KAMU MÂLİYESİ

Ekonominin yönlendirilmesinde bütçe politikalarının önemli bir yeri vardır. Genel olarak kamu kesimi açıklan, özel olarak da bütçe açıklan enflasyonist süreci harekete geçiren, ya da mevcut enflasyon sürecini hız­ landıran bir olgu olarak değerlendirilmektedir. Bütçe harcamaları enflas­ yona paralel olarak genişlerken, bütçe gelirleri tahsilatı, bu genişlemeye uyum sağlayamamakta v e sonuçta bütçe açıkları ile karşılaşılmaktadır. Bu nedenle, 1980 yılı başlarında uygulamaya konulan Ekonomik İstikrar Prog­ ramı, kamu harcamalarının sağlıklı kaynaklardan finansmanını benimse­ miştir. Bu temel felsefe çerçevesinde, kamu gelirlerini artırıcı ve harcama­ larda azami tasarrufu sağlamaya yönelik yasal düzenlemeler gerçekleşti­ rilmiştir. 1982 mali yılında da, bütçe politikasının bu temel ilkelere uygun olarak, enflasyonla mücadelede etkin bir araç olma özelliğini koruduğu görülmektedir.

1982 mali yılı konsolide bütçe uygulaması, kamu mâliyesi alanında, istikrar program ı v e hedeflenen kalkınma hızı doğrultusunda alınan ön­ lemlerin olumlu sonuçlara ulaştığını göstermektedir. Takvim yılı ile mali yılı özdeşleştirmek amacı ile, 10 ay olarak düzenlenen 1982 mali yılı Kon­ solide Devlet Bütçesi 1 trilyon 804,7 milyar lira olarak kanunlaşmıştır. Ara­ lık sonu itibariyle konsolide bütçe harcamaları 1 trilyon 658,1 milyar liraya ulaşmış v e bu yıl harcamalarının 54,3 milyar liralık iç borçlanma ile birlikte 1 trilyon 552,3 m ilyar liralık bölümü bütçe gelirleriyle karşılanmıştır.

1981 yılında sosyal adaletin sağlanmasına, ihracatın özendirilmesine v e yatırımların uyarılmasına yönelik olarak vergi yasalarında köklü dü­ zenlem eler yapılmıştı. A y rıca vergilem e kapsamı genişletilmiş ve vergi gelirlerinin toplanmasını hızlandıran önlemler alınmıştı. Bunlara paralel çalışmalar 1982 yılında da sürdürülmüştür. Son yıllardaki vergi yükü oranlarına bakıldığında ise, 1977 de vergi hasılatının gayri safi m-illi hası­ laya oranının 19,3 olduğu v e sonraları düşme göstererek 1980 de 16,9 a gerilediği gözlenmektedir. Yukarıda anılan yasal düzenlemelerle, 1981 yılında bu oran, yüzde 18,1 e yükselmiştir. 1982 yılında vergi yükünün yü zde 15 dolayında gerçekleşmesi beklenmektedir. Bu gerilemede 1982 yılı bütçesinin 10 aylık olmasının yamsıra, peşin ödeme sisteminden vazgeçil­ mesinin etkisi büyüktür. ...

1982 yılına kadar olan bütçelerin başlangıç ve yıl sonu ödenekleri ince­ lendiğinde, ülkemizde tutarlı bir gelir-gider tahmininin yapılamadığı g ö ­ rülmektedir. Bütçe başlangıç ödenökleri ile yıl sonu ödenekleri arasında büyük farklılaşmalar vardır. Ö zellikle 1978, 1979 ve 1980 yıllarının hızlı enflasyonist ortamında giderlerin sağlıklı tahmini yapılamamıştır. Baş­ langıç ödeneği, 1978 yılında yüzde 71, 1979 yılında yüzde 84, 1980 yılında yü zde 75. artırılmıştır. 1981 ve 1982 yıllarında bütçe ödenekleri incelen­ diğinde başlangıç v e yıl sonu ödenekleri arasında, geçmiş yılların aksine büyük farklar olmadığı görülmektedir. 1981 yılı bütçesinde yüzde 19 olan

bu fark, 1982 yılı bütçesinde yüzde 14 e düşmüştür. Başlangıç ve yıl sonu ödenekleri arasındaki fark, değer olarak ifade edilirse, 1981 yılında 295,6 milyar lira, 1982 yılında da 251,4 milyar lira olmaktadır (Tablo 38).

