Kredi Riski

Kredi riski banka müşterisinin yapılan sözleşme gereklerine uymayarak, yükümlülüğünü kısmen ya da tamamen zamanında yerine getirmemesinden dolayı bankanın karşılaştığı durumu ifade eder (BDDK 2001a). Kredi riski yönetiminin amacı, uygun parametreler içinde bankanın maruz kalabileceği riskleri yöneterek, bankanın risk ayarlı getirisini maksimize etmektir. Bankalar açısından kredi riskinin nedeni krediler olmakla beraber, bankanın faaliyetlerine bağlı olarak bilanço ve bilanço dışı hesaplardaki diğer etmenlerde kredi riskine sebep olabilir. Bu etmenlere interbank işlemleri, kabuller, ticaret finansmanı, döviz işlemleri, swap işlemleri, bonolar, opsiyonlar, vadeli işlemler, garanti ve kefaletler örnek gösterilebilir (Aloğlu,2005, s.30).

Bankalar iyi bir kredi yönetimine sahip olmalıdır, çünkü verdikleri kredilerin ödenmemesi karlılıklarını olumsuz yönde etkileyebilir. Krediler banka açısından risk taşır, önemli olan riskin doğru bir şekilde tanımlanıp kontrol altına alınabilmesidir. Bu sayede banka, risk seviyesi düşük, getirisi fazla ve aktif kalitesi yüksek bir portföy oluşturabilir. Kredi riski ayrıca nakit akımında sorunlara neden olabilmektedir. Bu durum banka açısından belirsizliğe yol açmaktadır. Kısa vadeli alacaklar uzun vadeli şekle dönüşmekte, bu durumda bankanın likiditesini olumsuz etkileyebilmektedir. Sorunlu krediler, bankanın itibarı ve imajı açısından problem yaratmaktadır. Böyle bir durumun varlığı ise bankanın fon sağlama serbestisinde ve maliyetlerinde olumsuz bir faktör olarak ortaya çıkmaktadır (Babuşcu, 1997, s.73).

2.3.4.1.5. Likidite Riski

Likidite riski, bankanın likidite durumundaki olumsuzluklar nedeniyle yükümlülüklerini zamanında ve önemli kayıplara maruz kalmadan yerine getirememesi nedeniyle banka gelirleri ve sermayesi üzerinde meydana gelebilecek kayıp riskidir (Yücel, 2003, s.3). Bankanın likidite açısından aşırı düzeyde açığa

düşmesi, ödemelerinde kullanabileceği yeterli düzeyde hazır parasının olmaması, bankanın iflas etmesine yol açabilmektedir.

Likidite riski, bankaların ilişkide bulundukları ekonomik birimlere karşı yükümlülüklerini yerine getirememelerinden, mevduat sahiplerinin taleplerini karşılayamayıp vadesi gelen bir borcu ödeyememelerinden, bekledikleri kaynak girişlerini sağlayamamalarından veya ani talep yükselmelerinden doğabilmektedir. Bu nedenle likidite riski bankalar için her zaman söz konusudur (Babuşcu,1997, s.62). Bankaların likidite zafiyetine düşmesi itibarlarını olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Bankanın böyle bir duruma düşmesi, mudilerinin bankada bulunan tasarruflarını bankadan çekmek istemelerine yol açabilmektedir. Bankalar fon ve mevduat çekilişlerini engellemek için fon sahipleri ve mudilere yüksek faizler sunmakta, bu da bankaların yüksek maliyetlerle karşılaşmasına yol açmaktadır.

Ayrıca bankaların kullandırdığı kredilerin geri dönmemesi, batık kredi haline gelmesi ve yükümlülüklerin zamanında ödenmemesi hem kredi riskine yol açmakta aynı zamanda likidite riskiyle de karşı karşıya kalınmasına neden olmaktadır.

2.3.4.1.6. Operasyonel Risk

Banka içi kontrollerdeki aksamalar hata ve usulsüzlüklerin gözden kaçmasından, banka yönetimi ve personeli tarafınfan koşullara uygun hareket edilememesinden, baka yönetimindeki hatalardan, bilgi teknolojisi sistemlerindeki hata ve aksamalar ile deprem, yangın, sel gibi felaketlerden kaynaklanabilecek kayıpları ya da zarara uğrama ihtimalini göstermektedir (Aloğlu, 2005, s.31). Operasyonel riskin içinde teknoloji riski, suiistimal riski, yasal risk, ahlaki risk ve itibar riski yer almaktadır. Operasyonel riskler, kanuni ve hukuki düzenleme ve ayarlamalarının yapılmaması, sistem hataları, prosedür ve kontrollerin eksik olması, bilgi ağındaki hata ve noksanlar, kullanıcı hataları, hile, dolandırıcılık, afetler, yasa ve düzenlemelerdeki değişiklere uyum sağlayamama sonucu ortaya çıkmaktadır

(Saunders,1999, s.159). Son yıllarda elektronik bankacılık işlemlerinin hızla artması operasyonel risk olasılığını da artırmıştır.

