Serbest Tüketici Limitinin Üstünde Kalan Tüketiciler Bakımından İlgili Pazar 1. İlgili Ürün Pazarı

(78) Mesken, ticarethane ve sanayi müşteri grupları tarife bazında kendi içinde alt gruplara ayrılmaktadır. Örneğin, mesken grubu normal meskenler ile şehit aileleri ve gaziler olmak üzere iki ayrı fiyatlandırmaya tabi tutulmaktadır. Şehit aileleri ve gaziler için oluşturulmuş olan tarife yüksek oranda sübvanse edildiğinden¹⁸ bu grubun piyasada faaliyet gösteren tedarikçiler açısından ticari olmadığı, bu sebeple de elektrik piyasası için yapılacak olan analizlerden çıkarılabileceği değerlendirilmektedir.

Sanayi Grubu

(79) Sanayi grubu müşteriler sayaç sayısı olarak en küçük grup olmakla birlikte, Grafik 11’den de görülebileceği üzere tüketim baz alındığında en büyük grubu oluşturmaktadırlar.

Sanayi grubu müşterileri yüksek hacimli tüketime sahip olmaları nedeniyle elektrik hizmetini ciddi bir maliyet kalemi olarak görmektedir. Bu kapsamda sanayi müşterilerinin fiyat esneklerinin yüksek olduğu ve piyasadaki en iyi fiyatı aradıkları söylenebilir. Elektrik maliyetlerinin aşağıya çekilmesi ve en iyi fiyattan elektrik tedarik edilmesi açısından bazı büyük ölçekli sanayi müşterileri bünyelerinde bu konuya ilişkin özel birimler¹⁹ de oluşturulabilmektedir. Öte yandan, çok yüksek tüketimli müşteriler daha ucuz elektriğe ulaşmak ve olası kesintilerin önüne geçmek amacıyla kendi santrallerini kurabilmektedir.

(80) Fiyat faktörünün dışında elektrik arzının sürekliliği sanayi müşterisi bakımından hayati bir önem taşımaktadır²⁰. Bu çerçevede özellikle özel trafoya sahip müşteriler için özel trafonun ve diğer tesislerin bakımının önemli hale geldiği bilinmektedir.

(81) Sanayi müşterilerinin bir diğer özelliği, elektrik enerjisi taleplerinin esnek olabilmesidir.

Öyle ki, bir sanayi müşterisinin üretimini gündüz (06.00-17.00), puant (17.00-22.00) ve gece (22.00-06.00) saatleri arasında kaydırabilmesi mümkün olabilmektedir²¹.

18 Elektriğin kWh birim fiyatı normal mesken ve ticarethane tarifelerinde 0,214074 TL, tek terimli alçak gerilim sanayi ile çift terimli orta gerilim sanayi tarifelerinde 0,205219 TL iken, şehit aileleri ve gaziler için oluşturulan tarifede 0,077000 TL’dir.

19 Teşebbüslerin sadece elektrik tedariki üzerine çalışan (elektrik fiyat ve yük analizi yapan, enerji verimliliği ile ilgilenen) bölümleri söz konusu özel birimlere örnek olarak verilebilecektir.

20 Günümüz dünyasında elektrik hizmeti tüm son kullanıcılar için olmazsa olmaz durumdadır. Ancak bir mesken veya ticarethane müşterisi elektrik arzının tekrar başlamasıyla günlük rutinine hemen dönebilirken, sanayi müşterisi kullandığı makine-teçhizatı kesintinin ardından devreye sokmak için uzun sürelere ihtiyaç duyabilmektedir. Bu kapsamda elektrik kesintisinin etkisi kesintinin giderilmesinden sonra da devam edebilmektedir.

21 Diğer müşteri gruplarının tüketimlerini başka zaman aralıklarına kaydırma istekliliği ve olanağı çok daha sınırlıdır. Örneğin bir bakkalın hizmet verdiği saatleri gündüz ve puant saatlerden gece saatlerine çekme şansı yoktur.

(82) Sanayi grubu müşteriler, sahip oldukları yüksek bilinç seviyesi ve buna bağlı fiyat hassasiyeti ile esnekliğine rağmen ancak %73,14 oranında piyasadan elektrik almaktadır.

Bu duruma birtakım sanayi müşterilerinin piyasadan elektrik almamayı tercih etmeleri ile sanayiyi teşvik etme amacıyla düşük belirlenmiş olan sanayi tarifesinin yol açtığı söylenebilir.