1982 Konsolide Bütçe başlangıç ödeneklerinin yüzde 42,3 ünü oluş­ turan 764,6 milyar liranın cari hizmetlere, yüzde 24,8 ini oluşturan 446,7 milyar liranın yatırım giderlerine ve yüzde 32,9 unu oluşturan 594,3 milyar liranın ise transfer harcamalarına tahsis edildiği görülmektedir. 1981 Büt­ çesinde cari hizmetlere yüzde 42,6, yatırım giderlerine yüzde 24,2 ve transfer harcamalarına da yüzde 33,2 dolaylarında tahsis yapılmıştı. Bu, son iki yıl bütçelerinin yapısının hemen hemen aynı olduğunu göster­ mektedir.

1982 aralık sonu itibariyle, konsolide bütçe dengesi incelendiğinde, iç borçlanma h a r iç , konsolide kaynaklar toplamının 1 trilyon 498,1 milyar liraya ulaştığı görülmektedir. Bu miktar, 1981 yılı konsolide kaynaklar top­ lamından yüzde 3,5 fazladır. 1981 yılında ise bu artış oranı yüzde 54 idi. 1982 yılının yüzde 24,8 dolayındaki enflasyon hızı gözönüne alınırsa konsolide bütçe gelirlerinde reel bir gerileme olduğu söylenebilir. Ancak, 1982 yılı bütçesinin 10 aylık olduğu düşünülecek olursa, 1981 bütçesinin 12 aylık sonuçlarıyla karşılaştırılması hatalı olacaktır.

1982 yılı konsolide bütçesinin 1 trilyon 491,1 m ilyar liralık konsolide kaynaklar toplamının 1 trilyon 302,4 milyar lirası (yüzde 86,9) vergi gelir­ lerinden, 109,9 milyar lirası (yüzde 7,3) vergi dışı normal gelirlerden, 50,9 milyar lirası (yüzde 3,4) özel gelirler ve fonlardan ve 34,8 milyar 'İrası da (yüzde 2,4) net katma bütçe gelirlerinden oluşmaktadır. Geçen yıla göre, vergi gelirleri tahsilatında yüzde 9,5 ve net katma bütçe gelirlerinde yüzde 41 dolaylarında artışlar görülmesine rağmen, vergi dışı normal gelirlerde ve özel gelirler ve fonlarda gerilem eler olmuştur.

Konsolide giderlerde ise, bu yıl, geçen yıla göre, yüzde 15,9 dolayında bir artış görülmektedir. Aralık 1982 sonu itibariyle konsolide kullanımlar toplamı 1 trilyon 706,2 m ilyar liradır. Değer olarak 234,2 milyar İ r a olan konsolide kullanımlar artış miktarı içinde, cari harcamalar ve avanslarda gözlenen sırasıyla yüzde 13,3 ve yüzde 387,8 dolaylarındaki artışların büyük etkisi olmuştur. Yatırım harcamaları, sermaye teşkili v e transfer harca­ maları, bütçe emanetleri v e geçen yıl bütçe mahsuplarında ise önemli oranda değişme olmamıştır. Bu nedenle, özellikle yatırım harcamaları v e sermaye teşkili v e transfer harcamalarının toplam konsolide kullanımlar içerisindeki göreli payları azalmıştır.

