Finansal piyasalar para ve sermaye piyasasından oluşmaktadır. Diğer ticari işletmelerde olduğu gibi temel amacı kar elde etmek olan ticari bankaların bu amaçları yanında düzenleyici otoritelerin finansal piyasalar ve para politikası uygulama mekanizmaları olarak kendilerine yüklediği bir takım sıkı yönetsel görevleri de yerine getirmek zorundadırlar. Diğer bir ifadeyle, bankalar ticari işletmelerdeki gibi ürün, fiyat ve rekabet politikalarını sadece ticari faktörleri dikkate alarak yapamazlar; bunun yanında yönetsel kısıtlara da sıkı sıkıya bağlı kalmak zorundadırlar.
Ticari bankalar fon fazlası olan ekonomik birimlerle fon ihtiyacı (açığı) olan ekonomik birimler arasında fon transferi açısından bir köprü görevi görmektedirler. Bu süreçte, bir yandan mali sistemin fonksiyonlarını yerine getirirken, bir yandan da ekonomik rasyonaliteye uygun ekonomik faaliyetlere fon sağlayarak tahsisat etkenliğinin sağlanmasına katkıda bulunmaktadırlar.
Geçmişte olduğu gibi günümüzde de mali sistem içerisinde ticari bankaların kritik önemi devam etmektedir. Çünkü ticari bankalar bireyler, ticari işletmeler ve kurumlara havale, çek, kıymetlerin saklanması gibi birçok hizmetler vermektedir. Günümüzde bankalar elektronik bankacılık yoluyla daha fazla bireye/ kuruma ulaşmakta ve çok daha kısa sürede ve az masrafla hizmet etmektedir.
Ticari bankaların faaliyetleri Bankacılık Kanunu, BDDK, Sermaye Piyasası Kanunu gibi birçok kanunla sınırlanmakta ve etkin bir şekilde kontrol ve denetim altında tutulmaktadır.
Karlılık bankanın varlığını sürdürebilmesinde önemli bir değişkendir. Her işletmede olduğu gibi bankalar da kar maksimizasyonu önemli bir politika ve değerlendirme aracıdır. Karlılığın yanında, bankaların kamuoyuna sundukları mali tabloları, piyasa payları, sahip oldukları itibar vb. değişkenler bankanın içinde bulunduğu ekonomik ve mali durumunun göstergesidirler.
Ticari bankalar, yasal otoritelerin kendilerine tanıdıkları limitler dahilinde, mevduat fiyatlamasında en düşük maliyet, kredi kullandırımında en yüksek fiyatlamayı yaparak yüksek karlar elde edebilir. Diğer iş alanlarında olduğu gibi, yine yasal otoritelerin onayına bağlı olarak sunulan, yeni ürünün fiyatlaması ve karlılığının yüksek olması beklenir.
Yapılan çalışmada, bankalarca sunulan ürün ve hizmet karmasının banka karlılığına etkileri ve belirleme güçleri çeşitli istatistiksel tekniklerle test edilmiş; aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir:
1. Bankalarca sunulan ürünlere ilişkin dağılımlar ve bu dağılımlara ilişkin momentler hesaplanarak normaliteleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda nakit bulundurma açısından en yüksek çarpıklık (3,56) Vakıfbank’ta tespit edilmiştir. En düşük çarpıklık katsayısı ise 0,99 ile İş Bankası’na aittir. Yine Vakıfbank’ın satılmaya hazır menkul değerlerine ilişkin çarpıklık katsayısı -0,32 olarak tespit edilmiştir. Bu durum nakit değerlerin piyasada menkul değerlere göre daha fazla beklenen getiri vaat ettiğini göstermektedir.
2. Alım satım amaçlı menkul kıymet cüzdanları açısından bankalar çok farklılaşan bir yapı arz etmektedirler: Örneğin, Akbank -0,42 ile en düşük çarpıklığa sahip olurken; İş Bankası 1,86 çarpıklık değeri ile en yüksek çarpıklığa sahip olmuştur. Ancak ortalama ve standart sapma değerleri incelendiğinde Akbank’ta standart sapma ortalamanın %21’ine tekabül ederken; İş Bankası’nda bu oran %84 civarında gerçekleşmiştir. Diğer bir ifadeyle; her ne kadar Akbank’ın Alım satım amaçlı menkul değerler cüzdanı negatif çarpıklığa sahip olsa da bu eğilim oldukça istikrarlı bir yapı arz etmektedir. Yani bankanın alım satım amaçlı menkul kıymet bulundurmaya fazla önem vermediği söylenebilir.
