Serbest Tüketici

Yukarıdaki perakende satış sözleşmesi ile açıklamalarımızda tüketici kavramına detaylı bir şekilde yer verilmişti. Elektrik piyasası kapsamında tüketici TKHK.’nda yer alan “ticarî veya meslekî olmayan amaçlarla hareket eden gerçek

veya tüzel kişi” tanımından daha geniş bir kitleyi kapsamaktadır. EPK.’daki tanıma

göre tüketici “elektriği kendi kullanımı için alan kişiyi” ifade etmektedir.

298

6446 sayılı EPK.’da yer alan Geçici 7. maddesi 299

Yavuz, s. 136. 300

70

Serbestleşen elektrik piyasasında yapılan esaslı değişikliklerden biri de serbest tüketici kavramına yer verilerek bir ayrıma gidilmiş olmasıdır. Buna göre, tüketici ve serbest tüketici kavramları arasındaki temel fark, rekabetçi piyasada serbest tüketicinin tedarikçisini seçme hakkına sahip iken, tüketicinin seçim hakkının bulunmamasıdır301. Seçme hakkına sahip serbest tüketiciler istediği tedarikçiden ikili anlaşma yoluyla elektrik enerjisini temin ederken, serbest olmayan tüketiciler yalnızca perakende satış sözleşmesi ile görevli tedarik şirketinden elektrik temin

etmek durumundadır302

. Hal böyle olunca, serbest tüketiciler, özellikle düzenlemeye tabi tarife ile elektrik enerjisinden yararlanan tüketicilerin hak ve yükümlülüklerine yer veren Tüketici Hizmetleri Yönetmeliği ile Tarife Yönetmeliğinin çoğu

hükümlerinden yararlanamamaktadır303

.

EPK.’da serbest tüketicinin tanımı yapılmıştır. Buna göre, “Kurul tarafından

belirlenen elektrik enerjisi miktarından daha fazla tüketimi bulunduğu veya iletim sistemine doğrudan bağlı olduğu veya organize sanayi bölgesi tüzel kişiliğini haiz

olduğu için tedarikçisini seçme hakkına sahip gerçek veya tüzel kişiyi”304

ifade etmektedir. Yani, EPDK’nın belirlediği tüketim miktarını aşan veya doğrudan iletim sistemine bağlı olan ya da organize sanayi bölgesi tüzel kişileri serbest tüketici olarak kabul edilmektedir. Kanun gereğince, serbest tüketiciler üretim lisansıyla elektrik üreten ya da tedarik lisansıyla elektrik ticareti yapan tüzel kişilerden elektrik satın alma hakkına sahiptir305

.

EPTHY.’nin 6. maddesi birinci fıkrasında serbest tüketiciler üç grup halinde sayılmıştır:

i. İletim sistemine doğrudan bağlı olan gerçek veya tüzel kişiler, ii. Organize sanayi bölgesi tüzel kişilikleri,

301

Ayrancı, s.162; Yavuz, s. 139-140; Camadan, s. 138. 302

4628 sayılı EPK.’da serbest olmayan tüketici ifadesine yer verilmekteydi. Kanunda “serbest olmayan tüketici”nin bölgesinde bulunduğu perakende satış lisansı sahibi dağıtım şirketi veya perakende satış şirketlerinden elektrik tedarik edebilme imkânı verilmişti. Dağıtım şirketi dışında, bir başka perakende satış şirketinden elektrik tedarik edebilme imkânı olduğu kabul edildiğinde, serbest olmayan tüketicinin artık tedarikçisini seçme hakkının olmadığından söz edilememiştir. Doktrinde mülga 4628 sayılı kanundaki serbest olmayan tüketici kavramının çelişkiye sebep olduğu ileri sürülmüştür. Yavuz, s. 140.

303

Ayrancı, s. 163. 304

6446 sayılı EPK. 3. maddesi birinci fıkrası (cc) alt bendi 305

71

iii. Bir önceki takvim yılında veya içinde bulunulan yılda serbest tüketici limitini aşan miktarda elektrik tüketilen kullanım yerinin kullanım hakkına sahip ya da kullanım hakkını edinen tüketiciler.

Aynı maddenin ikinci fıkrasında ise, ortak bir sayaç ile ölçülebilen birden fazla gerçek ve/veya tüzel kişinin tükettiği toplam elektrik miktarının serbest tüketici limitini geçmesi durumunda, serbest tüketici sıfatını birlikte kazanabileceğine yer verilmiştir.