Konsolide kaynaklar toplamı ile konsolide kullanımlar arasındaki fark olan konsolide bütçe açığı, aralık 1982 sonunda 208,2 milyar lira dolayındadır. Geçen yıla göre önemli bir artış göstermiş olan bu açık cari harcamalar v e avanslardaki h ızlı artışın bir sonucudur. 1982 yılı bütçe açığının finansmanında M erkez Bankası kaynaklarına daha az başvu­ rularak, diğer kaynaklara yönelinmesi 1982 y ılı bütçesinin enflasyonla mücadelede bir araç olarak görüldüğünün bir kanıtıdır. Konsolide bütçe

açığının büyümesine rağmen, 1982 yılında Hazine kısa vadeli avansı kul­ lanımı yüzde 16,1 oranında gerilem e göstermiştir. îç borçlanmada ise, geçen yıla oranla yüzde 140 dolayında bir artış olmuştur. Banker olayın­ dan sonra devlet tahvillerine yönelik talebin canlanması, iç borçlanma olanaklarını artırarak 54,3 milyar liraya yükselmiştir. Böylelikle bütçe açığının finansmanında iç borçlanmanın payı bu yıl yüzde 26 olmuştur. İç borçlanmanın yanısıra Hazine bonoları yoluyla sağlanan finansman da yüzde 110 dolayında bir artışla 74,5 milyar liraya ulaşmıştır. Diğer ema­ netler ise çok büyük oranda gerileyerek 35 milyar dolayında gerçekleş­ miştir (Tablo 39).

Kamu borçlarında 1981 yılında başlayan hızlı genişleme devam et­ mektedir. Genel bütçeden ödenecek kamu borçları, eylül 1982 sonu iti­ bariyle yüzde 52 dolayında artarak 766,8 milyar liraya ulaşmıştır. Bu ar­ tışın tamamı, yapılan iç konsolidasyondan doğan borçlardan kaynaklan­ maktadır. 1981 yılında, 315,6 m ilyar lira olan iç konsolidasyon borç top­ lamı, 1982 eylül sonu itibariyle 582,9 milyar liraya ulaşmıştır (Tablo 40). Katm a bütçe içinde yer alan, Tekel Genel Miidürlüğü’nün borçlan ise yüzde 7 dolayında artarak 58,5 m ilyar liraya yükselmiştir.

Bütçe dışı borçlarda ise yüzde 9 dolayında bir artış gözlenmektedir. Bu artışın büyük bir kısmı, İktisadi Devlet Teşekküllerine verilen kamu kefaletlerinden kaynaklanmaktadır. Bu kefaletler yüzde 9,8 artarak, 234,3 m ilyar liraya ulaşmıştır. D evlet Yatırım Bankası tahvilleri yüzde 2,5 do­ layında bir azalma sonucunda 52,9 milyar lira olarak gerçekleşirken, Ziraat Bankası, Emlak Kredi Bankası ve Halk Bankası tahvillerinden oluşan İk­ tisadi D evlet Teşekkülleri Tahvilleri, yüzde 211 dolayında artarak, 7,3 mil­

yar liraya yükselmiştir.

V. FİYATLAR

Uygulanan iktisadi politikalar v e çeşitli yurtdışı etkenler, 1977 yılından itibaren ülkedeki fiyat artış hızını yükseltmişti. 1977 yılında yüzde 24,1 olan toptan eşya fiyatlarındaki yıllık ortalama artış, 1978 de yüzde 52,6, 1979 da 63,9 v e 1980 yılında yüzde 107,2 olarak gerçekleşmiştir. 24 Ocak Kararları diye adlandırılan istikrar programının uygulanması ile, toptan eşya fiyatlarındaki yıllık artış, 1981 yılında yüzde 36,7 ye v e 1982 yılında yü zde 25,2 y e düşmüştür. Ankara ve İstanbul geçinme endekslerinde de 1982 y ılı yıllık artışlarında da, bir önceki yıla göre, küçük oranlı azalmalar görülm ektedir (Tablo 41).

