Bartın İlinde Ticarete Konu Olan Odun Dışı Orman Ürünlerinin Üretim Potansiyeli

Bartın Odun Dışı Orman Ürünlerinin Değerlendirilmesi Raporu

Şekil 7: Bartın İli ve Yakın Çevresi Kestane Ağaçlarının Dağılımı Haritası

Bartın gibi sahil ikliminin hüküm sürdüğü alanlardaki önemli ODOÜ türlerinden birisi de fıstık çamıdır.

Pazar probleminin olmaması, getirisinin yüksek olması, fıstık çamını önemli bir ODOÜ durumuna getirmektedir. Ormanlık alanlar yanında park ve bahçelerdeki fıstık çamları dahi üretime konu edilmektedir. Fakat fıstıkçamı diğer birçok türün aksine tarım arazilerin de sıklıkla yetiştirilen bir tür değildir. Bireylerinin neredeyse tamamı başta ormanlık alanlar olmak üzere, kamu mülkiyetindeki alanlardır (Bonari vd., 2020; Ayan vd., 2020; Balcı, 2020).

7.2. Bartın İlinde Ticarete Konu Olan Odun Dışı Orman Ürünlerinin Üretim Potansiyeli ODOÜ’nin kayıt altına alınmasında yaşanan sıkıntı pek çok çalışmada da dile getirilmiştir. Örneğin Kastamonu Orman Bölge Müdürlüğü sınırlarında 2015 yılında yapılan ODOÜ’nin incelendiği bir çalışmada sadece defne sürgünü, çıra, süpürge çalısı, mantar, kestane ve kozalağın orman işletmelerinden yapılan satışlarının kayıt altına alındığı ancak, en yüksek üretim ve satış tutarının

“diğer gövde ve dallar” ile “diğer ürünler” başlığı altında satışı yapılan ve sınıflandırılmayan ürünlerden oluştuğu belirtilmektedir.

Toplam üretim ve satış tutarının çok büyük bir kısmını diğer gövde ve dallar ile diğer ürünler başlığı altında üretim ve satışı yapılan, sınıflandırılmayan ürünlerin oluşturması, ürün tanımında sorun olduğu şeklinde yorumlanmıştır. Aynı çalışmada Kastamonu ile Sinop illerine ilişkin resmi verilerde uyumsuzluk olduğu örneğin Sinop’ta 70 ton mantar üretildiği buna rağmen Kastamonu’da üretim ve satışı yapılan mantarın kayıtlara geçmediği belirtilmektedir. Benzer şekilde yine Sinop’ta 24 ton Kestane satışı yapıldığı ancak, Kastamonu’da kayıtlı kestane üretim ve satışının bulunmadığı belirtilmektedir. Çalışma sonucunda Kastamonu Orman Bölge Müdürlüğü’nde kayıtlı olarak üretilen odun dışı orman ürünlerinin bu kadar kısıtlı olmasına rağmen, yerel pazarlara bakıldığında ürün

Bartın Odun Dışı Orman Ürünlerinin Değerlendirilmesi Raporu

çeşitliliğinin oldukça yüksek olduğu, yılın hemen hemen tamamında farklı ürünlerin yerel pazarlarda sunulduğu belirtilmektedir. Yerel pazarlarda satışı yapılan ürünlerin çok az bir kısmının üretildiği, büyük bir kısmının doğadan toplanarak elde edildiği vurgulanmaktadır. Yılın değişik zamanlarda çeşitli mantarlar, adaçayı, kekik, oğul otu gibi tıbbi ve aromatik bitkiler, kuşburnu, alıç, ahlat, muşmula gibi yabani meyveler, yabani meyvelerden üretilen pekmez, reçel vb. ürünlerin yerel pazarlarda yoğun olarak satıldığı, bu durumun, odun dışı orman ürünlerinin yeterince kayıt altına alınamadığını gösterdiği belirtilmiştir.

Şekil 8: Bartın’da Ekonomik Getirisi Olan Odun Dışı Orman Ürünleri

Bartın ilinde yetişen ve ekonomik bir getirisi olan odun dışı orman ürünleri; defne, kestane, ıhlamur, kuşburnu, badem, ceviz, kocayemiş, mürdüm eriği, kızılcık, böğürtlen, kekik, yaban mersini, kanlıca mantarı, istiridye mantarı ve acı mantar şeklinde saptanmıştır (Çakmaklı 2019; Duymuş, 2019).

