Kredilerin Sınıflandırılması

Krediler çeşitli kriterler esas alınarak sınıflara ayrılırlar. Kredinin vadesi, kredinin niteliği, kullanım amacı, kredi müşterisinin faaliyet gösterdiği sektör, kullanım alanı, güvencesi, iş konusuna ve izin ile kaynakları vb. açısından sınıflandırılabilir. Bankaların kullandırdıkları krediler kurumsal ve bireysel krediler olarak iki temel grupta incelenmesi de mümkündür.

a- Niteliklerine Göre: Krediler esas olarak, kullanılış şekli ve içeriği bakımından nakdi (mal ve hizmet alım-satımına yönelik fon kullandırma işlemleri) ve gayri nakdi ( verilecek her türlü teminat mektupları, kefaletler, aval, ciro ve kabuller vs) krediler olarak iki gruba ayrılır.

b- Vadelerine Göre: Krediler, vadelerine göre, kısa, orta ve uzun vadeli olmak üzere üçe ayrılır.

• Kısa Vadeli Krediler: Genel olarak vadesi 1 yılı geçmeyen kredilerdir. Ticari bankaların kullandırdığı kısa vadeli YTL nakit kredilerin bazıları şunlardır: Açık krediler, İskonto - İştira Kredileri, Kefalet Karşılığı krediler, Vadeli Mevduat karşılığı kredi, Spot krediler, Senet karşılığı krediler, Dövize çevrilebilir TL mevduat karşılığı krediler, Nakit karşılığı krediler, İpotek karşılığı krediler, Hisse senedi ve tahvil karşılığı krediler, Diğer teminat karşılığı krediler,

Kısa vadeli yabancı para nakit krediler; Döviz kredileri, Türk Eximbank kredileri, Sevk öncesi döviz ihracat kredisi, Sevk öncesi YTL ihracat kredisi, Dış ticaret şirketlere kısa vadeli YTL ihracat Kredileri, Dış ticaret şirketlere kısa vadeli döviz ihracat kredileridir (Özen,2006,s.32).

• Orta Vadeli Krediler: Vadesi 1-5 yıl arasında değişen kredilerdir. • Uzun Vadeli Krediler: Beş yıldan daha uzun vadeli olan kredilerdir.

Orta ve uzun vadeli krediler, genellikle orta ve uzun vadeli finansman ihtiyacı için talep edilir ve kredilerle yapılan yatırım için ayrılan amortismanlar ve işletme karları ile geri ödenir (Zarakolu, 2003, s.58). Yatırım kredileri, modernizasyon, yenileme ve genişleme kredileri gibi fon gereksiniminde kullanılır. Yüksek gelirli olduğundan bankalar açısından avantajlıdır.

c- Teminatlarına Göre: Krediler teminatlarına göre tek imzalı krediler(açık kredi) ve diğer teminatlı krediler (şahsi teminatlı ve maddi teminatlı) olmak üzere ayrıma tabidirler.

Tek İmzalı Krediler (Açık Krediler):Kredi borcunu zamanında ödeyeceğinden kesin olarak emin olunan, adına kredi tahsisi yapılmış gerçek ya da tüzel kişinin imzası karşılığında kullandırılan ve başka teminat alınmasına gerek görülmeyen kredilerdir. Açık kredilerde; kişinin varlığı, ahlaki durumu, işlerinin gidişi ve

taahhütlerini yerine getirmedeki titizliği (moralitesi) ön planda bulundurulur. Açık kredi şeklinde kullandırılan nakdi krediler ile yine açık kredi şeklinde kullandırılan gayrinakdi krediler bu tür kredilere örnek olarak gösterilebilir (Oyakbank,2005, s.70).

Diğer Teminatlı Krediler: Bu türdeki krediler, şahsi teminatlı ve maddi teminatlı krediler olarak ikiye ayrılabilir.

1- Şahsi Teminatlı Krediler: Kefalet ve garanti sözleşmeleri bu gruba girmektedir.