A . T O P T A N E Ş Y A F İY A T L A R I ENDEKSİ

A ra lık ayı sonları itibariyle, 1978 de yüzde 48,8, 1979 da yüzde 81,4, 1980 de yüzde 94,6 ve 1981 de yüzde 25,7 oranında artış gösteren toptan eşya fiyatları genel endeksinin, 1982 yılı artış oranı, yüzde 24,8 olmuştur.

1982 yılında, toptan eşya fiyatları genel endeksinin, sanayi ham­ maddeleri ve yarı mamulleri alt grubu daha fazla etkilenmiş ve böylece iç ticaret hadlerinde, son yıllarda, sanayi sektörü lehine izlenmekte olan gelişme 1982 yılında da devam etmiştir.

Toptan eşya fiyatları genel endeksini oluşturan alt gruplardan gıda maddeleri ve yemler alt grubu endeksinin, sanayi hammaddeleri ve yarı mamulleri grubu endeksine oranı olan, “ toptan eşya fiyatları iç ticaret hadleri” , aralık ayları itibariyle 1978 de 85, 1979 da 69, 1980 de 77, 1981 de 73 ve 1982 de 65 olmuştur.

Aralık sonları itibariyle, toptan eşya fiyatları endeksini oluşturan alt gruplar içinde, gıda maddeleri ve yemler grubu, 1980 yılında yüzde 105,2 ve 1981 yılında yüzde 22,7 oranında artmışken, 1982 yılında, yüzde 18,6 oranında bir artış göstermiştir. Sanayi hammaddeleri ve yarı mamulleri grubu endeksi 1980 yılında yüzde 82,5, 1981 de yüzde 29,4V 1982 de yüzde 32,3 oranında artmıştır. Görüldüğü gibi gıda maddeleri ve yemler grubu, genel endeks ortalamasının altında, sanayi hammaddeleri ve yarı mamuller grubu genel endeks ortalamasının üstünde bir artış göster­ miştir. İç ticaret hadlerindeki tarım kesimi aleyhine gelişen bu durumun, toptan eşya fiyatları endeksinin alt kalemlerinin incelenmesinde, yüzde 44,7 artışla yapı malzemesi, yüzde 42,4 le sınai yağlar, yüzde 39 la dokuma maddeleri, yüzde 32,3 le yakacaklar kaleminden kaynaklandığı görülmek­ tedir. Yine sanayi hammaddeleri ve yarı mamulleri grubu içinde yer al­ masına karşın kağıtlar yüzde 15,9, madenler yüzde 26,8 ve deriler yalnızca yüzde 8,3 oranında artmıştır. 1982 yılında, toplam olarak yüzde 18,6 ora­ nında artış gösteren gıda maddeleri ve yemler grubunun alt kalemlerinden en yüksek artışı, yüzde 26,5 ile hayvansal maddeler ve yüzde 22,6 ile hay­ van mahsulleri alt kalemleri ve en düşük artışı yüzde 14,9 ile hububat kalemi göstermiştir.

Toptan eşya fiyatları endeksindeki gelişmeler aylara göre incelen­ diğinde, ocak ayında yüzde 3,6, şubat ayında yüzde 1,7, mart ayında yüzde 3,9 ve nisan ayında yüzde 2,6 olan fiyat artışları mayıs ayında hızlı bir şekilde gerileyerök binde 9 olmuş ve haziran ayında da binde 5 İlk bir gerileme göstermiştir. Temmuz, ağustos ve eylül aylarında yüzde 1,2, yüzde 1,3, yüzde 1,3 artışlar kaydedilmiş v e yılm onuncu ayında binde 2 lik bir gerileme görülmüştür. Kasım ayında da yüzde 1,8 gibi kabul edi­ lebilir düzeyde artan toptan eşya fiyatları genel endeksi, aralık ayında en yüksek artışı göstermiş v e yüzde 4,8 artmıştır. Ortalama aylık fiyat artış hızı 1981 de yüzde 2,1 iken 1982 de yüzde 1,9 olmuştur (Tablo 43).