Daha önce açıklandığı üzere Bartın’da ODOÜ yayılış haritalarının net bir şekilde oluşturulması çok mümkün görülmemektedir (ormanlık alanlar içerisinde münferit yayılışları dolayısıyla türlerin meşcere haritalarında yer almaması, mülkiyet problemi, orman altı veya orman içi açıklıkların yanında sahipli arazilerde de yetişmeleri vb. sebeplerden dolayı). Benzer bir durum potansiyel yayılış alanı için de geçerlidir.

Bartın ilinin büyük bölümü, bölgede yetişen ODOÜ için uygun yetişme ortamına sahip alanlardır.

Bundan dolayı orman içi açıklıklar başta olmak üzere orman veya ziraat alanı olmayan nerdeyse bütün alanlarda (hatta birçok ziraat alanında) bu türler yetiştirilebilir. Fakat hangi alanda hangi türlerin yetiştirileceği, öncelikle detaylı çalışmalar ve üretilecek ürünlerin nasıl değerlendirilebileceği konusunda yapılacak çalışmalar ile belirlenmelidir. Nitekim daha önceki yıllarda kuşburnu gibi bazı ürünlerin üretimine destekler verilmiş ve tarım alanlarında bu türlerin plantasyonu sağlanmıştır. Ancak sonrasında üretilen ürünün değerlendirilememesi sonucunda üreticiler zarara uğramış ve istenilen sonuçlara ulaşılamamıştır. Bundan dolayı kestane plantasyonlarında da öncelikle üretilecek ürünlerin değer kaybına uğramadan işlenmesini sağlayacak tesislerin planlanması büyük önem taşımaktadır.

Kestane

Bartın Odun Dışı Orman Ürünlerinin Değerlendirilmesi Raporu

T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Tarımsal Yatırımcı Danışma Ofisi Bartın’da tarımsal yatırım için uygun sektörler ve alanları şöyle tanımlamıştır:

Bitkisel Ürün İşleme, Paketleme ve Depolama: Bitki çeşitliği açısından çok sayıda ürünün üretilebildiği bir kenttir. Ancak yetiştirme alanlarının küçük olmasından dolayı bu ürünlerin işlenmesi ve muhafaza edilmesine yönelik tesislerde açık bulunmaktadır. Bu konuda yapılacak yatırımların karlı olacağı görülmektedir.

Orman İşleme: Bartın 140 bin ha orman varlığına sahip olup, ormanları geniş yapraklı ve uzun formlu ağaçlardan oluşmaktadır. Bu yapısı ile orman endüstrisi konusunda fırsatlar taşımaktadır. Ayrıca Orman Genel Müdürlüğü ve Orman Kooperatifleri vasıtası ile eğitim ve sertifika almış çok sayıda orman işçileri bulundurmaktadır

Arıcılık: Doğal kestane ormanları sayesinde, katma değeri yüksek bal üretimine elverişli zengin floraya sahip olması, kalıntı bırakacak zirai mücadelenin az uygulanıyor olması, coğrafi işaret alınması çalışmalarının başlamış olması, üretilen balın hemen pazarlanıp tükenmesi, arıcılıkta fırsatların bulunduğunu göstermektedir.

Odun Dışı Bitkisel Ürünler: Bartın ili doğadan toplama ürünler açısından çeşitlilik (defne, kestane, ıhlamur, kuşburnu, kızılcık, böğürtlen) ve yüksek popülasyona sahiptir. Bu ürünlerin toplanması, işlenmesi, paketlenmesi ve pazarlanması açısından önemli bir açık bulunmaktadır.²⁷

