Serm aye Hareketleri

Ö d em eler D engesi’nin serm aye h a re k e tle ri bölüm ü, başlıca, dış borç a n a p a ra ödem elerini, özel y abancı serm ayeyi, program ve proje kredilerini iç e rm e k te d ir.

Y apılan son tah m in lere göre, 1982 yılında, se rm ay e h a re k e tle ri dengesi 1 m ilyar 161 m ilyon dolar fazla verm iştir. Bu m ik tar, 1981 yılındaki, 863 mil­ yon dolarlık fazlanın üzerin d ed ir ve yaklaşık olarak 1977 ile 1978 yılları dü­ zeyindedir. B unun nedeni, son ekonom ik uy g u lam alarla T ü rk iy e ’n in yeni­ den u lu sla ra rası p a ra v e serm aye piyasalarında güven k a z an m a y a başlamış olm asıdır. N itekim , gerek proje, gerek program , g e rek se kabul kredilerinde,

1982 yılında, önem li a rtışla r görülm ektedir.

T ü rk iy e ’de g erçek leştirilecek yatırım projelerinin, dış k a y n a k ihtiyacım karşılam ak için tem in edilen, p ro je kredileri, 1981 yılında 642 m ilyon dolar iken, 1982 yılında, yüzde 17,4 lük a rtışla 754 m ilyon dolar d ü zey in e ulaş­ m ıştır. Proje kredileri, D ünya B ankası (IBRD), A v ru p a Y atırım Bankası (EIB) gibi u lu sla ra rası k u ru lu şla r ile, a ra p ülkeleri, d o ğ u bloku ülkeleri ve OECD ülkelerinden tem in edilm ektedir.

1982 yılında, p ro g ram kredilerinde de, 1981 e göre, b ir a rtış gözlen­ m ektedir. Bu krediler 1981 de 840 m ilyon d o la r sev iyesinde iken, 1982 yılında y ü zde 19,9 oran ın d a a rta ra k 1 m ilyar 7 m ilyon do lara ulaşm ıştır. Bu krediler, d a h a çok, ham p etrol abralarında ve önem li y a tırıra m a lla n ith a ­ latında kullanılm aktadır. K ullanılan program kredileri OECD y e ü y e ülk eler­ den, D ünya B ankası’ndan (IBRD), İslam K alkınm a B ankası’n d a n (IDB) ve Avrupa İskan Fonu (ERF) ile diğer kaynak lard an tem in edilm ektedir.

D iğer serm aye h arek etleri içerisinde yer alan k ab u l k red ileri, 1981 yılında, 147 m ilyon dolar azalm ışken, 1982 yılında 69 m ilyon d o la r a rtm ıştır. Bunun nedeni, T ürkiye’nin kredi verilebilirliğinin a rtm a sı y a n ın d a, k u r riskinden korunm ak gayesiyle ithalatçıların giderek a rta n ölçüde b u y ola başvurm alarıdır.

Özel yabancı serm aye konusunda, 1980 yılında, b aşlatılan te şv ik ö n le m ­ leri sürdürülm ektedir. T eşvikler d aha ziyade tarım sal sanayi, tu riz m , m a ­ dencilik v e petrolcülük sahalarında yoğunlaşm aktadır. Bu m ey an d a, 1982 yılındaki en önemli gelişme, Daimler Benz firm ası ile sivil ve a sk eri k am y o n ve otobüs yapım ı ile m akina yapım ı konularında im zalanan anlaşm ad ır. Bu anlaşm a ile D aim ler Benz firm ası yaklaşık 50 m ilyon d o la r g e tirm e y i taa h h ü t etm ektedir. 1982 yılında, yabancı serm aye girişi, b ira z a z a la ra k , 1981 yılındaki 60 m ilyon dolardan, 55 milyon dolara gerilem iştir.

Diğer serm aye harek etleri kalem i, 1981 yılındaki 34 m ilyon d olarlık gerilem eye karşılık, 1982 yılında 93 m ilyon dolarlık b ir a rtış g ö ste rm iştir. Bu kalem , 1982 yılında İslam K alkınm a B ankası’nd an (IBD) a lm a n 73 m il­ yon dolarlık kredi ile TC Z iraat B ankası’nın aldığı 45 m ilyon d o larlık pre- finansm an kredisini gösterm ektedir. R enault firm asına y ap ılan n e t 25 m il­ yon dolarlık ödeme nedeniyle, nihai tu ta r, 93 m ilyon d o la r o lm ak tad ır. Bedelsiz ithalat, 1982 yılında, 1981 e göre gerilem iş v e 69 m ilyon dolardan, 49 m ilyon dolara düşm üştür.

Dış borç a n ap ara ödem elerinde, b u yıl, önem li b ir a rtış görülm üştür. 1981 yılında, 551 m ilyon d o la r olan dış borç a n a p a ra ödem eleri, 1982 yılında,

y ü z d e 32,5 oranında a rta ra k 730 m ilyon dolara yükselm iştir. Ayrıca 1982 yılında, 1 m ilyar 465 m ilyon dolar tu ta rın d a dış borç faizi ödenm iştir.

