Ar-Ge Faaliyetlerine Uygulanan Mali Teşvikler

Teşvik sisteminde gerçekleştirilen yapılandırma sürecinde Ar-Ge faaliyetlerine uygulanan teşvikler önemli bir rol oynamaktadır. Nitekim bu konuda yapılan çeşitli çalışmalar sonucunda son olarak 2008 yılında yürürlüğe giren 5746 sayılı Araştırma-Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun’ la birlikte işletmelerin Ar-Ge desteği anlamındaki teşvik ihtiyacına daha etkin bir şekilde cevap verilmeye çalışılmıştır. Aynı zamanda 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu ve 5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu ile teşvik sisteminde yeni düzenlemelere katkıda bulunulmuştur.

En son yasal düzenleme olan 5746 Sayılı Kanun dışında diğer önemli bir yasal metin de 4691 Sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu’dur. Bu kanunda da hem bazı vergisel teşvikler hem de bazı finansal destek statüsünde sayılabilecek teşvikler

51

mevcuttur. 5746 Sayılı Kanun ile vergisel teşvik açısından; Ar-Ge Vergi İndirimi, Gelir Vergisi stopajı Teşviki, Damga Vergisi İstisnası gibi teşvik unsurlarına, finansal teşvikler açısından ise, Sigorta Primi Desteği ve Teknogirişim Sermaye Desteği gibi teşvik unsurlarına ilişkin düzenlemeler getirilmiştir.

Anılan kanun ile mükellefler, 31.12. 2023 tarihine kadar sağlanan teşvik unsurlarından faydalanabilmektedirler (Taşdöken,2010).

2.3.1.1. Ar-Ge İndirimi

5746 sayılı Kanuna göre, ticari kazanç elde eden bütün gelir vergisi mükellefleri, bütün kurumlar; faaliyet alanına, büyüklüğüne ve tam veya dar mükellef olup olmadığına bakılmaksızın Ar-Ge indiriminden yararlanabilirler.

5746 sayılı Kanununun 3/1 maddesinde ar-ge indirimi şu şekilde yer almaktadır:

“Teknoloji merkezi işletmelerinde, Ar-Ge merkezlerinde, kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen Ar-Ge ve yenilik projelerinde, rekabet öncesi iş birliği projelerinde ve teknogirişim sermaye desteklerinden yararlananlarca personeli istihdam eden Ar-Ge merkezlerinde ayrıca o yıl yapılan Ar-Ar-Ge ve yenilik harcamasının bir önceki yıla göre artışının yarısı, 13/06/2006 tarihli ve 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 10 uncu maddesine göre kurum kazancının ve 31/12/1960 tarihli ve 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 89 uncu maddesi uyarınca ticari kazancın tespitinde indirim konusu yapılır (R.G.26814 say.12/03/2008)”

Teknoloji merkezi işletmelerinde, Ar-Ge merkezlerinde, kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen Ar-Ge ve yenilik projelerinde, rekabet öncesi iş birliği projelerinde ve teknogirişim sermaye desteklerinden yararlananlarca gerçekleştirilen Ar-Ge ve yenilik harcamalarının tamamı ile 500 ve üzerinde tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli istihdam eden Ar-Ge merkezlerinde ayrıca o yıl yapılan Ar-Ge ve yenilik harcamasının bir önceki yıla göre artışının yarısı indirim konusu yapılmaktadır (Tuncer,2010).

Yapılan Ar-Ge harcamaları, 213 sayılı Vergi Usul Kanununa göre aktifleştirilmek suretiyle amortisman yoluyla itfa edileceğini, bir iktisadi kıymet oluşmaması halinde ise doğrudan gider yazılacaktır.

52

Vergi sistemimizde Ar-Ge indirimi; KVK ve GVK’da düzenlenmiştir. GVK’ da “diğer indirimler” başlıklı 89/9. Maddesinde ve KVK’ da “diğer indirimler” başlıklı 10/a maddesinde şöyle açıklanmıştır:

“Mükelleflerin, işletmeleri bünyesinde gerçekleştirdikleri münhasıran yeni teknoloji ve bilgi arayışına yönelik araştırma ve geliştirme harcamaları tutarının % 100’ ü oranında hesaplanacak "Ar-Ge indirimi".

