Serbest Bölgelere Uygulanan İhracat Teşvikleri

3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’ nun 6. Maddesine göre; serbest bölgeler, Türkiye Gümrük Bölgesinin parçaları olmakla beraber; serbest dolaşımda olmayan eşyanın herhangi bir gümrük rejimine tabi tutulmaksızın ve serbest dolaşıma sokulmaksızın, gümrük mevzuatında öngörülen haller dışında kullanılmamak ya da tüketilmemek kaydıyla konulduğu, ithalat vergileri ve ticaret politikası önlemlerinin ve kambiyo mevzuatının uygulanması bakımından Türkiye Gümrük Bölgesi dışında olduğu kabul edilen ve serbest dolaşımdaki eşyanın bir serbest bölgeye konulması nedeniyle normal olarak eşyanın ihracına bağlı olanaklardan yararlandığı yerlerdir.

Serbest bölgeler gümrük hattı dışında sayıldığından, serbest bölgeler ile Türkiye’nin diğer yerleri arasında yapılan ticarette dış ticaret rejimi hükümleri uygulanır. Başka bir deyişle, Türkiye’den serbest bölgeye satılan mallar ihracat rejimine, serbest bölgeden Türkiye’ye satılan mallar ise ithalat rejimine tabidir. Diğer taraftan, serbest bölge ile diğer ülkeler ve diğer serbest bölgeler arasında dış ticaret rejimi hükümleri uygulanmaz. Mallar serbest bölgeden Türkiye dışındaki ülkelere ve Türkiye’deki diğer serbest bölgelere ihracat rejimine tabi olmadan sevk edilir ve ithalat rejimine tabi olmadan buralardan serbest bölgeye getirilir. Bu durumda, serbest bölgeden diğer ülkelere Türkiye üzerinden sevk edilen mallar ile yurtdışından getirilen serbest bölge adresli malların Türkiye’den geçişi transit rejimine tabidir (Akça, 1998).

Serbest bölgeye getirilen Türkiye veya AB menşeli ya da buralarda serbest dolaşımda bulunan Gümrük Birliği kapsamındaki malların, serbest dolaşımda bulunma statüsü değişmediğinden, Türkiye’ ye veya AB üyesi ülkelere girişinde gümrük vergisi ödenmez. Ayrıca, üçüncü ülke menşeli malların serbest bölgeye girişinde ve bu malların Türkiye ve AB üyesi ülkeler dışındaki üçüncü ülkelere gönderilmesi halinde de gümrük vergisi ödenmez (İTO, 2007:212).

71 2.4.2. Dahilde İşleme Rejimi

İhracata dayalı büyüme modelinin benimsendiği dönemden itibaren ihracatın geliştirilmesi ve arttırılması yönünde çok yoğun çalışmalar yapılmış, özellikle teşvik uygulamaları ile ihracat sektörlerinin uluslararası ekonomide rekabet edebilmesi desteklenmeye çalışılmıştır. Bu yönde ihracat sektörlerinin asıl ihtiyacı olan ucuz ve kaliteli girdi temini kolaylaştırmak amaçlanmıştır.

İhraç ürünlerine ucuz girdi sağlanmasına yönelik araçlardan biri olan dahilde işleme rejimi, ülkemiz dış ticaretinin yapısı ve ihracat potansiyeli dikkate alınarak hazırlanan 25/12/1995 tarihli ve 95/7615 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Kararı ve bu Karar’ a istinaden 5/1/1996 tarihli ve 22514 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanan 96/1 sayılı Dahilde İşleme Rejimi Tebliği, 1/1/1996 tarihi itibariyle İhracatı Teşvik Mevzuatı yerine ikame edilmiştir (Demir,2003).

Dahilde İşleme Rejimi, firmaların, öngörülen süre zarfında işlendikten sonra ihraç edilmek şartıyla, ihraç ürünlerinin üretiminde ihtiyaç duydukları malları, ithalatta alınması gereken her türlü vergiden muaf olarak ve ticaret politikası önlemlerine tabi olmaksızın, getirmelerine imkan sağlayan bir sistemdir (Altunyaldız, Başer,1999). Firmalar, ihraç edilmesi düşünülen malların üretiminde kullanılacak olan hammadde, yardımcı madde, yarı mamul, mamul, ara malı ve ambalaj malzemelerinin başta çeşitli vergisel yüklerden muaf olmak üzere ve devlete ihracat taahhüdünde bulunmak koşulu ile, çeşitli kolaylıklar ve teşviklerden yararlanabilirler. Teşviklerden yararlanabilmek için Dahilde İşleme İzin Belgesi alınması zorunludur. Dahilde İşleme İzin Belgesi, Gümrük muafiyetli ithalat ve/veya yurtiçi alımlara imkan sağlayan Dış Ticaret Müsteşarlığı’ nca düzenlenen bir belgedir (Maç,Yavuz,2003).