3. Vadeye kadar elde tutulacak menkul değerler cüzdanına ilişkin sonuçlar incelendiğinde; örnekleme alınan 4 bankadan sadece 2’sinde bu kalem yer almazken diğer iki bankanın birinde ortalamanın iki katından fazla bir standart sapma ve -0,73 çarpıklık değeri olurken; diğer bankada ortalamanın %70’ine yakın bir standart sapma ve 0,22 (pozitif) çarpıklığı olduğu tespit edilmiştir. Kısacası, bankaların menkul
kıymet cüzdanları açısından birbirlerinden çok büyük oranda farklılaştıkları tespit edilmiştir.
4. Türev finansal araçlar kalemi açısından bankalarda çok keskin bir gruplaşma eğilimi görülmektedir. 3 özel bankada türev araçların değeri yaklaşık ortalama 6,5 milyar YTL iken; kamu nitelikli bir bankada bu rakam 371 milyon YTL ile sınırlı kalmıştır. Yine türev araçlara ilişkin ortalama değer ve ortalama değerden sapma açısından da bankalar birbirinden farklılaşmaktadırlar: sırasıyla en yüksek türev pozisyonu olan bankalarda standart sapmanın ortalamaya oranı 0,3, 0,49 ve 0,95 olarak gerçekleşmiştir. En küçük pozisyona sahip bankaya ilişkin bu oran ise, %110 seviyesinde gerçekleşmiştir. Çarpıklık değerleri açısından tün bankaların pozitif ve 1’den büyük olduğu tespit edilmiştir. Yani analize dahil edilen tüm bankaların riskten korunmak için türev ürün bulundurmaya önem verdiği söylenebilir.
5. Bir değişkenin normal dağılım arz edip etmediği ekonometrik analiz açısından kritik öneme sahiptir. Bu nedenle, araştırmaya dâhil edilen değişkenlerin normal dağılım arz edip etmediğini test etmek üzere uygulanan Shapiro-Wilk testi sonuçları, öncelikle bankaların sundukları ürünler açısından incelenmiştir. Buna göre; Nakit değerler tüm bankalarda normal dağılım arz etmemektedir. Alım satım amaçlı değerlerde ise beklenenin tersine sadece bir bankaya ilişkin veriler normal dağılım arz ederken diğer üç bankaya ilişkin verilerin normal dağılım arz etmedikleri tespit edilmiştir. Yine, satılmaya hazır menkul değerler cüzdanı beklendiği gibi dört bankadan üçünde normal dağılım arz ederken; bir tanesi normal dağılım arz etmemiştir. Örnekleme alınan tüm bankaların normal dağılım arz ettikleri kalemler ise, garanti kefaletler ve faaliyet karı kalemleri olmuştur. Mevduat ve kredilerin de normal dağılım arz etmedikleri tespit edilmiştir.
Tablo 35
Bankalar İçin Anlamlılık Düzeyi Tablosu
Bankalar İçin Anlamlılık Düzeyi Bilanço Kalemleri
Akbank İş Bankası Garanti Bankası Vakıfbank
Nakit Değerler ,000 0,002 0,002 ,000
Alım Satım Amaçlı MD 0,513 ,000 ,000 0,002
Satılmaya Hazır MD 0,413 0,101 0,101 0,003
Krediler 0,047 0,016 0,016 0,057
Mevduat 0,018 0,013 0,013 0,077
Garanti ve Kefaletler 0,173 0,076 0,076 0,087
Faaliyet Karı 0,222 0,109 0,109 0,101
6. Analize dâhil olan verilere bileşenler analizi uygulaması sonucu Akbank için iki yeni değişken türetilmiştir. Birinci boyutta dokuz değişken, ikinci boyutta ise alım satım amaçlı menkul değerler yer alırken, yine Garanti Bankası için iki yeni değişken türetilmiştir. Birinci boyutta sekiz değişken, ikinci boyutta alım satım amaçlı MD ve vadeye kadar elde tutulacak MD yer almıştır. İş Bankası için ise değişkenler tek boyutta toplanmıştır. Vakıfbank için ise üç yeni değişken türetilmiştir. Birinci boyutta sekiz yeni değişken, ikinci boyutta vadeye kadar elde tutulacak MD ve üçüncü boyutta ise nakit değerler yer almıştır. Ayrıca nakit değerlerin negatif bir yapıda olduğu tespit edilmiştir. Bankanın karlılığı açıklamakta nakit değerleri fazla önem arz etmediği söylenebilir.
