Edimin maddî ya da hukukî bir sebep nedeniyle yerine getirilmesini engelleyen devamlı veya kesin bir hâlin oluşturduğu duruma imkânsızlık denilmektedir504
. Maddî ya da hukukî bir sebepten dolayı imkânsızlığın ortaya çıkmasında borçlunun kusuru bulunabileceği gibi, kusuru olmadığı halde de imkânsızlıktan söz edilebilir. Bunun yanı sıra, edimin borçlu tarafından ifa edilemediği durumlarda sübjektif imkânsızlıktan, borçlu dışında üçüncü kişiler tarafından edimin yerine getirilebildiği hallerde ise objektif imkânsızlıktan bahsedilmektedir505. Ayrıca, sözleşme konusu edimin sözleşmenin kurulduğu anda imkânsız olması durumda başlangıçtaki imkânsızlıktan; ifa edilmesi gerektiği anda imkânsız olması halinde ise sonraki
501
“Elektrik sözleşmesini imzalayan ve daha sonra aboneliğini iptal ettirmeyen abone, tesisatta kullanılan elektrik nedeniyle elektrik dağıtım şirketine karşı sözleşme gereği sorumlu olduğu gibi, abonenin ölümünden sonra murise ait aboneliği sonlandırmayan veya mirası reddetmemiş olan mirasçılar da murise ait aboneliğe ilişkin fatura borçlarından sorumludur.” Yargıtay 3. HD. 06.04.2017 tarih ve 2015/18934 Esas, 2017/4937 Karar Aktaran: Berberoğlu Yenipınar
502
Ergin, s. 145. 503
Yavuz, s. 310. 504
Eren, s. 1329; Akıncı, s. 226; Ergin, s. 170; Bir başka tanımda ise “mevcut bir borcun ifasının cebrî icra yolu ile elde edilemeyecek duruma girmesi olarak ifade edilmiştir”. Oğuzman / Öz, s.555.
505
130
imkânsızlıktan söz edilmektedir506
. Ancak karşılıklı edimler içeren sözleşmelerde, karşı edimin ifasını zorlaştıran ekonomik güçsüzlüğün imkânsızlık olarak nitelendirilmesi mümkün değildir507.
Elektrik satış sözleşmesinin taraflarından birinin edimini yerine getirmesinin maddî veya hukukî bir imkânsızlık halinden kaynaklanması durumunda sözleşme kendiliğinden sona erer508
.
Elektrik satış sözleşmelerinde tüketicinin ya da serbest tüketicinin aslî ediminin
elektrik bedelini ödeme ve bu borcun para borcu niteliğinde olması nedeniyle
tüketicinin borcu açısından imkânsızlıktan söz edilemez. Bu halde, imkânsızlığın yalnızca tedarik şirketlerinin elektriği temin ve buna bağlı perakende satış hizmeti borcu açısından ortaya çıkması mümkündür. Örneğin; enerji altyapısının bir doğal afet sonucu kalıcı olarak kullanılamaz hale gelmesi elektrik tedarikini maddî bir sebepten imkânsız hale getirmektedir. Ancak bir doğal afet sonucunda tüketicinin kullanım yerinin tamamen ortadan kaybolması elektrik tedarikini maddî bir sebepten imkânsız hale getirmiş olur. Lâkin elektrik satış sözleşmelerinde tüketicinin kabz borcunun olmamasının sözleşmeyi kendiliğinden sona erdirip erdirmeyeceği tartışılabilir. Tüketicinin kullanım yerinin tamamen ortadan kalkmış olması, daha sonraki bir zamanda elektrik şebekesine bağlantı yapılabilmesi açısından elverişli değilse, sözleşmenin kendiliğinden sona erdiği kabul edilmelidir. Tüketicinin bu durumu tedarikçiye bildirerek sözleşmeyi feshetmesi bazen mümkün olmayabilir. Tedarikçiye bildirimin yapılamadığı hallerde, sözleşmenin kendiliğinden sona ereceği söylenebilir.
Mücbir sebeplere ilişkin elektrik piyasası ikincil mevzuatında düzenlemelere yer verilmiş olup, lisans sahibi tüzel kişilerin faaliyetleriyle ilgili mücbir sebep sayılabilen haller lisanslarında belirtilmiştir. Mücbir sebebin varlığı nedeniyle edimlerin yerine getirilememesi, ikili anlaşma ve perakende satış sözleşmesi açısından geçici imkânsızlık durumu teşkil etmektedir509
.
506
Eren, s. 1065; Akıncı, s. 227; Oğuzman / Öz, s. 90 - 91. 507 Eren, s. 1065; Oğuzman / Öz, s.559. 508 Yavuz, s. 310. 509 Yavuz, s. 310.