(83) Aşağıdaki grafiklerde gündüz, puant, gece ve tek zamanlı tarifeler²² ile ilgili zamanlardaki PTF ve YEK maliyeti gösterilmektedir.

Grafik 12: Ocak 2015-Mart 2017 Gündüz Saatlerinde PTF, Gündüz Sanayi Tarifeleri ve Marj²³ (TL/mWh)

Kaynak: EPİAŞ Şeffaflık Platformu

(84) Daha önce de ifade edildiği üzere, tavan fiyat olarak kabul edilebilecek tarife fiyatı ile piyasa oyuncularının maliyet göstergesi olarak düşünülebilecek olan PTF arasında kalan marj piyasa oyuncuların hareket alanını oluşturmaktadır. Grafikten görüleceği üzere, gündüz saatleri bakımından (06.00-17.00) PTF ile tarife arasındaki marj bahar aylarında artış gösterirken Temmuz-Ağustos ve Aralık-Ocak dönemlerinde tedarikçilerin hareket edebileceği alan iyice daralmakta ve hatta bazı dönemlerde tedarikçilerin gösterge maliyeti fiili tavan fiyatının da üstüne çıkmaktadır. Söz konusu marjın bahse konu dönem aralığında maksimum %36 ve minimum -%23 bandında düzensiz seyir izlediği ve özellikle 2016 Kasım’dan itibaren önceki dönemlere göre çok daha dramatik düşüşler gösterdiği görülmektedir.

22 Tarifeler nihai tarifeler olmayıp tarifenin içinde yer alan elektrik perakende satış bedelidir.

23 Marj, tarife ile piyasada oluşan PTF arasında kalan kısmı göstermektedir. Tedarikçilerin kar etmeleri ve tüketicilere indirim sağlamaları bu marj dahilinde olmaktadır.

-30,00%

Oca.15 Şub.15 Mar.15 Nis.15 May.15 Haz.15 Tem.15 Ağu.15 Eyl.15 Eki.15 Kas.15 Ara.15 Oca.16 Şub.16 Mar.16 Nis.16 May.16 Haz.16 Tem.16 Ağu.16 Eyl.16 Eki.16 Kas.16 Ara.16 Oca.17 Şub.17 Mar.17

Sanayi Tarife PTF Marj

Grafik 13: Ocak 2015- Mart 2017 Dönemi Puant Saatlerinde PTF, Puant Sanayi Tarifeleri ve Marj (TL/mWh)

Kaynak: EPİAŞ Şeffaflık Platformu

(85) Grafikten de görüleceği üzere, puant saatlerinde (17.00-22.00) tarife ile PTF arasındaki makas gündüz ve gece saatlerine göre daha geniş olup bahse konu dönem aralığında minimum %37 maksimum %67,5 aralığında bir seyir izlemektedir. Ancak puant saatleri açısından oluşan marj, gece ve gündüz bakımından oluşan marj ile benzer bir eğilime sahiptir. Bu durumun temel sebebinin PTF’nin gündüz, gece ve puant saatler için aynı mevsimselliği göstermesi olduğu değerlendirilmektedir. Bu sebeple tedarikçilerin hareket alanları Temmuz-Ağustos ve Aralık-Ocak dönemlerinde daralmakta özellikle bahar aylarında da (Mart-Nisan-Mayıs) genişlemektedir.

Grafik 14: Ocak 2015- Mart 2017 Dönemi Gece Saatlerinde PTF, Gece Sanayi Tarifeleri ve Marj (TL/mWh)

Kaynak: EPİAŞ Şeffaflık Platformu

Oca.15 Şub.15 Mar.15 Nis.15 May.15 Haz.15 Tem.15 Ağu.15 Eyl.15 Eki.15 Kas.15 Ara.15 Oca.16 Şub.16 Mar.16 Nis.16 May.16 Haz.16 Tem.16 Ağu.16 Eyl.16 Eki.16 Kas.16 Ara.16 Oca.17 Şub.17 Mar.17

Sanayi Tarifesi PTF Marj

Oca.15 Şub.15 Mar.15 Nis.15 May.15 Haz.15 Tem.15 Ağu.15 Eyl.15 Eki.15 Kas.15 Ara.15 Oca.16 Şub.16 Mar.16 Nis.16 May.16 Haz.16 Tem.16 Ağu.16 Eyl.16 Eki.16 Kas.16 Ara.16 Oca.17 Şub.17 Mar.17