Kefalet: Kefilin borcunu ifa etmemesi halinde bundan şahsen sorumlu olduğunu alacaklıya taahhüt eden akitlerdir. Kefaletin geçerli olması için; kefalet akdinin yazılı olması, kefilin sorumlu olacağı tutarın bu yazılı akitte belirlenmesi, asıl borcun geçerli olması ve kefilin medeni hakları kullanma ehliyetine haiz olması gereklidir. Ayrıca kefilin krediyi karşılayacak ödeme gücüne ve/veya malvarlığına sahip olmasına özen gösterilecektir (Oyakbank, 2005, s.71).

Garanti Sözleşmesi: Kurgu ve oluşum bakımından kefalete çok benzeyen, fakat hüküm ve sonuçları ondan çok farklı olan bir şahsi teminattır. Garanti sözleşmesi üçüncü şahıs (garanti veren) ve alacaklı (garanti alan= Banka) arasında yapılır ve bu sözleşmede garanti veren, garanti alanı belli bir davranışa sevk etmek ister. Bunun için, asıl borçlunun ödemeyi yapacağını temin ve teyid eder, aksi halde onun bu girişiminden doğacak zararlarını karşılamayı asıl borçludan bağımsız biçimde bizzat üstlenir (Oyakbank,2005, s.72).

2- Maddi Teminatlı Krediler: Teminat özelliğine sahip taşınır ve/veya taşınmaz kıymetlerin rehin alınması karşılığında kullandırılan kredilerdir. Maddi teminatlı kredilere, açık kredi kullandırımları hariç, bankalarca tahsis edilen her türlü nakit ve gayri nakdi krediler örnek olarak gösterilebilir (Oyakbank,2005, s.74.)

Kaynak: TBB, Nahit ÖZEN, Gelişen Piyasa Koşullarında Krediler ve Kredilendirme Süreci, TBB Eğitim ve Tanıtım Grubu Seminer, 2006, s,29

Şekil 1

Teminatlarına Göre Krediler

Kredilerin teminatları oluşturulurken; • Teminat alınmasına neden olan risk nedir, • Firmanın teminata vereceği değerler nelerdir, • Teminatın değeri nedir,

• Firmanın risk seviyesine göre alınması gerekir.

• Teminatın değeri ne olmalıdır, Sorularına cevap alınması gerekir.

TEMİNATLARINA GÖRE KREDİLER

TEMİNATSIZ KREDİLER TİCARİ İŞLETME REHNİ MENKUL REHNİ GAYRİ MENKUL İPOTEĞİ

ŞAHSİ TEMİNAT MADDİ TEMİNAT

TEMİNATLARINA GÖRE KREDİLER

Basel II de Teminatlar;

• Nakit, mevduat veya mevduat sertifikası, • Altın,

• Borçlanma senetleri, (rating’ine göre)

• Borçlanma senetleri (rating yoksa, likit ve bankalarca çıkarılmış ) • Ana endeksteki hisse senetleri,

• Yatırım fonları,

• Ana endeks dışında, fakat düzenlenmiş piyasalarda işlem gören senetler,

• Ana endeks dışında, fakat düzenlenmiş piyasalarda işlem gören senetleri de barındıran fonlar.

• Taşınmaz mal ipoteği,

Türkiye Piyasasında ağırlıklı olarak kabul edilen teminatlar; • Ortak kefaleti,

• Grup şirket kefaleti, Müşteri çek ve senetleri (Özen,2006, s.30).

d- Kullanım Amacına Göre: Ticari krediler (işletme kredileri, yatırım kredileri, yenileme ve modernizasyon kredileri) ile bireysel krediler (Tüketici kredileri ve kredi kartları) olarak ikiye ayrılır.

e- Kullanılan Sektöre Göre: Ticari krediler, sanayi kredileri, ihracat kredileri, tarım kredileri, konut kredileri olarak ayrılmaktadırlar (Takan,2002, s.195).

f- Kaynaklarına Göre: Banka kaynağından kullandırılan krediler, bu krediler bankanın kendi kaynaklarından kullandırdıkları kredilerdir. Bir diğeri reeskont kredileridir. Bunlar, bankanın müşterilerinden aldıkları kısa ve orta vadeli senetleri TCMB’na ıskonto ettirerek sağladıkları ve bu suretle anılan müşterilerine kullandırdıkları kredilerdir. Dış kaynaklı krediler ise; bankaların başka kredi kuruluşlarından sağladıkları fonlarla müşterilerine kullandırdıkları kredilerdir (Takan,2002, s. 196).