Mevduat Toplama

Ticari bankaların en önemli fon kaynağı mevduattır. Mevduat, duyuru yapılmak suretiyle halktan saklamak veya kullanmak üzere belli bir vadede veya talep edildiğinde geri verilmek şartıyla para toplanması işlemi ya da istenildiği zaman veya yatırıldıkları tarihten ancak belli bir süre geçtikten sonra çekilmek koşuluyla yatırılan paralara denir (Takan,1995, s. 39). Mevduat hesapları daima alacaklı bakiye gösterir. Mevduat kabulü dolayısıyla banka ile mudi (para yatıran ) arasında bir sözleşme oluşmaktadır. Bu sözleşme Borçlar Kanunu açısından usulsüz tevdi ya da karz sözleşmesi karakterini gösterir (Sungur, 1999, s.4). Bankaya para yatıranlar gelir elde etme, biriktirme, parasını emniyetli bir şekilde saklama veya parasını yönetmede bankayı kullanma gibi amaçlardan biri ya da birkaçını göz önünde tutmaktadır (Sevilengül, 2001,s. 19). Ancak mudiye veya mevduatın türüne göre bu amaçlar değişebilmektedir.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu’nun görüşü alınmak suretiyle, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun 60. maddesine göre kredi kuruluşları mevduat hesaplarını Merkez Bankası’nca vade ve türlerine göre tasnif etmek, tasarruf mevduatını diğer hesaplardan ayırmak zorundadır.

YTL mevduat; tasarruf mevduatı, resmi kuruluşlar mevduatı, ticari kuruluşlar mevduatı, bankalararası mevduat ve diğer kuruluşlar mevduatıdır.

YP (yabancı para) mevduat ise; gerçek kişi ve tüzel kişi mevduat türlerinden oluşmaktadır. Bu ayrım niteliklerine göre mevduat türlerini belirtmektedir (Bankacının El Kitabı,2006,S.39).

a- Tasarruf Mevduatı: Mevduat bankaları nezdinde açtırılan, gerçek kişilere ait ve münhasıran çek keşide edilmesi dışında ticari işlemlere konu olmayan mevduat hesaplarıdır (Bankacının El Kitabı,2001, s.40). 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu, tasarruf mevduatı hesabı sahiplerini diğer mevduat hesabı sahiplerine nazaran daha fazla korumaktadır. Bu amaçla Kredi Kuruluşları nezdindeki tasarruf mevduatları,

Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu tarafından sigorta edilmektedir (Battal, 2006, s. 247). Kanuna göre en fazla 50.000 YTL’lik kısmı ödenir.

b- Resmi Kuruluşlar Mevduatı: Genel Bütçeli Daire ve Kuruluşlar, Katma Bütçeli İdareler, yerel yönetimler, kanunla kurulmuş döner sermayeli teşekküller, mahkemeler, savcılık, İcra ve İflas Daireleri, tereke hakimlerinin ile kanunla kurulmuş sosyal sigortalar kurumlarının mevduatları resmi mevduat sayılmaktadır (Sungur, 1999,s.9).

c- Ticari Kuruluşlar Mevduatı: Gerçek kişilerin ticari işletmelerine, her çeşit ortaklıklarına, kamu iktisadi teşebbüsleri ile bunlara bağlı müessese ve bağlı ortaklıklara, genel ve katma bütçeli kuruluşlara yerel yönetimlerin ticari işletmelerine, vakıfların, derneklerin ve sendikaların, birliklerin ve mesleki kuruluşların kurdukları veya katıldıkları ticari işletmelere, sigorta şirketlerine ait mevduattır (Bankacının El Kitabı,2006,s. 40).

d- Bankalararası Mevduat: Bankalar (Kamu İktisadi Teşebbüsü olarak kurulan bankalar ve TCMB dahil), özel finans kurumları ve özel kanunlara göre mevduat kabulüne yetkili bulunan kuruluşlara ait mevduattır (Bankacının El Kitabı,2006,s. 40). Bir bankanın kendi şubeleri arasındaki mevduatla ilgili hareketler bu tanımın kapsamına girmemektedir.

