimum ekolojik etki ile en yüksek ekonomik getiriyi sağlayacak şekilde yönetilmesi gerektiği belirtilmiştir (Çakmaklı, 2019; Bārdule vd., 2020; Floris vd., 2020).
Dünyanın farklı noktalarında, ülkelerin doğal iklim ve toprak koşulları dolayısıyla aynı mal ve hizmetlerin üretilmesi mümkün değildir. Hatta bazı endemik türler, belirli bölgelerin dışında yetiştirilememekte ve bu durum ülkeler arasında ticareti zorunlu kılmaktadır. Örneğin Türkiye için Sığla (Lequidambar orientalis) endemik bir türdür ve bundan dolayı dünyada sığla ürünleri bakımından Türkiye tekel konumundadır. Dünyanın farklı ülkelerinde farklı bitkilerin endemik olması dolayısıyla aynı tekelcilik söz konusu olabilmektedir. Bunun yanında bazı ülkeler belirli mal ve ürünleri üretmek yerine başka ülkelerden satın alma yolunu tercih edebilirler. Ülkelerin teknik altyapıları veya bilgi yetersizliği, uzman işgücünün bulunmaması veya ekonomik yetersizlik gibi sebeplerle ürünleri başka ülkelerden satın alma yoluna gidebilirler (İlter ve Ok, 2007).
ODOÜ’nin uluslar arası ticaretinde de ürünlerin hammadde olarak temin edilmesi ve sonrasında işlenme sürecinde ithalat veya ihracat yapılabilmektedir. Bazı ürünler ham halleri ile hiç işlenmeden ticarete konu olabilirken bazıları da pek çok işlemden geçirildikten sonra ticarete konu olabilmektedir.
Bugün uluslararası ticarette konu edilen 150 civarında ODOÜ çeşidi olduğu (bunların en az 26’sının uçucu yağlarla ilgili olduğu) bilinmektedir. Bunun dışında yaklaşık 4 000- 6 000 çeşit bitki türünün de bu ticarete konu olduğu tahmin edilmektedir. ODOÜ’lerinin pek çoğu düşük miktarlarda ticaretlere konu olurken, bazılarının (örneğin, ginseng kökleri, doğal bal, yabani ceviz türleri, terebentin, doğal kauçuk, reçine, bambu türleri ve arap sakızı) ticarete büyük ölçülerde konu olabilmektedir. Dünyada
Bartın Odun Dışı Orman Ürünlerinin Değerlendirilmesi Raporu
yıllık olarak yaklaşık 380 milyon $ değerinde ginseng kökünün ve 1 milyar $ değerinde de doğal kauçuk ticaretinin gerçekleştiği belirtilmektedir (Açıkgöz Altunel, 2011).
ODOÜ pek çok bitkisel ürünün hammaddesini oluşturan ürünlerdir. Örneğin çikolata ve dondurma yapımında, bu ürünler içerisine çam fıstığı, böğürtlen, kızılcık gibi ürünler katılabilmekte, mantarlar pek çok ürünün (hazır çorbalar, pizzalar, makarnalar vb.) içerisinde yer alabilmektedir. Dolayısıyla ODOÜ ilk veya ikinci işlenme sürecinden sonra ODOÜ olarak değerlendirilmemektedir. Örneğin dondurma ihraç eden bir ülke, dondurma içerisinde pek çok ODOÜ ihraç etmekte fakat kayıtlara dondurma ihracı olarak geçildiğinden ODOÜ ihracatına ilişkin net rakamlara ulaşmak imkansız duruma gelmektedir (Açıkgöz Altunel, 2011).
Tablo 4: ODOÜ’nde Ana Alıcı ve Ana Satıcı Ülkeler
Kaynak: FAO
Bartın Odun Dışı Orman Ürünlerinin Değerlendirilmesi Raporu
Tablo 5: İhracat Değeri İlk 5 Ülke 2019 (Ihlamur, Defne, Tarçın, Kekik ve Diğer Baharatlar)
Ülke İhracat Değeri ($) Net Ağırlık (KG)
Çin $702,984,511 553,350,658
Hindistan $398,310,882 260,015,093
Hollanda $231,293,230 83,691,618
Almanya $122,471,961 51,530,306
Türkiye $117,684,878 39,238,728
Kaynak: UN, 2020 https://comtrade.un.org/Data/
Tablo 6: İthalat Değeri İlk 5 Ülke 2019 (Ihlamur, Defne, Tarçın, Kekik ve Diğer Baharatlar)
Ülke İthalat Değeri ($) Net Ağırlık (KG)
A.B.D $301,397,068 127,341,421
Suudi Arabistan $180,425,711 66,741,364
Almanya $173,305,725 51,530,306
Hollanda $164,821,186 86,883,759
Japonya $142,406,657 72,164,521
İngiltere $127,849,918 -
Kaynak: UN, 2020 https://comtrade.un.org/Data/
Tablo 7: Dünya Kestane İhracatı (Ton) (1961-2017)
Ülkeler 1961 1980 2000 2010 2015 2016 2017 2017%
Çin 2.700 26.500 35.788 37.158 34.674 32.952 33.959 30,53
İtalya 20.939 16.667 22.414 18.936 15.104 12.996 15.454 13,90 Portekiz 3.731 6.150 8.553 6.842 18.186 19.793 13.281 11,94 Türkiye 1.120 3.086 5.321 3.073 5.567 8.337 9.821 8,83 İspanya 5.985 3.608 6.350 6.776 18.052 20.020 9.087 8,17 Güney Kore 0 5.715 14.130 12.584 7.696 7.316 8.906 8,01
Yunanistan 1 4 65 184 3.781 3.549 4.124 3,71
Fransa 1.555 1.888 2.669 2.979 4.043 3.391 2.925 2,63
Arnavutluk 0 0 22 854 3.527 4.760 2.767 2,49
Hollanda 0 15 103 1.427 1.435 984 1.791 1,61
Dominik 0 0 0 0 2.000 1.789 1.300 1,17
Şili 0 0 34 124 2.836 1.432 1.179 1,06
Japonya 0 0 295 1.747 294 663 1.132 1,02
Diğer 66 283 1.673 8.996 11.670 7.069 5.491 4,94
Toplam 36.097 63.916 97.417 101.680 128.865 125.051 111.217 100,00 Kaynak: ZMO, 2019
Bartın Odun Dışı Orman Ürünlerinin Değerlendirilmesi Raporu
Tablo 8: Orman Gülü İhracatı İlk 5 Ülke 2019