Zayıf tarafın korunması ilkesi nedeniyle tüketiciye tanınmış olan cayma hakkı aslında sözleşmeye bağlılık ilkesinin bir tamamlayıcısı olarak ortaya çıkmıştır. Türk Hukuku’nda cayma hakkı kavramıyla ilgili olarak terminolojik anlamda fikir birliği mevcut değildir. Doktrinde hâkim görüşe göre cayma hakkının doğru bir kullanımla ifade edilmediği, hakkın tam karşılığının “geri alma” olduğu; TKHK.’da yer alan ifadenin sözkonusu kullanımına rağmen bu hakkın bir geri alma hakkı niteliğinde olduğu ileri sürülmektedir319
. Sözleşmeden kaynaklanan bir bağlılığın mevcut olduğu durumlarda cayma hakkından, böyle bir bağlılık sözkonusu değilse, bu takdirde geri alma hakkından bahsedileceği ifade edilmektedir. Cayma hakkı kullanıldığında artık kabul beyanının geri alınmasından değil; kurulmuş bir sözleşmeden caymaya ilişkin hüküm ve sonuçlardan bahsedilmektedir320
.
Tüketicinin güçlüye karşı korunması sözleşme kurulmadan önce tüketiciyi bilgilendirme yükümlülüğünün yerine getirilmesi ile sağlanmaktadır. Bu nedenle bilgilendirme yükümlülüğünün tamamlayıcısı niteliğinden bir kurum olarak, tüketiciye belli şartlarla cayma hakkı tanınmıştır. Tüketicinin “olağan bir
değerlendirme yapacak bir zaman”a sahip olmaması cayma hakkının tanınmasının
lisansı sahibi tüzel kişiye PYS üzerinden bildirilir. Serbest tüketici, bilgi girişinin yapıldığı dönemden itibaren ilgili tedarikçinin portföyüne eklenir.
c) İlk defa enerji kullanılacak ve iletim sistemine bağlı bir tüketim noktasından enerji tüketmeye başlaması durumunda, bu serbest tüketiciye ikili anlaşma ile enerji satmak isteyen tedarikçi en geç bu noktanın ilk endeks tespit tutanağının düzenlenmesinden bir önceki iş günü saat 17:00’a kadar Piyasa İşletmecisine başvurur. Başvuru usulleri Piyasa İşletmecisi tarafından belirlenerek duyurulur. İlgili ölçüm noktaları, söz konusu tedarikçisi adına ilk endeks tespit tutanağı tarihinden itibaren geçerli olmak üzere kaydedilir.”
319
Baysal, s. 274, dn. 2’deki yazarlar. 320
76
temel nedeni olarak gösterilmiştir321. Bunun için cayma hakkının tanınmış olması, şeffaf bir pazar oluşturulmasında önemli araçlarından biri kabul edilmektedir322
. Cayma hakkının uygulanma alanı genel olarak tüketici sözleşmeleridir ancak bazı mevzuat düzenlemeleriyle uygulama alanı genişletilmektedir. Tıpkı, sigorta sözleşmelerinde olduğu gibi323, ikili anlaşmalar açısından TKHK. kapsamında tüketici olmayan tüketimi düşük serbest tüketiciler için de tanınmış bir hak niteliğindedir.
EPTHY.’nin 13. maddesinde cayma hakkı düzenlenmiştir. Buna göre,
“Tüketimi düşük serbest tüketici, ikili anlaşmanın kurulduğu ya da yenilendiği tarihten itibaren 14 gün içerisinde herhangi bir gerekçe göstermeksizin ve cayma bedeli ödemeksizin telefonla, e-postayla veya yazılı olarak bildirim yapmak suretiyle anlaşmadan cayma hakkına sahiptir.”
G) ŞEKLİ VE KAPSAMI
Hukukumuzda kanun aksini emretmediği sürece sözleşmelerin şekil serbestisi ilkesine tabi olduğu kabul edilmiştir324
. Kanun tarafından ya da taraflarca sözleşmede şekil şartı belirlenebilir. Şekil şartının sözleşme taraflarının menfaatinin korunması, sözleşmede açıklık ve belirlilik sağlanması ile ispat kolaylığı gibi faydalarının bulunduğu sayılabilir325
.