Sanayi Tarife PTF Marj

(86) Gündüz saatlerinde dönem dönem eksiye düşmekle birlikte tedarikçilerin genelde pozitif bir marja sahip olduğu anlaşılmaktadır. Puant saatlerinde ise devamlı olarak pozitif marj olduğu görülmektedir. Ancak talebin en düşük olduğu gece saatleri bakımından (22.00-06.00) tam tersi bir durum bulunmaktadır. Grafikte görüleceği üzere, istisnai durumlar²⁴ haricinde PTF sürekli olarak gece tarifesinin üzerinde seyretmekte ve marj bahar dönemleri dışında önemli oranda negatif seyretmektedir.

Grafik 15: Şubat 2015- Şubat 2017 Döneminde PTF, YEK Maliyeti ve Tek Zamanlı Sanayi Tarifesi (TL/mWh)

Kaynak: EPİAŞ Şeffaflık Platformu

(87) Tek zamanlı tarife ile PTF kıyaslamasında da gece, gündüz ve puant saatlere ilişkin yapılan kıyaslamada ortaya çıkan sonuçlarla benzerlik olduğu görülmektedir. Bu bağlamda Temmuz-Ağustos ile Aralık-Ocak dönemlerinde tarife ile oluşan PTF arasındaki marj daralırken hatta negatife dönüşürken, bahar aylarında söz konusu marj genişlemektedir.

(88) Tarife ile PTF-YEK maliyeti arasındaki marja ek olarak sanayi müşterilerinin sahip olduğu yük eğrisi de önemlidir. Bu bağlamda Akdeniz elektrik dağıtım bölgesindeki sanayi müşterilerinin ortalama yük eğrisine aşağıda yer verilmektedir.

24 Bahsi geçen istisnai durum Mart-Nisan aylarında hidroelektrik santrallerden gelen arz artışından kaynaklanmaktadır.

0 50 100 150 200 250 300

Şub.15 Mar.15 Nis.15 May.15 Haz.15 Tem.15 Ağu.15 Eyl.15 Eki.15 Kas.15 Ara.15 Oca.16 Şub.16 Mar.16 Nis.16 May.16 Haz.16 Tem.16 Ağu.16 Eyl.16 Eki.16 Kas.16 Ara.16 Oca.17 Şub.17 Mar.17

Tarife PTF Ağırlıklı Ortalama YEK Maliyeti YEK+PTF

Grafik 16: Akdeniz Elektrik Dağıtım Bölgesinde 2016 Yılında Sanayi Müşterilerinin Ortalama Yük Eğrisi

Kaynak: EPİAŞ

(89) Grafikten de görüleceği üzere, Akdeniz bölgesindeki sanayi müşterilerinin ortalama tüketimleri gündüz saatlerinin içinde kalan 08.00-16.00 aralığında yoğunlaşmaktadır. Bu durumun, tedarikçilerin sahip oldukları marj ile birlikte dikkate alındığında, portföyünde baz yük²⁵ santral (kömür ve barajsız hidroelektrik)²⁶ bulunmayan tedarikçilerin sanayi grubu müşterilerine teklif vermelerini zorlaştırdığı değerlendirilmektedir²⁷. Öte yandan sanayi müşterilerinin üretimlerini gece saatlerine kaydırabilme esnekliğine sahip olması, bu müşteri grubunu portföyünde baz yük santrali bulunan tedarikçiler için cazip kılmaktadır.

(90) Bir tedarikçinin bir müşteriye teklif sunmasında müşterinin kendisine ve bilgilerine erişmek kritik rol oynamaktadır. Öyle ki, bir tedarikçinin teklifini oluşturması için müşterinin tüketim alışkanlıklarını²⁸ bilmesi, oluşturacağı teklifi müşteriye sunabilmesi içinse müşterinin adresi ve telefon numarası gibi bilgilere sahip olması gerekmektedir.

25 Mevsimsel olarak genelde sonbahar ayları, gün içinde de genellikle gün doğumu öncesi gibi zaman dilimlerinde oluşan düşük talep “baz yük” olarak adlandırılmaktadır (YÜCEL C. Y., (2012), Elektrik Üretiminde Hakim Durumun Tespiti, Rekabet Kurumu Uzmanlık Tezi, Rekabet Kurumu, Ankara).