Dahilde işleme tedbirleri, Şartlı Muafiyet Sistemi ve Geri Ödeme Sistemi olarak iki ana kısımdan oluşmaktadır.

Şartlı Muafiyet Sistemi: Dahilde İşleme İzin Belgesi kapsamında ihracı taahhüt edilen

işlem görmüş ürünlerin üretiminde gerekli olan ve serbest dolaşımda bulunmayan hammadde, yardımcı madde, yarı mamul, mamul, ile ambalaj ve işletme malzemelerinin, Türkiye Gümrük Bölgesinde (serbest bölgeler hariç) yerleşik firmalarca ithaline, Ticaret Politikası Önlemlerine tabi tutulmaksızın ve bu ithalattan

72

doğan vergi kadar teminat alınarak izin verilir. Yapılan düzenlemeler çerçevesinde hammadde, yarı madde, yarı mamul, mamul ile ambalaj malzemelerinin temini yurt içinden de yapılabilmektedir.

Bu sistemde ihracatçılar, ithal ettikleri girdilere karşılık gelen vergileri ödemeyip, ithalatın yapıldığı gümrük idaresi saymanlıklarına, hesaplanan vergi tutarı kadar bir teminat yatırmak suretiyle vergileri askıya aldırtma hakkına sahiptirler. İthalatla ilgili vergi muafiyetinden yararlanmak, ancak ihracat taahhüdünün yerine getirilmesi ile kesinlik kazanmaktadır ( Maç,Yavuz,2003).

Geri Ödeme Sistemi: Serbest dolaşımda buluna eşyanın işlem görmüş ürünlerin

üretiminde kullanılmasından sonra Türkiye Gümrük Bölgesinden ihraç edilmesi halinde, bu eşyanın serbest dolaşıma girişi esnasında tahsil edilmiş olan ithalat vergileri, dahilde işleme rejimi kapsamında geri verilir. Eşyanın bu şekilde dahilde işleme rejiminden yararlanmasına geri ödeme sistemi denir (Kartal, 2010:101).

Firma ihracat yapma düşüncesinde ise, ithalat esnasında Gümrük Beyannamesi üzerine malların “geri ödeme sistemi” çerçevesinde ithal edildiğinin kaydı yapılır. İthalat esnasında ödenmiş olan vergilerin geri alınabilmesi için, ithalatı takip eden 6 ay içerisinde dahilde işleme izin belgesi almak için müracaat edilmesi gerekmektedir. Geri ödeme sistemi çerçevesinde düzenlenen Dahilde İşleme İzin Belgesi ihracat taahhüdünün kapatılmasını müteakip 3 ay içinde, ithalat sırasında ödenen vergilerin iadesi için ilgili gümrük adresine müracaat edilmesi gerekmektedir.

Diğer taraftan, KDVK’ nun 49. maddesine göre, Gümrük Kanunu ile diğer kanunlar gereğince gümrük vergisi teminata bağlanarak işlem gören her türlü madde ve kıymetlere ait katma değer vergisi de aynı usule tabi tutulur. Yukarıdaki hükümlere göre, dahilde işleme belgesi kapsamında ithal edilip ihraç etmek üzere üretilen ürünlerin üretim aşamasında kullanılan hammadde ve yardımcı maddelerin ithali sırasında doğan KDV; gerek Şartlı Muafiyet Sistemi ile gerekse Geri Ödeme sistemi ile telafi edilir. Her iki durumda da, dahilde işleme belgesi kapsamında ithal edilip ihraç etmek üzere üretilen ürünlerin üretim aşamasında kullanılan hammadde ve yardımcı maddelerin ithalinde KDV yükü bulunmadığı sonucuna ulaşılmaktadır.

73

Özel Tüketim Vergisi Kanunu uyarınca Gümrük Kanunu ve diğer kanunlar gereğince ithalat vergileri teminata bağlanarak işlem gören mallara ait ÖTV de aynı usule tabi tutulur. İthalat sırasın da doğan ÖTV, aynen KDV için belirtilen işlemlere tabi tutulur ve mal bir vergi yükü taşımaksızın yurda getirilir (Kartal, 2010:103).