7. Bankaların sundukları ürün grupları ile dönem net karı arasındaki ilişki iki nedenle araştırılmıştır: Birincisi, her bir ürünün karlılıkla arasındaki ilişkinin düzeyini tespit etmek ve böylece yüksek ilişki olanlara yoğunlaşmayı sağlamaktır. İkincisi ise, yapılan ekonometrik analizin güvenirliğini sağlamaktır. Yapılan analiz sonucu tüm karlılık değişkenleri arasında 0,86 ile 0,99 arasında yüksek bir ilişki bulunmuştur. Daha spesifik olarak bakılacak olursa: net komisyon gelirleri ile net kar arasındaki ilişki en düşük düzeyde (0,89) gerçekleşmiş; faaliyet karı açısından ise farklılaşan bir ilişki düzeyi ortaya çıkmıştır: 0,86, 0,96 ve iki banka için 0,99 olmuştur. Genel olarak
bakıldığında bankların faaliyet karlarının net karı (en az %94 -95) civarında belirlediği görülmüştür Yine faiz geliri ile net kar arasında faaliyet karından daha düşük bir ilişkinin çıkması da ilginç bir bulgu olmuştur.
Diğer taraftan, korelasyonla elde edilen sonuçların ikinci amacı ise; sunulan her bir ürün ile farklı karlılık kalemleri arasındaki ilişkinin analizi ve tespiti alanında kendisini göstermektedir. Karlılık kalemleri arasındaki yüksek korelasyon istatistiksel analizde çoklu doğrusal bağıntıya sebep olacağından analiz sonuçları geçersizleşecektir ki, bu amaçla tüm karlılıkların temsilcisi olarak net karı esas alıp “KARLILIK – ÜRÜN KARMASI” ilişkisi buradan hesaplanmıştır.
8. Farklı karlılık göstergeleri arasındaki ilişki değişken indirimi olanaklarını tespit amacıyla yapıldığı gibi; ürünlerin tamamının analize dahil edilip yığın ve birbirleriyle örtüşmeyebilen bulgulara ulaşılma riski de uygulanan faktör analizi ile elimine edilmiştir. Bu amaçla, Temel Bileşenler Analizi yöntemi seçilmiş ve her bir banka açısından yeni hibrid değişkenler türetilmiştir. Bu bakımdan incelendiğinde, İki bankadaki 10 değişken (ürünler) karlılıktaki varyansı açıklamada ele alınan iki değişken birinci bankada %80 ikinci bankada %92 oranında açıklanmaktadır; diğer İki bankada ise birinci bankada (İş bankası) tek bir değişken varyansın %83’ünü; Vakıfbank’ta üç değişkenden oluşan yeni değişken toplam varyansın %83,6’sını açıklamaktadır. Bu açıdan da incelendiğinde bankalardaki değişkenlerin birbirlerinden önemli oranda farklılaştıkları görülebilmektedir.
9. Yapılan çalışmada elde edilen değişkenler ile net kar arasındaki belirleme gücü regresyon (tekli ve çoklu doğrusal regresyon analizi) ile test edilmiştir. En önemli bulgu; birden çok faktörün analize dahil edilerek net karı açıklama gücü test edildiğinde birinci faktörün dışındaki faktörlere ilişkin hem beta katsayıları çok düşmekte hem de söz konusu faktörlere ilişkin güvenirlikleri kaybolmaktadır. (%25’lere kadar düşebilmektedir) Birinci faktörlere ilişkin güvenirlik dereceleri %99 civarında gerçekleşmiştir. Bağımlı değişkendeki (Net kar) değişimlerin bağımsız değişken (değişkenler = faktörler) tarafından açıklanabilme gücünü ölçmek üzere determinasyon katsayıları hesaplanmıştır. Bu bakımdan en düşük determinasyon
katsayısı 0,37 ile Akbank’ta gerçekleşirken; en yüksek katsayı %88 ile Garanti bankasında gerçekleşmiştir.
Yapılan analizler sonucu elde edilen sonuçlar çerçevesinde bankalara ilişkin öneriler aşağıdadır.
