Mali Tablolar ve Analizi

Mali tablolar her işletmede olduğu gibi bankalar için de önemli bir göstergedir. Bankaların mali tabloları (finansal raporlar) ve bu tablolarda yer alan bilgiler, bankaların varlık ve kaynaklarının yönetiminde, sağlıklı karar alınmasında, performansının değerlendirilmesinde, analizinde ana bilgi kaynağı oluşturduklarından, söz konusu tabloların güvenilirliği ve bilgilerin sağlıklı olması büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle de bankaların mali tablolarının düzenlenmesinde belli kurallara uyulması, tabloların şeffaf olması ve yanıltıcı öğeler içermemesi gerekir (Akgüç, 2007, s. 17).

Bilanço ve gelir tablosu tüm işletmelerin mali durumu hakkında bilgi verici tablolardır. Maliye Bakanlığı tarafından 1992 yılında yayımlanan Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’nde finansal tabloların amaçları üç noktada toplanmıştır.

1. Yatırımcılar, kredi verenler ve diğer ilgililer için karar almada yararlı bilgiler sağlamak,

2. Gelecekteki nakit akımlarını değerlendirmede yararlı bilgiler sağlamak, 3. Varlıklar, kaynaklar ve bunlardaki değişiklikler ile işletme faaliyet sonuçları hakkında bilgi sağlamak (Akdoğan ve Tenker, 2003, s.23).

2.3.1.1.1. Bilanço

İşletmelerin belli bir tarihteki ekonomik ve mali durumunu yansıtan, varlık ve kaynak durumunu gerçeğe uygun ve doğru biçimde gösteren tabloya bilanço denir (Akgüç, 1995, s.21). Bu tablo aktif (varlıklar) ve pasif (kaynaklar) olmak üzere ikiye ayrılır.

Bankaların ekonomideki işlevleri ve verdikleri hizmetlerin gereği, varlıklarının büyük bir bölümünü finansal varlıklar (hazır değerler, menkul değerler, krediler), kaynaklarının büyük bir bölümünü de yabancı kaynaklar oluşturur.

Varlıklar dönen ve duran varlıklar olmak üzere ikiye ayrılır. İşletmenin normal faaliyet döneminde paraya dönüşmesi beklenilen veya satılmak ya da tüketilmek üzere elde tutulan varlıklar, en az olarak ticari amaçlarla ve kısa süre için elde tutulan ve bilanço tarihinden itibaren 12 ay içinde paraya dönüştürülmesi beklenen varlıklar ile kullanımı sınırlandırılmamış nakit ve nakde eşdeğer varlıklar dönen varlık grubu içinde yer almaktadır.

Bunun dışındaki diğer varlıklar ise “duran varlık” olarak sınıflandırılır. Diğer bir ifade ile işletmenin bir yıl veya normal faaliyet dönemi içinde paraya dönüşmeyen, hizmetlerinden bir hesap döneminden daha uzun bir süre yararlanılan uzun vadeli varlıklar, bilançoda duran varlıklar içinde gösterilir. Bilanço gününde bu grupta yer alan hesaplardan vadeleri 12 ayın altında kalanlar dönen varlıklar grubunda ilgili hesaplara aktarılır (Akdoğan ve Tenker, 2003, s. 62).

Bankacılıkta kaynak (pasif) yapısının getirdiği riskler, varlık yapısı ile azaltılır ve dengelenir. Bankaların varlıklarının büyük kısmı finansal varlıklardan oluşur, bankacılıkta fiziki, maddi varlıkların payı göreceli olarak düşüktür.

Bankanın varlıkları; nakit değerler, bankalar, diğer mali kuruluşlar, bankalararası para piyasası, menkul değerler cüzdanı, krediler, takipteki alacaklar, faiz, gelir tahakkuk ve reeskontları, finansal kiralama alacakları, mevduat munzam karşılıkları, kanuni yedek akçeler karşılığı, muhtelif alacaklar, iştirakler, bağlı ortaklıklar, bağlı menkul değerler, sabit kıymetler kalemlerinden oluşmaktadır. Bankaların faaliyetlerinde kullanılmak üzere satın aldıkları ve kullanım süreleri bir yıldan çok olan kasalar, büro makineleri, mobilya ve mefruşat, taşıt araçları gibi kalemler menkuller içinde sınıflandırılır. Bankaların satın aldıkları bina, arsa ve araziler, gayrimenkuller grubuna girer. Yeniden değerleme artışları bu iki gruba borç