T ü rk iy e’nin toplam dış b o rçla n , 1982 yılında, bir önceki yıla göre, 664 m ilyon dolar artm ıştır. Toplam 16 m ilyar 183 m ilyon dolar tutarındaki bor­ cun, 14 m ilyar 92 m ilyon d o ları o rta ve uzun vadeli, 2 m ilyar 91 milyon d oları ise, k ısa vadelidir. 1982 yılında, toplam borç m ik tarın d a görülen a r ­ tışın, 684 m ilyon doları o rta ve u z u n vadeli borç kalem inden k aynaklanm ak­ tadır; k ısa vadeli borç m ik tarı ise 20 m ilyon dolar azalm a gösterm iştir. Böy- lece uzun vadeli borçların toplam borç içerisindeki payı 1981 de yüzde 86,4 den, 1982 de yüzde 87,1 e çıkm ıştır. 1978 den itibaren sağ lan an bu sağlıklı gelişm e, 1981 yılında tam am lan an , borçların kısa vadeliden, o rta ve uzun vadeliye çevrilm e işlem inden so n ra da d ik katle sü rd ü rü lm ek ted ir (Tablo 25).

Dış b o rçla r tab lo su n d a y e r alm ay an IMF kredileri 1982 yılında, önceki iki yıla o ra n la daha az kullanılm ıştır. T ürkiye’nin IMF den 1982 yılında k ullandığı n e t m ik ta r 183,6 m ilyon ÖÇH olup, H aziran 1980 de IMF ile im zalanan stand-by anlaşm ası gereği üç yıllık toplam 1 m ilyar 250 milyon ÖÇH tu ta rın ın b ir parçasıdır. A rtak a lan m ik tar 1983 M ayıs ayına kadar kullanılm ış olacaktır.

1982 yılında T ürkiye OECD kredisi o lara k 374,5 m ilyon dolar kullan­ m ıştır. Bu tu ta r 1979 ila 1982 yılları arasında OECD ülkelerince taah h ü t edilen m ik tarların b ir b ö lüm ünü olu ştu rm ak tad ır. 1982 yılında OECD ülke­ leri 719,5 m ilyon dolar tu ta rın d a kredi taah h ü d ü n d e bulunm uşlardır. A y­ rıc a OECD ülkelerinin 1979, 1980, 1981 ve 1982 yılları taahhütlerinden h e n ü z kullanılm am ış o lan tu ta r 1 m ilyar 160,8 m ilyon doları bulm aktadır.

22 H aziran 1982 tarih in d e y ü rü rlü ğ e giren an laşm a ile 1 m ilyar 996 m ilyon do lar tu ta rın d a k i DÇM borçlarıyla, 836 m ilyon d o la r tutarındaki b a n k e r kredilerinin ödem esiz sü resi 5 yıla ve vade süresi de 10 yıla çıkartıl­ m ıştır. B anker kredileri, tic a ri b o rçlar a ra sın d a yer alan ban k er kredileri ile E u ro - kredilerin b ir bölüm ünden oluşm aktadır.

G a ra n tisiz ticari b o rçla rla ilgili o lara k 1980 yılından beri uygulanan p ro g ra m 1982 de de b a şarı ile y ü rü tü lm ü ş v e alacaklarını T ü rkiye’de, T ürk lirası şeklinde, b elirtilen sa h ala ra yatırm ayıp, döviz olarak tah sil etm ek iste y e n firm aların a la c a k tu ta rı 1981 d e 600 m ilyon d o lar ik en 1982 de 350 m ilyon d o lara k a d a r gerilem iştir. B unlara 51.4 m ilyon dolar tu tarın d a faiz ödem esi y ap ılm ıştır. Y abancı b a n k a la ra olan TPRC borçları da, yapılan ö dem eler nedeniyle 1981 de 100 m ilyon dolarken, 1982 de 84 m ilyon dolara g erilem iştir.

T ü rk iy e ’n in ödem e g ü cü n d e m eydana gelen olum lu gelişm eler sonucun­ d a 1982 yılında y eniden u lu sla ra ra sı p a ra p iyasalarından borçlanm a ola­ n a ğ ı doğm uştur. Bu b o rç la n m a la r genellikle liderliğini A rap m enşeli b a n ­ k a la rın y aptığı b a n k a g u ru p la rın d a n sağlanm ıştır. Ö rneğin, M erkez Ban­ k a s ı k ısa vadeli p e tro l finansm anı gayesiyle altı ay vadeli olarak 70 milyon d o la r tu ta rın d a b ir krediyi 19-82 yılında kullanm ıştır.

T,C. Ziraat Bankası’da 2 Kasım 1982 de uluslararası bir bankalar guru­ buyla 200 m ilyon dolar tutarında üç yıllık bir kredi anlaşması imzalamıştır. Bu kredinin faizi LIBOR artı yüzde 1,25 olmaktadır. Kredinin süresinin uzatılması da mümkündür.

Bu arada orta doğu ülkelerinde faaliyette bulunan Türk müteahhitlik firmaları da kendi adlarına çeşitli banka guruplarından kredi temin etmiş­ lerdir.

Son olarak IPRAŞ da Irak’dan alacağı petrol için, 100 m ilyon dolarlık kredi temini amacıyla çalışmalarını sürdürmektedir.