1. Bankacılık sektöründeki karlılık – ürün karması ilişkisinde neden –sonuç ilişkisini tespit etmeye imkân veren veri tabanlarının geliştirilmesi, Türk bankacılık sektörünün daha iyi anlaşılması ve politika alternatiflerinin geliştirilmesi açısından önemli bir boyut oluşturmaktadır.
2. Bankacılık sektörüne ilişkin temel veri kaynağı Türkiye Bankalar Birliği tarafından derlenip yayımlanan banka konsolide ve konsolide olmayan mali tablolar ve eklerinden oluşmaktadır. Ancak, yayımlanan bu bilgilerde format ve içerik yapısı sürekli değişmekte ve zaman serisine uygun bir veri tabanı oluşturmaya imkân vermemektedir. Bu bakımdan, mali kesime ilişkin verilerin uzman bir ekip tarafından hazırlanan sağlıklı bir veri tabanına olan ihtiyaç her geçen gün artmaktadır.
3. Bankacılık sektörü tarafından sunulan bir çok ürün istatistiksel anlamda normal dağılım arz etmemekte, bankaların sübjektif tahminlerine bağlı olarak yoğunluk kazanabilmektedir. Bu ise sektörde beklenmeyen riskleri içinde barındırma potansiyelini beraberinde getirmektedir.
4. Türk bankacılık sektöründe türev araçların kullanımı konusunda bankalar arasında önemli farklılıklar oluşmakta; en düşük türev pozisyonu ile en yüksek türev pozisyonuna sahip eşdeğer büyüklükteki bankaların arasında 15 kata kadar farlılık olabilmektedir. Bu da sektörün kur riski algılaması ve yönetmesi konusunda bir birlikteliğin oluşturulması gerektiğini ortaya koymaktadır.
5. Bankaların net karları ile sundukları ürünler arasındaki korelâsyonun yüksek olmasına rağmen, bankaların net karlarında çok az sayıda ürün veya hizmetin belirginleştiriciliği tespit edilmiştir. Bu bakımdan bankalar diğer ürün ve hizmetlerin geliştirilmesi ve sunumu konusunda yeni programlar uygulamalıdırlar.
Bu alanda daha hassas ekonometrik çalışmaların hem sektör ve hem de akademik birimlerce teşvik edilmesi gerekmektedir
KAYNAKÇA
ACTIVELINE GAZETESİ. (2003). “Gelişmekte olan Ülkelerde de Türev Ürünler
Devreye Giriyor”,No: 42, Alkım Yayıncılık.
http://www.makalem.com/Search/ArticleDetails.asp?bWhere=true&nARTICL E_id=2632 adresinden 03.04.2008 tarihinde alınmıştır.
AKGÜÇ, Ö. (1995), Mali Tablolar Analizi. (Dokuzuncu Basım). İstanbul: Avcıol Yayınları
ALOĞLU, Z. T. (2005). Türk Bankacılım Sektörünün Karşılaştığı Riskler Bankacılık Krizler Üzerindeki Etkileri. Yayınlanmamış Uzmanlık Yeterlilik Tezi. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Bankacılık ve Finansal Kuruluşlar Genel Müdürlüğü.
APAK, S. (1995). Uluslararası Finansal Teknikler. (İkinci Basım). Eskişehir:Bilim Teknik Yayınevi.
ARIKAN, R. (2005). Araştırma Teknikleri ve Rapor Hazırlama . (5. Baskı). Ankara: Asil Yayın Dağıtım
ATAN, M. ve ÇATALBAŞ, E. (2003). Ticaret Bankalarında Karlılığı Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi. VI. Ulusal Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu, 29-30 Mayıs 2003. Gazi Üniversitesi Ekonometri Bölümü, Ankara
ATHANASOGLOU, P. P. ,BRİSSMİS, S. N. ve DELİS, M. D. (2006). Bank-spesific, İndustry –spesicif And Macroeconomics: Determinats Of Bank Profitability, Journal Of International Financial Markets, Institutions And Money, 18 (2008) (p. 121-126)
BABUŞÇU, Ş. (2007). Değişim Döneminde Bankalar İçin Stratejiler. Ekonomist Dergisi, Ağustos
BABUŞÇU, Ş. (2001). Temel Bankacılık. Seminer Notları. İstanbul
BABUŞÇU, Ş. (1997). Bankacılıkta Risk Derecelendirmesi (Rating) ve Türk Bankacılık Sektörüne Uygulaması. Sermaye Piyasası Kurulu. Yayın No:94. Ankara
BABUŞÇU, Ş. (2007). Avrupa Birliği Bankacılık Sektöründeki Gelişmeler, Ekonomist Dergisi. Eylül 2007
BAKAN, S. (2001). Osmanlı’dan Günümüze Türk Bankacılık Kesimi, İktisat Dergisi, Sayı: 417. Eylül.