e- Diğer Kuruluşlar Mevduatı: Kanunla kurulmuş sosyal güvenlik kurumlarına, vakıflara derneklere, meslek teşekküllerine, sendikalara, kanunla veya bir kanuna dayanılarak kurulmuş tasarruf sandıklarına, resmi ve özel idare, müessese ve ortaklıklarla mesleki teşekküllerde yalnız kendi mensuplarına ait olmak üzere sağlık, sosyal yardım ve tasarruf sağlamak amacıyla kurulan sandıklara ait paralar, noter teminat ve emanet paraları, mahkemeler, savcılıklar, icra ve iflas daireleri ve tereke hakimlikleri nezdindeki paralar, mahkemelerce tevdi mahalli gösterilmek suretiyle yatırılan paralar, yöneticiler tarafından apartman yönetimiyle ilgili olarak yatırılan paralar, elçilik ve konsolosluklara ait paralar, fonlara ait paralar, genel ve katma bütçeli kuruluşlar içerisinde yer almayan üst kurul ve kurumların paraları ile

bunların dışındaki paralar diğer kuruluşlar mevduatı başlığı altında yer almaktadır (Bankacının El Kitabı,2006,s. 40).

Bunun yanında mevduatlar vadelerine göre; vadesiz mevduat, ihbarlı mevduat, vadeli mevduat ve birikimli mevduat olmak üzere dörde ayrılmaktadır.

1. Vadesiz Mevduat: Bankalara belli bir süreyle bağlı olmaksızın istenildiği zaman kısmen ya da tamamen geri alınmak suretiyle yatırılan paralara vadesiz ya da ihbarsız mevduat denir. Bu mevduat, her an müşterinin kullanımına hazır bulundurulması sebebiyle, bankaların bu tür paralardan yararlanma olanağı göreceli olarak azdır. Savaş ve bunalım dönemleri gibi durumlar haricinde bankalar hiçbir zaman vadesiz mevduatın yüzde yüzünü kasalarda tutmazlar. Çünkü özellikle sermaye faizinin yüksek olduğu yerlerde bu tür mevduata da faiz verildiğinden bu paraların da bankalarca kullanılması gerekir (Sungur,1999, s.6).

2. İhbarlı Mevduat: Bankalara ihbar tarihinden belirli bir gün sonra çekilmek kaydıyla yatırılan paralara denir. İhbarlı mevduat, vadesiz mevduat ile vadeli mevduat arasında yer alır ve her iki türün özelliğini de taşımaktadır. İhbarlı mevduata, vadesiz mevduata göre daha fazla faiz verilir ve bu faiz oranının belirlenmesinde ihbar süresinin uzunluğu rol oynar. Örneğin, birkaç aylık ihbarlı mevduat, vadeli sayılabilir ve daha fazla faiz verilir. Oysaki üç beş günlük ihbarlı mevduat vadesiz mevduat niteliğindedir (Sungur,1999, s.6).

3. Vadeli Mevduat: Yatırıldıkları tarihten belli bir süre sonra çekilmek kaydıyla yatırılan paralara vadeli mevduat denir. Tekdüzen hesap planına göre vadeler; bir aya kadar vadeli, bir aydan üç aya kadar vadeli, üç aydan altı aya kadar vadeli, altı aydan bir yıla kadar vadeli, bir yıl ve daha uzun vadeli olmak üzere belirlenmiştir (Sevilengül, 2001, s.23). Bu mevduat türünde banka paranın çekileceği tarihi önceden bilir ve bu türde yatırılan paraları kullanmada tam bir rahatlık içindedir. Bu nedenle mudie en fazla faiz verilen hesap türü vadeli mevduattır. Ancak bankacılık geleneğindeki mevduatın kutsallığı ilkesi gereği; ihbarlı da olsa vadeli de olsa,

mevduat sahibinin istediği zaman parasını geri alabilmesi mümkündür (Sungur, 1999, s.7).

Bunların dışında tekdüzen hesap planına göre mevduat, mudiinin yerleşik olduğu yere göre; yurt içinde yerleşik, yurt dışında yerleşik, verilecek faiz değişkenliğine göre; sabit faiz oranlı, değişken faiz oranlı, faiz ödeme dönemlerine göre; aylık faiz ödemeli, üç aylık faiz ödemeli, altı aylık faiz ödemeli, yıllık faiz ödemeli olarak bölümlendirilmektedir (Sevilengül, 2001,s. 20–23).