3. YÖNTEM

Araştırmada, kullanılacak bilimsel modele, bu modele bağlı olarak belirlenecek evren ve örnekleme yer verilmektedir. Örneklem seçildikten sonra verilerin toplanması ve toplanan bu verilerin analizinde kullanılan yöntemler ve bulguların değerlendirilmesi konuları da ayrı başlıklar halinde açıklanmıştır.

3.1. Araştırma Modeli

Araştırma, bir ekonometrik çalışmadır. Bu çalışmada kullanılan verilerin tamamı Türkiye Bankalar Birliği tarafından yayınlanan verilerden elde edilmiştir. Bu verilerden hareketle karlılık ve ürün karması arasındaki ilişkileri analize yönelik olarak literatürde önerilen yöntemler test edilmiştir.

3.2. Evren ve Örneklem

Araştırmanın evreni Türkiye’de faaliyette bulunan Ticari bankalardan oluşmaktadır. Çalışma kapsamında 2002–2007 döneminde Türkiye’de sürekli olarak faaliyette bulunan dört adet banka örneklemi oluşturmaktadır. Söz konusu bankaların kamuya açıklanan üçer aylık mali tabloları esas veri kaynağını oluşturmaktadır. Bu mali tablolar, uluslar arası finansal raporlama standartlarına göre düzenlenmiş ve bağımsız denetimden geçmiş tablolardır. Örneklem seçilirken, TBB’de yayınlanan mali tablolar baz alınarak seçilmiş, Türkiye’de faaliyet gösteren bankalardan analize uygun olan bankalar seçilmiştir. Dokuz adet banka seçilmiş, hepsi analize tabi tutulmuş fakat sadece dört adedi analiz sonucunda uygun bulunmuştur. Bu dört adet banka (İş Bankası, Akbank, Garanti Bankası ve Vakıfbank) araştırma örneklemini oluşturmaktadır.

3.3. Verilerin Toplanması

Bankaların sundukları ürün karması ile karlılık değişkenliği arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla örneklemden elde edilecek verilerin toplanmasında Türkiye Bankalar Birliği’nde uluslar arası finansal raporlama standartlarına göre düzenlenmiş ve bağımsız denetimden geçmiş mali tablolardan yararlanılmıştır. Araştırmada ürün karmasında kullanılanlar; nakit değerler, alım satım amaçlı menkul değerler, banka ve diğer mali kurumlar, satılmaya hazır menkul değerler, krediler, mevduat, para piyasaları, garanti ve kefaletler, taahhütler, türev finansal araçlar, net faiz gelirleri, net komisyon gelirleri, diğer faaliyet gelirleri, faaliyet gelirleri toplamı, faaliyet karı, vergi öncesi kar/zarar, net kar/zarar kalemleridir.

3.4. Verilerin Analizi

Bu araştırmanın değişkenleri bankaların sundukları ürün ve hizmetler ile karlılık değişkenleridir. Banka bilanço ve gelir tablosundan alınan veriler ile bir veri tabanı oluşturulmuş ve bu veri tabanı SPSS 13.0 (Statistical Packages for the Social Sciences) programı aracılığıyla bilgisayara yüklenmiştir. Araştırmada elde edilen veriler, araştırmanın amacı doğrultusunda çeşitli istatistiki analizler (betimleyici istatistiksel analiz, f testi, Anova, Bileşenler Analizi, Pearson Korelasyon,Regresyon, Shapiro-Wilk Testi) kullanılarak ve buradaki istatistiksel analize ilişkin uzman desteği alınarak yorumlanmıştır.

4. BULGULAR VE YORUMLAR

Bu bölümde Türkiye Bankalar Birliği’nde yayımlanan bankalara ilişkin üçer aylık mali tablolardan elde edilen verilerin analiz edilerek elde edilen sonuçlar ile hipotezlerin karşılaştırılmasına dair yorumlar yer almaktadır.