Bartın İli %7,4 ile 4. en fazla kestane ağacına sahip olan ilimizdir. Bartın Ticaret ve Sanayi Odası’ndan alınan bilgiye göre; 26 Ekim 2020 tarihi itibariyle, Bartın ilinde kestane konusunda faaliyet gösteren kayıtlı işletme ve kooperatif bulunmamaktadır. Kestaneler orman köylüleri tarafından toplanıp işlenmeden satılmaktadır. Depolama yapılmamaktadır. Bartın İl Tarım ve Orman Müdürlüğü ve TÜİK’ten alınan bilgiye göre; Bartın’da meyve veren yaşta kestane ağaç sayısı 194.212’dir. Ağaç başına ortalama verim (kg/ağaç) 31’dir. 2019 yılı üretim miktarı 5.933 tondur. 2020 yılı itibari ile 1 kg kestane en düşük 15 TL, en yüksek 25 TL’den satılmaktadır. Yapılan çalışmalar Bartın’da kestanenin işlenmesi ve paketlenmesi için bir tesis kurulmasının uygun bir yatırım alanı olduğu sonucunu ortaya çıkartmıştır. (TÜİK, BTSO, 2020)

Bartın ili bal üretimi konusunda ciddi bir birikime ve potansiyele sahiptir. “Bartın Kestane Balı” bu yöre ile özdeşleşmiştir. Bartın ili ve çevresinden toplanan balların mikroskobik incelemesine göre ağırlıklı olarak Kestane balı olduğu tespit edilmiştir. Bartın Kestane ve Çiçek Balı Türk Gıda Kodeksi Bal Tebliği’ne uygundur. Bal üretiminde gerçekleşmesi öngörülen pozitif yönlü yükseliş, gerek ülkemiz gerekse Bartın açısından oldukça olumlu sonuçlarının olması yanında, artan nüfusa bağlı olarak bal tüketiminin de artacağını göstermektedir. Bundan dolayı gerek kişi başına düşen bal tüketiminin miktarının artırılması, gerekse hem kendi kendine yetebilen hem de bal ihracatçısı konumunda olan ülkemizin ihracattaki payının artırılması ve böylece ülke ekonomisine daha fazla katkı sağlanması hedeflenmelidir.²⁸

Orman Gülü, özellikle parfüm yapımında kullanılması ve atıklarının yakıta dönüştürülmesi bakımından önemli bir potansiyel barındırmaktadır. Orman atıklarından elde edilecek olan yakıtlar (pelet) için yapılacak olan yatırımlar geri dönüşüm olarak kabul edilebilmektedir.

Tarım ve Orman Bakanlığı verilerine göre, Türkiye'de 2019 yılında defnenin en çok üretildiği il Bartın’dır. Bartın'da 2019 yılında 10 bin 58 ton defne üretimi gerçekleştirilmiştir. 2012 yılında Bartın genelinde sadece 140 ton defne üretimi gerçekleşirken Zonguldak Orman Bölge Müdürlüğüne bağlı Bartın Orman İşletme Müdürlüğünün titiz çalışmaları sonucu bu rakam her yıl artış göstermiştir.

Bartın'da 2013'te 800, 2014'te bin 250, 2015'de 2 bin 828, 2016'da 5 bin 228 ve 2017'de 6 bin 920 ton

27 Bartın’da Tarımsal Yatırım İçin Uygun Sektörler ve Alanlar, T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Tarımsal Yatırımcı Danışma Ofisi

https://www.tarimorman.gov.tr/SGB/TARYAT/Belgeler/il_yatirim_rehberleri/bartin.pdf

28 Bartın İlinde Üretilen Balın Kalite ve Standardizasyonu Ön Fizibilite Raporu, BAKKA, 2019.

Bartın Odun Dışı Orman Ürünlerinin Değerlendirilmesi Raporu

olurken, 2018'de 9 bin tona ulaşan defne üretimi 2019 yılında ise 10 bin tona yükselmiştir. Bartın’da defne işleme tesisi bulunmaktadır. Tesis hem Organize Sanayi Bölgesi’nde hem de Abdipaşa beldesindeki fabrikada defne yaprağını işleyip, dünyanın değişik ülkelerine ihraç etmektedir. Defnenin kozmetik sanayinde kullanılması sebebiyle tesiste krem üretimi de yapılmaktadır. Tesis konusunda işletmeci firma tarafından 25 Milyon TL yatırım yapılmıştır.

7.3. Odun Dışı Orman Ürünleriyle İlgili Satıcıların Sosyo-Ekonomik Genel Yapıları