OYAKBANK. (2005). Temel Kredi Bilgileri, İstanbul: Oyakbank Eğitim Yayınları: 2
BATTAL, A. (2006). Bankacılık Kanunu Şerhi. Ankara: Seçkin Yayıncılık
BDDK (Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu). (2008). Aylık Bülteni(Şubat), Sayı 34. http://www.bddk.org.tr adresinden 11 Mart 2008 tarihinde alınmıştır.
BDDK (Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu). (2004). Bankacılık Sektörü Değerlendirme Raporu (Ekim). http://www.bddk.org.tr adresinden 11 Mart 2008 tarihinde alınmıştır.
BDDK,(2001a). Bankaların İç Denetim Risk Yönetim sistemleri Hakkında Yönetmelik, 8.2.2001, 24312 Sayılı Resmi Gazete
BOURKE, P. (1989). Concentration And Other Determinants Of Bank Profitability In Europe, North America and Australia. Journal of Banking and Finance. 13. (p. 65–79).
CEYLAN, A. (2001). İşletmelerde Finansal Yönetim, (Geliştirilmiş Yedinci Basım).Bursa: Ekin Kitabevi Yayınları.
ÇELİK, P. (2004). Bankaların Risk Derecelendirmesi. Yayınlanmamış Uzmanlık Yeterlilik Tezi. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Bankacılık ve Finansal Kuruluşlar Genel Müdürlüğü
DEMİRGUC-KUNT, A., ve HUİZİNGA, H. (2000). Financial Structure And Bank Profitability. Policy ResearchWorking Paper Series 2430. The World Bank.
GÜNAL, M. (2006). Para, Banka ve Finansal Sistem, (Birinci Baskı). Ankara: Yeni Dönem Yayıncılık
GREUNİNG, H. V. ve BRATANOVİC, S. B. (2000). Analizing Banking Risk, Washington D. C.: The World Bank
ERDÖNMEZ ATAMAN, P. (2005). “Avrupa bankacılık Sektöründe Piyasa Gelişmeleri”, Bankacılar Dergisi, sayı:55
ERÜSTÜN, C. (2006). Türk Bankacılık Sisteminde Bankacılık Hizmet Gelirlerini Arttırma Alternatifleri: Yeni Ürünler. Marmara Üniversitesi Bankacılık Anabilim Dalı Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü, Bankacılık Bilim Dalı
GÖNENÇ, H. (2002). TBB (Türkiye Bankalar Birliği). Uluslararası Finans. Eğitim ve Tanıtım Grubu Seminer Notları. Ankara
IŞIL, H. Ö. (2002). Sendikasyon Kredileri ve Türkiye Uygulaması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
KALAYCIOĞLU, Ö. (1998). Sendikasyon Kredileri. Active Bankacılık ve Finans Dergisi, 4,1-7. <http://www.makalem.com> adresinden 9 Mart 2008 tarihinde alınmıştır.
KINALI, İ. (1998). Sendikasyon Kredileri ve Türkiye Uygulaması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
KİREZ, N. (2006). Temel Mali Tablolarda Yer Alan Hesapların Vergisel Açıdan Denetimi ve Bir Uygulama. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
KEYDER, N. (2002). Para Teori, Politika, Uygulama. (Geliştirilmiş Sekizinci Baskı) Ankara: Seçkin Yayıncılık ve Dağıtım
KOBİFİNANS Dergisi (2004). Bizden Haberler. S.8, Ankara
MONEYFESTO. (2003). “Finansal Güç İçin: Finansal Yenilik”, No:2. <http://www.makalem.com/Search/ArticleDetails.asp?nARTICLE_id=2711> adresinden 02.04.2008 tarihinde alınmıştır.