yazılarak muhasebeleştirilir. Kira ile tutulmuş gayrimenkulleri genişletmek ve ekonomik değerini artırmak için yapılan harcamalar da özel maliyet bedeli olarak bu grupta muhasebeleştirilir. Bu sabit kıymetlere ilişkin yazılan amortisman giderleri, sabit kıymetlerin düzenleyici bir hesabı olan birikmiş amortisman hesaplarına alacak verilerek kaydedilir. Bu hesaplarla sabit kıymetler netleştirilir. Yukarıdaki sınıflara girmeyen aktifler ise diğer aktifler grubunu oluşturur (Tevfik, 1997, s. 191–192).

Bankaların varlık yapılarının özelliği şu şekilde ortaya konulabilir: • Likit değerlerin varlıklar içindeki payının yüksek oluşu:

• Varlıkların önemli bir bölümünün yabancı para varlıklardan oluşması: • Maddi duran varlık yatırımlarının düşüklüğü:

• Kredilerin varlıkların en önemli kalemini oluşturması (Akgüç, 2007, s. 27).

Banka kaynaklarına (pasif) bakıldığında ana kalem olarak mevduat ve diğer pasifler ile özkaynaklar yer almaktadır. Bankalararası para piyasası, alınan krediler, fonlar, çıkarılan menkul kıymetleri faiz, gider tahakkuk ve reeskontları, ödenecek vergi, resim, harç ve primler, muhtelif borçlar, karşılılar, diğer pasifler hesapları kaynaklar içinde yer almaktadır (Tevfik, 1997, s. 193-194). Özkaynaklar içinde sermaye, kanuni yedekler, ihtiyari yedekleri, yeniden değerleme artışları ve kar-zarar hesapları yer almaktadır. Banka kaynaklarının büyük bir bölümünü likit varlıklar ve krediler oluşturmaktadır.

Kaynak yapısının özellikleri şunlardır (Akgüç, 2007, s. 24-25); • Yabancı kaynak/ özkaynak oranının yüksekliği

• Yabancı para kaynak/toplam kaynak oranının yüksekliği

• Kısa süreli kaynakların, toplam kaynakların büyük bölümünü oluşturması, • Değişken faizli kaynakların payının yüksekliği,

• Özkaynakların finansmandaki payının göreceli olarak düşüklüğü,

2.3.1.1.2. Gelir Tablosu

Gelir tablosu işletmenin belli bir dönemde elde ettiği tüm gelirler ile aynı dönemde katlandığı bütün maliyet ve giderleri ve bunların sonucunda işletmenin elde ettiği dönem net karını veya dönem net zararını gösteren tablodur (Tokaç, 2005, s. 24). İşletmelerde olduğu gibi bankalarda da belli bir hesap döneminde bankanın elde ettiği gelirle katlandığı tüm gider maliyetleri gösteren tablodur.

Bir bankanın gelir tablosunda; faiz gelirleri, faiz giderleri (-), net faiz geliri, faiz dışı olağan faaliyet gelirleri (+), faiz dışı olağan faaliyet giderleri (+), faaliyet karı/zararı, olağan faaliyet dışı gelir ve karlar (+), olağan faaliyet dışı gider ve zararlar (-), dönem karı/zararı, vergi karşılıkları ve dönem net karı kalemleri bulunmaktadır (Akgüç, 2007, s. 34).

Faiz gelirleri içinde; en önemli faaliyet geliri, kredilerden alınan faizlerdir. Bankaların faiz gelirlerinin iki ana kalemi, kredilerden alınan faiz ile bankaların portföyünde bulunan menkul değerlerin faiz gelirleridir (Akgüç, 2007, s. 34). Bunun dışında, Merkez Bankasından alınan faizler, Diğer bankalardan ve finansman kuruluşlarından alınan faizler, para piyasasından alınan faizler, diğer faiz gelirleri yer almaktadır.

Bankaların mevduat ve mevduat dışı kaynaklarında artış, faizlerin yükselmesi, genelde vadeli mevduata reel faiz ödenmesi, banka giderleri içinde faiz giderlerinin payını artırmıştır. Faiz giderleri içinde; mevduata verilen faizler, para piyasası işlemlerine verilen faizler, kullanılan kredilere verilen faizler, ihraç edilen menkul kıymetlere verilen faizler ve diğer faiz giderleri kalemleri bulunmaktadır.