Sinop Türkocağı

Osmanlı Devletinin son döneminde geliĢen Türkçülük akımı bağlamında kurulan Türkocağı, kısa sürede yaygınlaĢarak etkinliklerini Cumhuriyet‟in ilk sekiz yılında da sürdürdü.

II. MeĢrutiyet döneminde kurulan çok sayıda dernek arasında hem en uzun ömürlüsü olan, hem de örgütsel yaygınlığı, Ģube ve üye sayısı ile çok geniĢ bir kitleye seslenebilen derneğin kuruluĢ çalıĢmaları 1911‟de baĢladı. Bu tarihte, bir grup Askeri Tıbbiye öğrencisi tarafından; her türlü siyasal akımın dıĢında kalacak,

685

Sinop, 22 Nisan 1949.

686 _{Sinop Ġli Cumhuriyet Öncesi ve Sonrası Eğitim, s. 125.} 687 _{Sinop, 7 Eylül 1949.}

688 _{Sinop, 28 Eylül 1949.} 689

yalnız ulusal ve toplumsal alanlara yönelik faaliyet gösterecek bir örgüt olması idealiyle yola çıkıldı.690 _{Birçok kaynakta 1911 yılında kurulduğu kabul edilen Türk}

Ocağı‟nın resmi kuruluĢ tarihi 1912‟dir.691

Ġttihat ve Terakki, önceleri Türk Ocağı‟nı partinin “kültür Ģubesi” haline getirmeye çalıĢırken, Birinci Dünya SavaĢı sonlarına doğru rakip bir siyasal örgüt gibi gördü.692

1923 yılında Türk Ocağı yeniden örgütlenmeye baĢladı. 1923 yılının Cumhuriyetin ilanından önceki günlerinde, Anadolu‟nun çeĢitli bölgelerinde hızlı bir örgütlenmeye gidildi. Daha önce yayınlanan “Türk Yurdu”nun yayınlanmadığı bu erken dönemde, henüz cemiyetin merkezi bir yayın organı yokken, Ġstanbul‟da “Yeni

Mecmua”, Adana‟da “Altın Yurd”, Sinop‟ta “Türk Bahçesi” dergileri yayınlandı.693

Füsun Üstel, ilk sayısı 14 Ekim 1923 tarihinde yayınlanan ve “Türk Ocağının

mürevvici efkârı, onbeĢ günde bir çıkar, ilmi, fenni, edebi mecmuadır” ibaresiyle

onbeĢ günde bir yayınlanan Türk Bahçesi‟nin yönetim yeri olarak “Sinop Türk

Ocağı”nın gösterildiğini, ancak dergide Türk Ocağı ile ilgili fazla bilgi yer almadığını,

derginin kültür ve edebiyat dergisi görünümünde olduğunu belirtmektedir.694

“Türk Ocakları Birinci Umumi Kongresi”, 23-25 Nisan 1924 tarihlerinde Ankara‟da toplandı.695 _{Kongreye Sinop delegesi olarak katılan Kemalettin Sami}

PaĢa, Türklük tartıĢmaları sırasında, farklı Türk tanımlamaları nedeniyle Sinop‟ta Rıza Nur‟un baĢkanlığındaki “Türk Birliği” ve “Türk Ocağı” olmak üzere, iki merkez oluĢtuğunu açıkladı. “Türk Birliği” de, “Güzel Yurd” adlı onbeĢ günlük bir dergi çıkarıyordu.696

Bu açıklamalar ıĢığında, Sinop‟ta 1924 yılı baĢında, Türkçülerin, Türk Ocağı ve Türk Birliği adlı iki ayrı çatı altında örgütlendikleri; Sinop Türk Ocağı‟nın “Türk

690 _{Füsun Üstel, Ġmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları (1912-1931), 2.}

Baskı, ĠletiĢim Yayınları, Ġstanbul, 2004, s. 51-52.

691 A.g.e., s. 54-55. 692 A.g.e., s. 73. 693 A.g.e., s. 125. 694 A.g.e., s. 125-126. 695 A.g.e., s. 145. 696 A.g.e., s. 153.

Bahçesi”, Türk Birliği‟nin ise “Güzel Yurd” dergilerini onbeĢ günde bir çıkardıkları

öğrenilmektedir.