Yargıtay 3. HD.’nin 7.10.2015 tarih ve 2015/8375 Esas ve 2015/15185 Karar sayılı kararında, “4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu'nun 1. maddesinde

“perakende satış”, elektriğin tüketicilere satışı; “tüketici” elektriği kendi ihtiyacı için alan serbest ve serbest olmayan tüketiciler olarak tanımlandığından OSB ler katılımcıları için satın aldıkları elektrik bakımından serbest / nihaî tüketicidirler.”

denilmektedir.

İlk olarak 2002 yılında serbest tüketici limiti olarak belirlenen yıllık tüketim miktarı EPDK tarafından bu yıldan sonra zamanla indirilmeye başlanmıştır306

. Serbest tüketici limitine ilişkin indirimler rekabetin gelişimi, ölçme-iletişim-kontrol alt yapısının yeterliliği, piyasa işletmecisinin işlem kapasitesi, piyasada serbestçe müzakere edilerek ikili anlaşmalara bağlanabilecek üretim kapasitesi ve TEİAŞ ile dağıtım lisansı sahibi tüzel kişiler tarafından serbest tüketicilere ilişkin olarak sağlanan istatistiki bilgiler dikkate alınmak suretiyle Kurul tarafından belirlenmektedir. Kurum tarafından her yılın 1 Ocak tarihine kadar belirlenerek indirimlere göre hesaplanan yeni serbest tüketici limitleri Ocak ayı sonuna kadar

Resmî Gazete’de yayımlanmaktadır307_{. 2002 yılında 9.000.000 kWh olarak}

belirlenen serbest tüketici limiti zamanla düşürülerek 2018 yılında308

2000 kWh ve üzeri; 2019 yılında309

ise 1600 kWh ve üzeri olarak belirlenmiştir.

306

Camadan, s. 140. 307

EPDK’nın serbest tüketici limitinin indirilmesine ilişkin görevini 4628 sayılı Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 5. maddesinin altıncı fıkrasının (b) bendi ve EPTHY.’nin 41. maddesi gereğince yerine getirmektedir.

308

29.12.2017 tarih ve 30285 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 30.11.2017 tarih ve 7474 sayılı Kurul Kararı

309

23.12.2018 tarih ve 30634 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 20.12.2018 tarih ve 8261 sayılı Kurul Kararı: 4628 sayılı Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 5. maddesinin altıncı fıkrasının (b) bendi ve EPTHY.’nin 25. maddesi

72

AB 2003/54/EC Direktif’inde 1 Temmuz 2004 tarihinden sonra sanayi grubu tüketiciler için, 1 Temmuz 2007 tarihinden sonra ise mesken tüketicileri için serbest tüketici olarak tedarikçisini serbestçe belirleyebilmesi öngörülmüştür. Benzeri bir durum ülkemiz elektrik mevzuatıyla da düzenlenmiştir. Elektrik Piyasası Kanunu ve ikincil mevzuatına göre, rekabetçi bir piyasanın oluşumu için zamanla tüm tüketicilere tedarikçisini seçme özgürlüğünün verilmesi gerekmektedir. Yüksek Planlama Kurulu’nun 18.05.2009 tarih ve 2009/11 sayılı kararı ile kabul edilen Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi’nde 2015 yılına kadar tüm tüketicilerin serbest tüketici niteliğini kazanmaları hedeflenmiştir. Ancak henüz bu hedefe ulaşılamamış olsa da yıllık serbest tüketici limiti oldukça aşağıya çekilmiştir.

EPİAŞ tarafından yayımlanan Türkiye il istatistiklerine göre serbest tüketici limiti düşürülmüş olsa da, serbest tüketici sayısının halen istenilen seviyeye ulaşamadığı fark edilmektedir310

. Bu durum, özellikle pek çok mesken tüketicisinin daha ucuz alternatifler mevcut olsa bile yerleşik tedarikçilere sadık kaldığını göstermektedir311_{. Gerçekten, karmaşık tarife yapılarını anlamak zor olduğundan} tüketicilerin bilgilendirilmeye ihtiyacı bulunmaktadır. Bu noktada tüketicilerin serbestleşen elektrik piyasasında yeterli bilgi sahibi olmadığı yorumu yapılarak serbest tüketici olarak tedarikçi seçme hakkını kullanmadığı tespit edilebilir312

. Serbest tüketici olma hakkını kazanan tüketicilerin artmasına karşılık tedarikçisini seçerek ikili anlaşma yapan serbest tüketici sayısı düşük kalmıştır. Bu nedenle rekabetçi piyasadan tüketicilerin yararlanabilmesi için yalnızca tüm tüketicilerin serbest tüketici olması hedefinin tek başına yetersiz kaldığı, esas olarak tüketicilerin aydınlatılmasına yönelik çalışmaların artırılması ihtiyacı bulunduğu kanaatindeyiz.