1981 yılında gerilemeler mart ve nisan aylarında görülmüşken, 1982 de gerileme gösteren iki ay, haziran ve ekim olmuştur. 1981 yılında en yüksek artışı yüzde 6,4 ile haziran ayında gerçekleşmiş, buna karşüık 1982 de en yüksek tartış yüzde 4,8 ile aralık aymda görülmüştür.

B. G EÇİNM E ENDEKSLERİ

A ra lık ayları itibariyle, 1980 yılında yüzde 86,7, 1981 de 25,9 oranında a rtış gösteren Ankara geçinme endeksinin, 1982 yılındaki artış oranı yüzde 29,3 olmuştur. İstanbul geçinme endeksi ise, son üç yılda, sırasıyla, yüzde 75,1, yü zde 28,6 ve 29,6 oranda artış göstermiştir. Ankara geçinme endeksi b ir önceki yıla göre, 3,4 puanlık bir artış gösterirken, İstanbul geçinme en­ dek si 1 puanlık bir artış göstermektedir. İstanbul ücretliler geçinme endeksi, 1980 yılında yüzde 61,5 1981 de yüzde 33,5 ve 1982 de yüzde 36,5 artmıştır .

Y ıllık ortalamalar itibariyle ise, Ankara geçinme endeksi 1980 de yüzde 101,4, 1981 de yüzde 33,9 v e 1982 de yüzde 28,3 artış gösterirken, İstanbul geçin m e endeksi sırasıyla yüzde 94,3, yüzde 37,6 ve yüzde 32,6 artış gös­ term iştir. Y ıllık ortalamalar, her iki endekste de, bir önceki yıla göre, fiyat artışlarında bir gerilem eyi yansıtmaktadır.

Ankara Geçinme Endeksi : 1980 yılında yüzde 5,4 olan aylık ortalama fiy a t artış hızı, 1981 de yüzde 1,9 ve 1982 de yüzde 2,2 olmuştur.

Ankara geçinme endeksinin ocak ayında yüzde 2,8 ve şubat ayında y ü zd e 2,4 artış gösterdiği, ortalama aylık yüzde 2,2 in üzerinde artışların k aydedildiği aylar olmuştur. Bir önceki yıl, aynı aylardaki artışlar yüzde 3,2 v e yüzde 1,7 idi. M art ve nisan aylarında aynen, bir önceki yıl gibi, ortalam anın altında fiyat artışları görülmüş ve sırasıyla yüzde 1,2 vs y ü zd e 1,5 fiyat artışları kaydedilmiştir. Yılın ilk üç ayında, ortalama fiyat artışı, yüzde 2,1 olmakta ve geçen senenin ilk üç ayındaki yüzde 1,8 lik dü zeyin üstünde bir fiya t artışını göstermektedir. Mayıs ve haziran ayla­ rın da görülen fiyat artışları, ortalama aylık fiyat artışının üzerine çıkarak, sırasıyla, yüzde 2,7 ve yüzde 2,8 olmuştur. Böylece, yılın ikinci üç aylık dönem inin ortalama fiyat artışı yüzde 2,3 olmaktadır. Ortalama fiyat artı­ şının yüzde 2,2 olduğu üçüncü üç aylık dönemin temmuz ayında yüzde 1,4, ağustos ayında yüzde 2 ve eylül ayında yüzde 3,1 lik fiyat artışları görül­ müştür. 1982 yılının son üç aylık döneminin ortalama fiyat artışı yüzde 2 olm uş v e ortalama aylık artışların altında seyretmiştir. 1981 yılının aynı döneminde, ortalama artış yüzde 2,9 idi. 1981 yılında, en yüksek fiyat artışı yü zd e 5 ile haziran ayında, 1982 yılında yüzde 3,1 ile eylül ayında görülmüştür.