26 Söz konusu santrallerin devreye girip çıkmaları zaman almaktadır. Bu sebeple söz konusu santraller üretimlerini durdurmamak için çok düşük fiyatlarda elektrik üretimi gerçekleştirebilmektedir.

27 Söz konusu maliyete tedarikçinin yapacağı satış, pazarlama, ön ve arka ofis uygulamalarının maliyetleri eklendiğinde sanayi müşterisine teklif verme maliyeti daha da artmaktadır.

28 Tüketim alışkanlığı, müşterinin hangi saat dilimlerinde ne kadar elektrik tükettiği, tüketimini başka zaman dilimlerine kaydırıp kaydıramayacağı, kaydırabilecekse ne kadar kaydırabileceği ve ödeme alışkanlıkları gibi hususları kapsamaktadır.

(91) Daha önce de belirtildiği üzere, sanayi müşterileri kendileri için önemli bir girdi maliyeti oluşturan elektrik maliyetini asgari seviyeye indirmeye çalışmaktadır. Bu sebeple sanayi müşterileri, tedarikçilerden daha iyi teklif alabilmek adına geçmiş tüketimlerini, tüketimlerin dağılımını düzenli olarak tutmakta ve bu verileri tedarikçilerle paylaşabilmektedirler. Buna ek olarak, sanayi grubu müşterileri piyasa araştırması yapıp tedarikçilerden teklif isteyerek ve farklı fiyat tekliflerini karşılaştırarak tedarikçilerin müşteriye erişme maliyetini azaltmaktadır. Öte yandan, sanayi müşterilerinin piyasayı bilmeleri, bilinçli olmaları ve birçok alternatif teklif alabilmeleri nedeniyle pazarlık güçlerinin yüksek olduğu söylenebilecektir. Bu kapsamda mevcut yapıda düşük sanayi tarifesinin, yüksek piyasa maliyetlerinin ve sanayi müşterilerinin yüksek pazarlık gücünün sanayi grubunun karlılığını bir tedarikçi için aşağıya çektiği değerlendirilmektedir.

(92) Sanayi müşterilerinin tedarikçiler açısından sahip olduğu bir diğer özellik de dengeden sorumlu grup²⁹ kavramına ilişkindir. Piyasa katılımcıları sahip oldukları tüketim portföyü ve tedarik taahhütlerini, sahip oldukları üretim ve yapılan alımlarla denk tutmaya çalışmaktadırlar. Piyasa katılımcıları portföylerindeki eksikliği/fazlalığı ilk olarak GÖP’te gidermeye çalışmaktadır. GÖP’te portföyün denkleştirilememesi durumunda ilgili piyasa katılımcısı GİP’te işlem yaparak portföyünü denk hale getirme şansına sahip olmaktadır.

GİP’te de denkleştirmenin gerçekleştirilememesi durumunda katılımcılar sahip oldukları talep ile üretim arasındaki dengesizliği DGP’de cezalı bir şekilde alım/satım yaparak gidermektedirler. Örneğin, bir piyasa katılımcısı tüketiminden fazla üretime sahip olduğu durumda (pozitif dengesizlik) elinde fazla bulunan elektriği piyasa fiyatının altında satmak durumunda kalırken, tüketimin üretimden fazla olması durumunda üretim açığını piyasa fiyatının üstündeki bir fiyattan temin etmek zorunda kalmaktadır. Anılan portföy dengesizliklerinin giderilmesi piyasa katılımcıları üzerinde ciddi bir mali yük oluşturabilmektedir. Dengeden sorumlu grup mekanizması piyasa katılımcılarına, GÖP’e gelmeden önce dengesizliklerini azaltma ve ek bir gelir elde etme fırsatı sunmaktadır.

(93) Piyasadaki bir kısım katılımcılar yüksek üretim ve düşük tüketim portföyüne (uzun pozisyon), birtakım katılımcılar da düşük üretim ve yüksek tüketim portföyüne (kısa pozisyon) sahiptir. Bu çerçevede kısa ve uzun pozisyona sahip olan piyasa katılımcıları portföylerini, GÖP/GİP/DGP sürecinden önce dengeden sorumlu grup mekanizması kapsamında dengeleyebilmektedirler³⁰.

29 Dengeden sorumlu grup, DUY’un 4. maddesinin (ö) fıkrasında; piyasa katılımcılarının piyasa işletmecisine bildirmek suretiyle oluşturdukları ve grup içinden bir piyasa katılımcısının grup adına denge sorumluluğuna ilişkin yükümlülükleri üstlenen grup olarak tanımlanmıştır.