Sinop Dr. Rıza Nur Ġl Halk Kütüphanesi‟nde Güzel Yurd‟un hiçbir sayısı bulunmamaktadır. Türk Bahçesi‟nin ise dört sayısı vardır.697

Adı Arap harfleriyle “Türk Bağçesi” biçiminde yazılan derginin ilk sayısı 14 TeĢrinievvel 1339 [M. 1923] tarihlidir. Bu tarih, derginin kuruluĢ tarihi olarak da verilmektedir. Dergi, o tarihte kentteki tek basımevi olan Sinop Matbaası‟nda basıldı. “Ġdare Mahalli” olarak Sinop Türkocağı gösterilen derginin yıllık bedeli 130 kuruĢ, altı aylık bedeli 70 kuruĢtu. “Milli, fenni, edebi eserlere sahifelerimiz açıktır” ve “Derc

edilmeyen evrak geri verilmez” ibarelerini de taĢıyan Türk Bahçesi ilk sayısı 16

sayfadır (ġekil 6)

ġekil 6: Sinop Türkocağı tarafından yayınlanan “Türk Bahçesi”nin ilk sayısı.

697 _{Kütüphanenin eski yazı eserler kataloğunda 2286 numara ile kayıtlı olan Türk Bahçesi‟nin 1, 2, 7 ve}

8. sayılarının bulunduğu kayıtlı olmakla birlikte, ayrı formalar halinde bulunan dergilerden sadece birinci sayının baĢ sayfası, dolayısıyla derginin adı belirlidir. Diğer üç formada baĢsayfa olmadığından dergi üzerinde “Türk Bahçesi” olduğunu kanıtlayacak basılı bir ibare bulunmamaktadır.

Sinop Gazetesinin 1920‟li yıllardaki çok az sayısına ulaĢabildim. 1920‟li yıllardaki Sinop Gazetelerinin tümünün bulunmasıyla Sinop Türkocağı‟nın bu yıllardaki faaliyetleri açığa çıkarılabilecektir. UlaĢabildiğim Sinop Gazetelerinden biri olan 5 Mart 1928 tarihli gazetede yayınlanan haberden, ocağın bir süredir yeni bir yerde faaliyet gösterdiği anlaĢılmaktadır:

“Sinop Türk Ocağı

Sinop Türk Ocağının yeni idarehanesi; ocağın samimi bir kaynaĢma yuvası olması için kemal-i faaliyetle çalıĢmakdadır.

Ocak salonunda tadilat yapılmıĢ, her gece ocaklılar ictima ederek samimi hasbihallere bulunmakda ve ……….698 _{münasebetle eğlenceler tertib} eylemekdedir. Bu suretle geceleri ocak menfaatine eĢya piyangosu tertib edilmiĢdir. Bu suretle ocaklılar hem eğlenceli vakit geçirmekde, hem de ocağa menfaat temin etmekdedirler.”699

Sinop Türk Ocağı‟nın haberde sözü geçen yeni idarehanesi, daha sonra Halkevi olarak hizmet verecek olan, bugün PTT binasının bulunduğu yerdeki üç katlı ahĢap binadır (Ek 47).

Osmanlı Ġmparatorluğu‟nun son dönemlerinde ulusal bilinç yaratma gibi bazı önemli iĢlevleri yerine getiren Türk Ocakları, cumhuriyetin kurulması ve devrimlerden sonra yeni rejime tavır aldı. Türk Ocakları, ırkçı, Turancı ve dinci kesimlerin yer aldıkları mekânlar olarak devrimlere karĢı çıktı. Türk Ocakları Genel BaĢkanı Hamdullah Suphi Tanrıöver‟in devrimlere karĢı çıkan tutucu yaklaĢımı, bu ocakların giderek tutuculuk yuvasına dönüĢmesinde etkili oldu. Serbest Fırka‟nın kuruluĢuyla birlikte ülkenin her tarafında Atatürk devrimlerine karĢı bir hareketi Hamdullah Suphi‟nin öncülüğünde Türk Ocakları yürüttü. Mussolini‟yi bir halk adamı olarak öven Hamdullah Suphi, yaptığı konuĢmalarda bir taraftan faĢist sistemi göklere çıkardı. Türk Ocakları, ulusçuluğu giderek ırkçılığa dönüĢtürdü ve faĢizme yöneldi.700

Türk Ocakları ırkçı-Turancı bir yolda devrim karĢıtlarının bayraktarlığını yaparken, Güneydoğu Anadolu aydınlarının Mustafa Kemal‟e mektup yazarak ayrı bir ocakğı kendi etnik kimlikleri ile kurmak istediklerini belirtmeleri de Türk Ocaklarının kapatılmasında rol oynadı. 24 Mart 1931 tarihinde yayınlanan bir

698 _{Bu sözcüğü okuyamadım.} 699

Sinop, 5 Mart 1928.

700 _{Anıl Çeçen, Atatürk’ün Kültür Kurumu-Halkevleri, 2. Baskı, Cumhuriyet Kitapları, Ġstanbul, 2002,}

genelge ile Türk Ocakları‟nın tüzel kiĢiliğine son verildi.701 _{YaklaĢık bir yıl sonra Türk}

Ocakları‟nın yerine Halkevleri kuruldu.