1981 yılında, yüzde 36,3 artış gösteren gıda alt grubu, 1982 yılında y ü zd e 28,9 oranında artmıştır. 1981de yüzde 40,4 artan enerji, 1982 de

yü zd e 25 ve 1981 de yüzde 27,7 artan giyim, yüzde 30,4 oranında artış gös­ term iştir. Diğer kalemi ise, 1982 de yüzde 25,6 oranında artmıştır. 1982 yılın d a giyim alt grubunda yıllık ortalama artışın üzerinde artış gör Öl­

m ektedir.

İstanbul Geçinme E ndeksi: 1980 yılında yüzde 4,8, 1981 yılında yüzde 2,1 olan aylık ortalama artış hızı 1982 yılında yüzde 2,2 olmuştur. 1981 y ılın ın ilk üç ayında yüzde 1,9 olan ortalama artış hızı, 1982 nin aynı

döne-nîînde yüzde 4,1 e yükselmiştir. Ocak ayındaki yüzde 4,8 lik artış, şubat aynıda yüzde 4,4 ve mart ayında yüzde 3 olmuştur. 1981 yılının ikinci üç ayında yüzde 2,4 olan ortalama artış hızı, 1982 nin ikinci üç avında yüzde 1,7 ye gerilemiştir. İkinci üç aylık dönemde aylık fiyat artışları, sırasıyla, yüzde 2,5, yüzde 1,2 ve yüzde 1,4 olmuştur. 1981 yılının üçüncü üç aylık d ö­ neminde ortalama yüzde 2,3 oranında artış görülmüşken, 1982 nin aym döne­ minde ortalama aylık artış yalnızca yüzde 1,2 olmuş ve ağustos ayında binde 6 lık bir fiyat gerilemesi kaydedilmiştir. 1981 ve 1982 yılının son üç ayında, ortalama artışlar, sırasıyla, yüzde 1,9 ve 1,8 olmuştur. 1982 nin son üç ayındaki aylık artışlar sırasıyla yüzde 1,8, yüzde 1,2 ve yüzde 2,5 dir.

1981 yılında en yüksek fiyat artışları yüzde 4,8 ile eylül, yüzde 3,9 ile haziran ve yüzde 3,6 ile ocak ayında olmuştu. 1982 nin en yüksek artışları ise, ocak, şubat ve eylül aylarında görülmüş ve sırasıyla yüzde 4,8, yüzde 4,4 ve yüzde 3,2 olmuştur.

İstanbul Geçinme endeksinin ait gruplarına bakıldığında ise, aralık ayları itibariyle, 1981 yılında, gıdanın yüzde 30,8, enerjinin yüzde 14,6, g iyi­ min yüzde 25,2 ve “ diğer” alt grubunun yüzde 28,8 oranında arttığı görül­ mektedir. 1982 de, bu alt gruplardaki fiyat artışları, gıda için yüzde 29, enerji için 26,5, “ diğer” altgrubu için, yüzde 28,3 ve genel endeksin üzerinde bir artış gösteren giyim alt grubu için yüzde 34,8 olmuştur.

İstanbul Ücretliler Geçinme E ndeksi: 1981 yılında aralık ayları itiba­ riyle yüzde 33,5 oranında artış gösteren bu endeks, 1982 yılında, yüzde 30,9 oranında artmıştır. Y ıllık ortalama olarak 1981 yılında yüzde 35,9 artış gösteren, İstanbul ücretliler geçinme genel endeksi, 1982 de yüzde 34,5 artmıştır. Bu endekste, en yüksek fiyat artışı, yüzde 4,6 ile şubat ayında ve yüzde 3,5 ile kasım ayında görülmüştür. Ağustos ayında da, yüzde 1,5 lik bir fiyat gerilemesi olmuştur.