30 Üretimi 100 birim, tüketim portföyü 10 birim olan A piyasa katılımcısı ile üretimi 20 birim, tüketimi 60 birim olan B piyasa katılımcısı dikkate alındığında, A katılımcısı DGP’de 90 birim pozitif dengesizliğe düşerken, B katılımcısı da 40 birim negatif dengesizliğe düşecektir. Ancak A ve B katılımcıları birbirlerinin dengeden sorumlu grubu olduklarında, B katılımcısının 40 birimlik üretim açığı, A katılımcısının 90 birimlik üretim fazlasından kapatılacak ve A ile B’den oluşan dengeden sorumlu grubun dengesizliği 50 birim pozitif dengesizlik olarak gerçekleşecektir. Bu kapsamda 80 birimlik etkinlik sağlanmış olacaktır.

(94) Sanayi müşterileri, hacim olarak yüksek tüketime sahip olmaları nedeniyle dengeden sorumlu grup mekanizmasının içinde yer alan tedarikçiler için önemlidir. Portföyünde sanayi grubu müşterisi bulunduran bir tedarikçi pozitif dengesizliği olan piyasa katılımcılarının dengeden sorumlu grubu olarak ilgili tedarikçinin pozitif dengesizliğini azaltması³¹ nedeniyle portföyünde sanayi müşteri bulunan tedarikçi, pozitif dengesizliği bulunan tedarikçiden ödeme alarak ek bir gelir elde edebilmektedir.

(95) Genel olarak sanayi müşterileri tüketimlerini gün içinde kaydırabilme, tedarikçilere ek gelir yaratma imkânı sağlama ve satış ve pazarlama faaliyetleri bakımından kolay erişilme gibi nedenlerle tedarikçi açısından cazip olmakla birlikte, bu grupta yer alan müşterilerin pazarlık güçlerinin yüksek olması ve düşük sanayi tarifesinin varlığı bu segmentin kârlılığını azaltmaktadır.

(96) Sanayi müşterilerinin özellikleri yukarıda belirtildiği gibi olmakla birlikte bağlanılan gerilim seviyesi sanayi müşterileri ve tedarikçiler için önemlidir. Bu durumun temel sebebi iletim seviyesinden (yüksek gerilimden) sisteme bağlı olan müşterilerin, nihai tarifede orta ve alçak gerilim için öngörülen dağıtım ve reaktif enerji bedeli gibi kalemlere tabi olmamasıdır. Öte yandan alçak ve orta gerilimden (dağıtım şebekesi) sisteme bağlanan sanayi müşterileri ise bahsi geçen maliyetlere tabi durumdadır. Bu sebeple iletim seviyesinden sisteme bağlı olan sanayi müşterileri dağıtım seviyesinden sisteme bağlı bulunan sanayi müşterilerine göre tedarikçiler için daha cazip hale gelmektedir.

(97) Ayrıca iletim seviyesinden sisteme bağlanan sanayi müşterilerin tüketimleri dağıtım seviyesinden bağlı bulunan sanayi müşterilerinin tüketimlerine kıyasla çok daha yüksektir.

Söz konusu durum aşağıdaki grafikten de görülebilecektir.

Grafik 17: Akdeniz Elektrik Dağıtım Bölgesinde İletim ve Dağıtım Seviyesinden Sisteme Bağlı Olan Sanayi Tüketicilerin Tüketim Karşılaştırması (Ağustos 2014 -Mayıs 2017) (mWh)

Kaynak: AKDENİZ EDAŞ

31 Diğer bir ifadeyle pozitif dengesizliğe sahip olan tedarikçinin fazla üretiminin en azından bir kısmını GÖP’te oluşan PTF’nin altında satmasını önlediği için.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

İletim Tüketim Dağıtım Tüketim

Grafik 18: Akdeniz Elektrik Dağıtım Bölgesinde İletim ve Dağıtım Seviyesinden Sisteme Bağlı Olan Sanayi Tüketicilerinin Sayaç Sayılarının Karşılaştırması (Ağustos 2014 -Mayıs 2017)

Kaynak: AKDENİZ EDAŞ

(98) Akdeniz elektrik dağıtım bölgesinde iletim seviyesinden sisteme bağlı bulunan altı müşteri bulunmasına rağmen söz konusu altı müşterinin tüketiminin sisteme dağıtım seviyesinden bağlı bulunan 1.490 adet müşterinin tüketiminden fazla olması, iletim müşterilerinin ne derecede büyük bir tüketime sahip olduğunu göstermektedir.