MANDACI, E. P. (2003). Türk Bankacılık Sektörünün Taşıdığı Riskler ve Finansal Krizi aşmada Kullanılan Risk Ölçüm Teknikleri. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Cilt 5, Sayı 1, (p. 67-84)
MOLYNEUX, P. ve THORNTON, J. (1992). Determinants Of European Bank Profitability: A Note. Journal of Banking and Finance. 16. (p. 1173–1178)
ÖÇAL, T. ve ÇOLAK, F. (1999). Finansal Sistem ve Bankalar. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım
ÖZEN N. (2006). Gelişen Piyasa Koşullarında Krediler ve Kredilendirme Süreci. TBB Eğitim ve Seminer Notları. İstanbul
PARASIZ, İ. (2000). Para Banka ve Finansal Piyasalar. (Yedinci Baskı). Bursa: Ezgi Kitabevi
PARASIZ, İ. (2000). Modern Bankacılık Teori ve Uygulama. İstanbul: Kuşak Ofset
RHODES, T. (1993). Syndicated Lending Practice and Documentation. Boston: Euromany Publication Plc.
SAUNDERS, A. ve CORNETT, M.M.(1999). Fundamentals of Financial Institutions Management. Singapore: Wall Street Journal Edition
Sermaye Piyasası ve Borsa Temel Bilgiler Kılavuzu. (2002). İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yayınları, İstanbul
SEVİLENGÜL, O. (2001). Banka Muhasebesi. (Geliştirilmiş Üçüncü Baskı) Ankara: Gazi Kitabevi
SHORT, B.K. (1979). The Relation Between Commercial Bank Profit Rates And Banking Concentration İn Canada, Western Europe And Japan. Journal Of Banking And Finance. 3. (p.209–219)
SMIRLOCK, M. (1985). Evidence On The (Non) Relationship Between Concentration And Profitability İn Banking. Journal of Money, Credit, and Banking Vol:17. (p. 69–83).
SUNGUR, T. (1999). Bankacılar İçin Banka Tekniği İşlemleri. Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, Ankara: Sözkesen Matbaacılık
ŞİRVAN, N. (2004). Sendikasyon Kredilerinde Banka-Şirket Yarışı Başladı.
Bankacılık Araştırma Merkezi. 5,1–2.
<http://www.iubam.org/sendikasyon.pdf> adresinden 11 Mart 2008 tarihinde alınmıştır.
TAKAN, M. (2002). Bankacılık Teori, Uygulama ve Yönetim, Ankara: Nobel Yayın
TAKAN, M. (1995). Türkiye’de Ticari Bankalarda Fon Yönetiminin Karlılık Üzerine Etkileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muhasebe Finansman Bilim Dalı
TAN, Ç. (2001). Bankalarda Risk Derecelendirmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Bilim Dalı
T.C. Ziraat Bankası A.Ş. Eğitim Yayınları. (2006). Bankacının El Kitabı. No:16, Ankara
TCMB (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası). (2008). Finansal İstikrar Raporu Kasım 2008. Sayı 7. <http://www.tcmb.gov.tr/ > (2008, Kasım 28)
TCMB (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası). (2008). Durmuş Yılmaz Governer, Opening Speech. International Conferance on Globalization, Inflation and Monetary Policy. 21-22 Kasım. Conrad Hotel, İstanbul. <http://www3.tcmb.gov.tr/globalization2008/papers/Durmus%20Yilmaz- ing.pdf> (2008, Kasım 21)
TCMB (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası). (2008). Zorunlu Karşılıklara İlişkin Basın Duyurusu. Sayı: 2008-63. < http://www.tcmb.gov.tr/>. (2008, Aralık 05)
TEVFİK, T. A. ve TEVFİK, G. (1997). Bankalarda Finansal Yönetime Giriş. İstanbul: Türkiye Bankalar Birliği Yayın No: 203.
TOKAÇ, A. (2005). Uygulamacı Gözüyle Finansal Raporları Okuma Metodları. İstanbul: Beta Basım A.Ş.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCBM), (2006), Finansal İstikrar Raporu 2006, Sayı:3
TUNAY, K. BATU, S. ve MURAT A. (2006). Türk Ticari bankacılık Sektöründe Karlılığa Dayalı Performans Analizi-I. Türkiye Bankalar Birliği Araştırma Tebliğleri Serisi, sayı:01
YILDIRIM, O. (2004). Türk Bankacılık Sektörünün Temel Sorunları ve Sektörde Yaşanan Mali Riskler. (The Fundamental Problems of Turkish Banking Sector and The Financial Risks Experienced in This Sector). Dış Ticaret Dergisi. Year: 9, Vol. 30. Ankara
YÜCEL, A. (2003). Bankacılık Sektöründe Risk Ölçümü ve Yönetimi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü
ZARAKOLU, A. (2003). Bankacılar için Para ve Kredi Bilgisi. Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü. Yayın No:398. Ankara