Gerçekten, bir şekil şartından bahsedilebilmesi için öncelikle bunun kanunda açıkça düzenlenmiş olması gerekir326
. Daha önce de bahsedildiği üzere, EPK. yalnızca ikili anlaşmanın tanımını düzenlemiştir. Tanımda ikili anlaşmanın özel hukuk hükümlerine tabi bir sözleşme olduğu açıkça belirlenmiştir. Bu nedenle, özel hukuk sözleşmelerinin tabi olduğu genel prensiplerin ikili anlaşma açısından da
uygulanması gerekir. İkili anlaşmaya özgü bir şekil şartı mevzuatta
belirlenmediğinden, ikili anlaşmanın şekil serbestisine tabi olduğu yorumlanabilir. Sözleşmenin özellikle tüketimi düşük serbest tüketici ile imzalandığı durumlarda, taraflar, yalnızca elektrik fiyatını ve miktarını müzakere etmektedir. Bu
321 TKHK. m. 47 gerekçesi, http://www2.tbmm.gov.tr/d24/1/1-0787.pdf, s. 63 322 Baysal, s. 280, 281. 323 TTK. m. 1439/I. 324 Çeliktaş, s. 595; Akıncı, s. 77. 325
Eren, s. 279 – 281; Koca, s. 70’den naklen, Altaş, s. 25; Çeliktaş, s. 595, 596. 326
77
halde, ikili anlaşma teknik konuları müzakere edilmeksizin serbest tüketici tarafından kabul edilmektedir.
Yine, perakende satış sözleşmesine ilişkin açıklamalarda değinildiği üzere, ikili anlaşma tüketici sözleşmesi olarak kurulmuş ise, bu takdirde TKHK.’ya göre, ikili anlaşmanın kanunen şekle tabi bir sözleşme olduğunu kabul etmek gereklidir.
TKHK. 52. maddesindeki hükme göre, sözleşmesinin kurulması için sözleşmenin bir örneğinin kâğıt üzerinde yazılı şekilde tüketiciye verilmesi zorunludur. TKHK. kapsamında tüketici sözleşmesi olarak nitelendirilebilen ikili anlaşmanın yazılı şekilde yapılması zorunluluğu bulunduğundan, bu şarta uyulmaması sözleşmenin geçerliliğine doğrudan etki etmektedir327
. TBK. m.12/2’e göre, şekil şartına uyulmadan yapılan sözleşme hükümsüz kabul edilmiş, hükümsüzlüğün türü hakkında belirleme yapılmamıştı. Bu konuda Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına göre hükümsüzlüğün butlan kabul edilmesi gerektiği görüşündeyiz328
.
Ayrıca, EPTHY.’de tüketicinin korunması kapsamında yapılan değişikliklerle tüketimi düşük serbest tüketiciler ile imzalanacak ikili anlaşmanın şekle bağlı olduğu kabul edilmiştir. EPTHY.’nin 12. maddesinde “İkili anlaşma el yazısıyla atılan imza
veya güvenli elektronik imza ile imzalanabilir. Tedarikçi tarafından ikili anlaşma ve eklerinin bir suretini anlaşmanın kurulma tarihinde kâğıt üzerinde veya kalıcı veri saklayıcısı ile tüketimi düşük serbest tüketiciye verilmesi zorunludur.” denilmektedir.
Hatta sözleşme imzalanmadan önce bilgilendirme yapılmasına ilişkin yükümlülüğün yerine getirildiğine dair ispat yükü satıcı/sağlayıcı tarafı olarak tedarik şirketlerine bırakılmıştır. Bu maksatla, EPTHY.’de tüketimi düşük serbest tüketiciler açısından da tıpkı TKHK.’daki gibi maddî hukuk açısından şekle bağlı nitelikte düzenleme yapılmıştır. Ancak burada TKHK. kapsamına girmeyen tüketiciler ile akdedilen bu sözleşmenin maddî hukuk anlamında yazılı şekil şartına tabi olmadığı
327
Eren, s. 283; Akıncı, 83; Reisoğlu, s. 80,81; Buna karşılık, Mülga 4077 sayılı Kanun’da abonelik sözleşmelerinin yazılı şekilde yapılacağına ilişkin bir hüküm düzenlenmemiş, sadece sözleşmenin feshi yazılı şekil şartına bağlanmıştı. Diğer yandan, TKHK.’daki bazı tüketici sözleşmeleri açısından kanunda yapılan değişiklik ile yazılılık şartı ve sözleşmede bulunması gereken şekil şartlarına ilişkin düzenlemeler getirilmişti. 6502 sayılı kanundan farklı olarak bu şartlara uyulmadığı takdirde, eksikliğin sözleşmenin geçerliliğini etkilemediği de açıkça düzenlenmişti. Ayrancı, s. 227; Koca, 66 – 69.
328
78
ifade edilebilir. Bu açıdan ikili anlaşmadaki yazılılık şartı yalnızca idarenin düzenleyici işlemi ile bir talimat niteliğinde kabul edilebilir329
.