(99) İletim ve dağıtım seviyesinden bağlı bulunan teşebbüsler arasındaki ciddi tüketim farkı ve iletim müşterilerinin dağıtım müşterilerinin katlanmak durumunda olduğu birtakım maliyetlere katlanmıyor olması nedeniyle sanayi müşterilerine yapılan elektrik perakende satış hizmeti bakımından ilgili pazar “iletimden bağlı sanayi müşterilerine yapılan elektrik perakende satış hizmeti” ve “dağıtımdan bağlı sanayi müşterilerine yapılan elektrik perakende satış hizmeti” olmak üzere ikiye ayrılmıştır.

Ticarethane Grubu

(100) Ticarethane grubu hem sayaç hem de tüketim miktarı bakımından en büyük ikinci müşteri grubudur. Bunun yanı sıra ticarethane müşterileri serbest tüketici hakkını kullanarak GTŞ’ler dışındaki şirketlerle en çok ikili anlaşma yapan gruptur³². Bir başka ifadeyle ticarethane grubunda yer alan müşteriler en aktif şekilde yerleşik şirketler dışında kalan tedarikçilere geçiş yapan müşterilerdir. Ticarethane grubu, müşterilere erişimin görece kolay olduğu ve sayaç sayısı bakımından riskin dağılmasına yardımcı olan³³ bir segmenttir. Bu bağlamda ticarethane grubu bir tedarikçinin pazara giriş yapması için kritik durumdadır.

32 Rekabet Kurumu Elektrik Sektör Araştırması, 2015.

33 Tedarikçiler tahsilat riskini dağıtmak ve dengelemek adına portföylerinde bulunan her büyük ölçekli müşteriye karşılık olarak belli sayıda görece daha küçük ölçekli müşterileri portföyüne katmaya çalışmaktadır. Ticarethane grubu müşterileri söz konusu ihtiyacın en az maliyetle karşılandığı segment olarak karşımıza çıkmaktadır.

99%

99%

99%

100%

100%

100%

Dağıtım İletim

(101) Ticarethane grubu müşterileri sanayi grubu müşterilerine benzer şekilde yekpare bir yapı sergilememektedirler. Ticarethane müşterilerinin yıllık tüketim seviyesi arttıkça elektrik tüketimini bir girdi olarak algılama eğiliminin dolayısıyla fiyat hassasiyetinin artış gösterdiği görülmektedir. Söz konusu durum aşağıdaki grafikten de anlaşılabilecektir.

Grafik 19: : Farklı Tüketim Kırılımlarında Ticarethane Müşterilerinin Tedarikçiler Bazında Dağılımı (Sayaç Bazında/ 2017 Mayıs³⁴

(…..TİCARİ SIR…..)

(102) Grafikten de görüleceği üzere, ticarethane müşterilerinin sahip olduğu yıllık tüketim miktarı artıkça diğer tedarikçilerin portföylerinde bulundurdukları sayaç sayısı ve esasen tedarik şirketleri nezdindeki nispi sayaç sayısı ağırlığı diğer tedarikçiler lehine artış göstermektedir. Buna ek olarak yine tüketim seviyesi artıkça ticarethane grubunda bulunan müşterilerin serbest tüketici haklarını kullanarak ikili anlaşma yapma eğilimi de yükselmektedir.

(103) Ticarethane grubunun dört farklı parçadan oluştuğu düşünülebilir. İlk parça küçük esnaf olarak tanımlanabilecek bakkal, kasap, berber, butik vb. işletmelerden (küçük ticarethane) oluşmaktadır. Mesken grubu müşterilerin biraz daha üstünde tüketime sahip olan bu tip müşterilerin elektriği girdi olarak algılama eğilimlerinin ve piyasaya ilişkin bilinç seviyelerinin düşük olduğu söylenebilir. Bu kapsamda küçük ticarethaneler sadece fiyat odaklı olmayıp tedarikçi şirketin bilinirliğini, marka imajını ve diğer yan faydaları³⁵ dikkate alabilmektedir.