1982 yılında, toptan eşya fiyatları endeksi aylık ortalama fiyat artışı, yüzde 1,9, Ankara ve İstanbul geçinme endekslerinde yüzde 2,2 iken, İstan ­ bul ücretliler geçinme endeksinde, yüzde 2,3 olmuştur.

C. DESTEKLEM E A L IM F İY A T L A R I

1982 de, destekleme fiyatlarının tesbitinde, üreticinin korunması, piya­ sada arz v e talep dengesinin kurulması ve enflasyonist baskı yaratılma­ ması ilkeleri ön planda tutulmuştur.

DPT hesaplarına göre, destekleme alım fiyatları, ortalama olarak, 1978 yılında yüzde 27,2, 1979 yılında yüzde 53,5, 1980 yılında yüzde 98,4, 1981 yılında yüzde 36,8 artmıştır. 1982 yılında bu oranın yüzde 25,9 olacağı tah­ min edilmektedir. Üreticiye yapılacak toplam ödemelerin, ürün artışı da nazara alınarak, cari fiyatlarla yüzde 49,9 dolayında artması beklen­

1981 yılında, destekleme alımlarının dışında tutulan, antep fıstığı, çekir dekli kuru üzüm, canlı hayvan, yaş koza, gülçiçeği ve kırmızı mercimek,

1982 yılında da, destekleme alımları dışında bırakılmıştır. Bu mallara ilave olarak 1982 de, kolza da destekleme alımları dışında bırakılırken, patates ve kuru soğan ile, 1981 de destekleme dışında bırakılmış olan, zeytinyağı tekrar destekleme kapsamına alınmıştır.

1981 yılında, buğday, çay, arpa ve çavdara enflasyon hızının oldukça üzerinde destekleme alım fiyatı tesbit edilmişken, 1982 yılında, destekleme alım fiyatları buğdayda yüzde 23,6, arpada yüzde 15,3 çavdarda yüzde 20 artırılmıştır. Çay için ise, yüzde 34,1 İlk bir oranla enflasyonun üzerinde b ir artış sağlanmıştır. Ayrıca, 1981 de yüzde 23,6 arttırılmış olan tütün fiyatına, 1982 yılında yüzde 52,8 ile en yüksek oranlı artış sağlanmıştır.

1982 yılında en düşük fiyat artışının yüzde 6 ile yapağı ve yüzde 10 ile tiftiğe verildiği görülürken, diğer mallardaki fiyat artışları enflasyon düze­ yinde veya bu düzeye yakın tespit edilmiştir (Tablo 45),

D. B A Z I T E M E L M A L L A R IN F İY A T L A R I

1982 yılında petrol ürünleri perakende fiyatları şubat, hazıiran ve kasım aylarında olmak üzere üç defa düzenlenmiktir. Norm al benzinin lit­ resi, sırasıyla, 77,5 lira, 85 lira ve 102 olarak tesbit edilmiş ve bir yıl içinde yü zde 37,8 oranında fiyat artışı görülmüştür. Süper benzinin litresi, 81 lira iken, yapılan üç fiyat ayarlaması sonunda, yüzde 35,8 artışla, 110 liraya, gazy ağı ve motorin, yüzde 37,2 artışla 68,60 liraya yükselmiştir. 6 nolu fuel-oil, 34 liradan 46,50 liraya ve 12 kg. lık tüpgaz fiyatı 715 liradan 980 liraya çıkmıştır.

M art ayında yapılan yüzde 30 luk zam ile, pik demirin tonu 30 bin liradan 38 bin liraya çıkarılmış ve nisan ayında, profil demirin tonuna 12.500 - 20 bin lira arasında zam yapılmıştır. Daha sonra, ağustos ayında yapılan yüzde 8-12 arasındaki zamlarla, tenekenin tonu 132 bin lira, soğuk çekilmiş saç 84 bin lira, sıcak çekilmiş saç 67 bin lira ve levhalar 69 bin liradan satılmağa başlanmıştır.