131
Hukukî imkânsızlıkta ise edim konusu mevcut olmasına rağmen bunun yerine getirilmesi emredici bir hukuk normuyla yasaklanmıştır510
. EPTHY.’e göre, ikili anlaşma ile elektrikten yararlanan serbest tüketicinin bir önceki takvim yılına ait toplam elektrik tüketiminin cari takvim yılı için belirlenmiş serbest tüketici limitinin altında kalması durumunda hukukî imkânsızlıktan bahsedilmektedir511
. Ayrıca, elektrik sektöründe lisans sahibi şirketin lisansının sona ermesi durumunda, ehliyet kaybı nedeniyle hukukî imkânsızlık hali oluştuğu kabul edilebilir512. Her şeyden önce elektrik piyasasında faaliyet gösterebilmek Kurul tarafından onaylanmış bir faaliyet lisansının varlığına bağlıdır. 6446 sayılı Kanunun 5. maddesinde lisansların verilmesi, tadili, sona erdirilmesi, iptali, süreleri gibi hususların Kurum tarafından çıkarılan yönetmelikle düzenleneceği belirtilmiştir513
.
Lisans sahibi tedarik şirketlerinin lisansının iptal edilmesi ikili anlaşma açısından TBK. m. 136 hükmü uyarınca kendiliğinden sona erme sebebi kabul edilmelidir. Görevli tedarik şirketinin lisansının iptal edilmesi durumunda lisans kapsamındaki faaliyeti sürdüren başka bir tüzel kişi EPDK tarafından belirlenmektedir514. Bu durumda, elektrik temininin sürekli niteliği nedeniyle perakende satış sözleşmesinin imkânsızlık hali ile sona ermesi sözkonusu olmamaktadır.
Düzenlemeye tabi iletim ve dağıtım faaliyetleri açısından lisansın sona ermesi veya iptal edilmesi elektrik satış sözleşmeleri açısından bir sona erme sebebi olarak görülmemiştir. Dağıtım veya görevli tedarik şirketinin lisansının iptalinin gerekliliği durumunda, tüketicilerin korunması ve hizmetlerin aksamaması amacıyla dağıtım lisansı verilecek tüzel kişi veya son kaynak tedariki yükümlüsü tüzel kişi Elektrik Piyasasında Dağıtım ve Tedarik Lisanslarına İlişkin Tedbirler Yönetmeliği çerçevesinde belirlenir515
.
Burada önem taşıyan bir diğer konu ise, sözleşmenin kendiliğinden sona ermesi için imkânsızlığın geçici süreli değil, sürekli olmasıdır. Geçici olarak ortaya
510 Eren, s. 1062. 511 EPTHY. m. 7/1-b 512 Yavuz, s. 311. 513 EPLY. 26. maddesi 514
Elektrik Piyasası Tedbirler Yönetmeliği 515
132
çıkan herhangi bir imkânsızlık, elektrik satış sözleşmesinin kendiliğinden sona ermesi sonucunu doğurması için yeterli değildir516
.
II. ELEKTRİK SATIŞ SÖZLEŞMELERİNİN HUKUKÎ İŞLEM İLE SONA ERMESİ
Sözleşmenin hukukî işlem ile sona ermesi, sözleşme taraflarından birinin tek taraflı irade açıklamasıyla veya tarafların karşılıklı anlaşmaları ile sözleşmeyi ortadan kaldırması anlamına gelmektedir. Sözleşme, tarafların anlaşması yoluyla ortadan kaldırılacak ise, sözleşmenin tüm hükümleriyle birlikte sona erdirilmesi mümkün olduğu gibi, taraflarca yalnızca belli hükümleri itibariyle de sona erdirilebilir.
Elektrik satış sözleşmeleri de taraflardan birinin tek taraflı fesih beyanı ile ya da tarafların anlaşmasıyla sona erdirilebilir. Elektrik satış sözleşmelerinin sürekli edimli borç ilişkisi niteliği taşıması nedeniyle, ileriye etkili olarak sona erdirilmesi
mümkündür517
. Elektrik satış sözleşmelerinin kısmî olarak sona erdirilmesinin mümkün olduğu görüşünün aksine518
, sözleşmelerin hukukî yapısı nedeniyle kısmî sona ermeye elverişli olmadığı kanaatindeyiz.
Ayrıca, sürekli edimli borç ilişkilerinde, satıcı veya sağlayıcının edimine başlayıp başlamamasına göre fesih uygulanıp uygulanamayacağı önem taşımaktadır.