(104) Ancak ticarethane müşterileri mesken müşterilerinden farklı olarak TKHK’nın koruması altında bulunmamaktadır. Bu kapsamda, söz konusu grup kapsamındaki her bir tüketicinin basiretli bir tacir olarak öngörülü olması beklenmekte ve dolayısıyla sözleşmelerde yer alan cezai şart veya cayma hükümleri karşısında daha zayıf bir konumda bulundukları değerlendirilmektedir.

(105) Ticarethane grubunun ikinci segmentini alışveriş merkezi, otel³⁶ ve hastane gibi tekil olan ancak yüksek tüketime sahip müşteriler (tekil ve büyük ticarethaneler) oluşturmaktadır.

Bu grupta yer alan müşteriler elektriği bir girdi olarak algılamakta olup yüksek fiyat hassasiyetine sahip durumdadırlar. Sahip oldukları yüksek tüketim ve fiyat hassasiyeti nedeniyle söz konusu müşterilerin pazarlık gücünü haiz olduğu değerlendirilmektedir.

34 K2: Elektriğini serbest tüketici hakkını GTŞ ile ikili anlaşma yaparak kullanan tüketiciler grubudur.

35 Elektriğin yanında doğal gaz ve telekomünikasyon hizmeti veya çeşitli hediye çeklerinin sunulması yan faydalara örnek olarak verilebilir.

36 Otel müşterileri şehrin dışındaki mahallerde bulunabildikleri için özel trafo sahibi olabilmektedirler. Bu bağlamda bu tip müşteriler nezdinde trafo tesislerin bakımının ve sürekliliğinin önem kazandığı düşünülmektedir.

(106) Tekil olarak faaliyet gösteren ancak elektrik ve diğer birçok gereksinimine ilişkin alımını merkezi olarak gerçekleştiren banka, akaryakıt istasyonları, perakende zinciri ve GSM bayileri gibi müşteriler (zincir ticarethaneler) ise ticarethane grubunun üçüncü parçasını oluşturmaktadır. Bu tip müşteriler, zincirin her bir halkası için ayrı bir elektrik anlaşması yapmamakta, şirket merkezi tüm zincir için tek bir anlaşma yapmaktadır. Bu parçanın içinde yer alan müşteriler yüksek tüketime ve fiyat hassasiyetine sahiptirler.

(107) Ticarethane grubunun son parçasını kamu kurumları oluşturmaktadır. Kamu kurumları diğer birçok satın almalarda olduğu gibi elektrik tedarikinde de 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamında ihale yapmaktadırlar. İhalelerin doğası gereği kamu kurumları sadece fiyat odaklı hareket etmektedirler³⁷.

(108) Ticarethane grubu müşterilerin tedarikçiler için ne anlam ifade ettiğini değerlendirmek için ilk olarak ticarethane segmentinde tedarikçilerin hareket edebileceği marjın ne olduğuna göz atmak yerinde olacaktır. Aşağıdaki grafiklerde ticarethane müşterileri bakımından gündüz, puant, gece ve tek zamanlı tarifeler ile ilgili zamanlardaki PTF ve YEK maliyeti gösterilmektedir.

Grafik 20: Ocak 2015- Mart 2017 Gündüz Saatlerinde PTF, Gündüz Ticarethane Tarifesi ve Marj (TL/mWh)

Kaynak: EPİAŞ Şeffaflık Platformu

37 Ticarethane grubunun son üç parçasını oluşturan müşteriler, sanayi müşterileri kadar olmasa da çatı üstüne veya duvar kaplama olarak güneş paneli kurarak kendi elektriğini üretme potansiyeline sahiptirler.

-20,00%

-10,00%

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

0,00 25,00 50,00 75,00 100,00 125,00 150,00 175,00 200,00 225,00 250,00 275,00

Oca.15 Şub.15 Mar.15 Nis.15 May.15 Haz.15 Tem.15 Ağu.15 Eyl.15 Eki.15 Kas.15 Ara.15 Oca.16 Şub.16 Mar.16 Nis.16 May.16 Haz.16 Tem.16 Ağu.16 Eyl.16 Eki.16 Kas.16 Ara.16 Oca.17 Şub.17

PTF Tarife Marj

(109) Grafik incelendiğinde, tarife ile PTF arasındaki marjın daha önce de ifade edildiği üzere,

(109) Grafik incelendiğinde, tarife ile PTF arasındaki marjın daha önce de ifade edildiği üzere,

Belgede REKABET KURULU KARARI (sayfa 25-51)