1982 yılının mart ayında, SE K A ca yapılan yüzde 7-12 arası fiyat artışlarından sonra tonu 78 bin liraya satılan gazete kağıdı, 88 bin liraya,

143 bin liraya satılan birinci hamur kağıdın fiyatı, 155 bin liraya, 160 bin liraya satılan pelur kağıdın tonu, 176 bin liraya yükselmiştir.

Nisan ayında Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği, klinker ve çi­ m entoya yüzde 17,5 oranında zam yaparak toptan ve ambalajlı olan ürün­ ler için aşağıdaki fiyatları belirlemiştir. Tonu 5.600 lira olan Portland çimento 6.500 liraya, tonu 5.500 lira olan yüksek fırın portland klinkeri 4.800 liradan 5.600 liraya yükselmiştir.

M ayıs ayında Türkiye Elektrik Kurumu belediyelere verilen elektri­ ğin kilovat saatini 13 kuruş artırmış ve belediyelerin bunu, birincisi 1

Marttan ve İkincisi 1 Mayıs 1982 den geçerli olmak üzere, 15 kuruş ve toplam 30 kuruş olarak tüketiciye yansıtabilmesine karar vermiştir.

Temmuz ayında Ankara’da satılan kok kömürünün tonu, hava kirlili­ ğini azaltmak için, 25 bin liradan 13 bin liraya düşürülmüş ve daha sonra,

kasım ayında, tüm kömür çeşitlerine yüzde 10 zam yapılmıştır.

Aralık ayında ise, bazı gübre fiyatları, yüzde 1-34 arasında artırılır­ ken, A zo t Sanayii ve Petkim’in ürettiği amonyum sülfat v e amonyum nitratlı gübre fiyatlarında yüzde 1-22 arasında indirim yapılmıştır. Tesbit edilen bu fiyatların, 1982 yılının ilk altı ayı içinde kesin ve ikinci altı ayı için geçici olması öngörülmüştür. Yapılan yüzde 34 oranında zamla, A k ­ deniz Gübre’nin ürettiği diamonyum fosfatın tonu 47.825 liraya, Bağfaş’m ürettiği diamonyum fosfatın tonu 50.380 liraya ve A zo t Sanayiin ürettiği aynı cins gübrenin tonu 49.915 liraya yükselmektedir. A zo t sanayiin üret­ tiği normal süperfosfatm ton fiyatı 20.280, triple süperfosfatm fiyatı 36.660, amonyum nitratın tonu ise, 19.250 - 22.750 liraya çıkmıştır. Diğer şirketlerce üretilen kompoze gübrenin tonunun fiyatı ise 41.815-53,800 lira arasında tesbit ve ilan edilmiştir.

E. A L T IN F İY A T L A R I

1982 yılının ilk altı ayı, dünya borsalarında, altın fiyatlarının istik­ rarlı olduğu bir dönem olmuştur. Daha sonra ABD de uygulanan sıkı para politikasındaki gevşeme ve faiz hadlerinin düşürülmeye başlanması altına talebi artırmıştır. Böylece, 1982 nin ikinci yarısında altın fiyatları tüm dünya borsalarında sürekli ve yüksek artış göstermiştir.

Uluslararası piyasalardan tamamen bağımsız olmayan ülkemizde, 1982 yılı, altın fiyatlarının, iç talepteki canlılık nedeniyle, dünya fiyatlarının oldukça üzerinde seyrettiği bir y ıl olmuştur (Tablo 42).

1981 yılının aralık ayında 1.746 lira olan külçe altın gram fiyatı, 1982 yılının aralık ayında 3.103 liraya yükselerek yüzde 77,7 oranında artmış­ tır. Ocak ayında, 1.950 lira olan külçe altın fiyatı şubat ayında yüzde 4,9 artışla 1.837 liraya yükselmiş ve mart, nisan aylarında 1.766 v e 1.790 lira olmuştur. Küçük fiyat düşmeleriyle, mayıs ve haziran ayında da 1.753