Araştırma ve geliştirme faaliyetleri ile doğrudan ilişkili olmayan giderlerden ve tamamen araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde kullanılmayan amortismana tabi iktisadi kıymetler için hesaplanan amortisman tutarlarından verilen paylar üzerinden Ar-Ge indirimi hesaplanmaz. Ar-Ge indiriminden yararlanılacak harcamaların kapsamı ile uygulamadan yararlanılabilmesi için gerekli belgeleri ve usulleri belirlemeye Maliye Bakanlığı yetkilidir (Ferhatoğlu,Köse,2009)”

Mükellefler, Ar-Ge indiriminden projenin başladığı geçici vergi döneminden itibaren faydalanmaya başlayabilirler. İster aktifleştirilsin ister doğrudan gider yazılsın ilgili dönemde yapılan Ar-Ge harcamalarının tamamı üzerinden %100 oranında Ar-Ge indirimi ayrıca hesaplanacak ve indirim konusu yapılacaktır. Dönem kazancının yetersiz olması halinde kazançtan indirilemeyen Ar- Ge indiriminin, izleyen hesap dönemlerine devredilmesi ve yıl sınırlaması olmaksızın kazanç oluşan ilk dönemde matrahtan indirilmesi de mümkündür (Ferhatoğlu,Köse, 2009:38). Devredilen tutarlar, takip eden yıllarda her yıl belirlenen yeniden değerleme oranına göre arttırılarak dikkate alınır. Ar-Ge indiriminde diğer önemli bir husus, 5746 sayılı Kanun kapsamındaki indirim istisna, destek ve teşviklerden yararlananlar; 193 sayılı Kanundan ve 5520 Sayılı kanundan ve 5084 sayılı Kanun’un aynı mahiyetteki hükümlerinden ayrıca yararlanamayacaktır.

2.3.1.2. Gelir Vergisi Stopajı Teşviki

Kamu personeli hariç olmak üzere teknoloji merkezlerinde, Ar-Ge merkezlerinde, kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen ya da TÜBİTAK tarafından yürütülen Ar-Ge yenilik projelerinde, teknogirişim sermaye desteklerinden yararlanan işletmelerde ve rekabet öncesi işbirliği projelerinde çalışan Ar-Ge ve destek personelinin; bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretlerinin doktoralı olanlar için yüzde doksanı, diğerleri için yüzde sekseni gelir vergisinden müstesnadır.

53

Gelir vergisi stopajı teşviki, yapılan düzenlemeler ile işverene yönlendirilmiştir. Böylece çalışanlar için gelir vergisi hesaplaması asgari geçim indirimi de dikkate alınarak yapılacak, hesaplanan verginin doktoralı olanlar için % 90’ ı, diğerleri için % 80’ i verilecek muhtasar beyanname üzerinden tahakkuk eden vergiden indirilmek suretiyle terkin edilecektir.

Gelir vergisi stopajına ilişkin teşviklerden yararlanacak olan destek personelinin tam zaman eşdeğeri sayısı, toplam zamanlı Ar-Ge personeli sayısının %10’ unu geçemeyecektir (Tuncer,2010: 138-139). Destek personelinin toplam tam zaman eşdeğer sayısı, toplam tam zamanlı Ar-Ge personeli sayısının %10'unu aşması hâlinde, brüt ücreti en az olan destek personelinin ücretinden başlamak üzere hangi personelin istisnadan yararlanacağı belirlenir. İstisnadan yararlanacak olanların brüt ücretleri eşit ise bu durumda, ücretine gelir vergisi istisnası uygulanacak destek personeli işverence belirlenir. Hesaplamada çıkan küsurat tama tamamlanır (R.G.26814 say.12/03/2008). Gelir Vergisi Stopajı Teşviki’ nden yararlanabilmek için söz konusu personelin Ar-Ge merkezinde istihdam edilmiş olması gerekir. Ar-Ge merkezlerinde en az 50 tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli istihdam edilmesi zorunlu olduğundan; bu yüzden gelir vergisi stopajı teşvikinden yararlanmak için Ar-Ge merkezlerinde en az 50 tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli istihdam edilmesi gerekmektedir. Ar-Ge merkezleri dışında, teknoloji merkezi işletmelerinde Ar-Ge ve yenilik projelerinde, teknogirişim sermaye desteklerinden yararlanan işletmelerde ve rekabet öncesi işbirliği projelerinde gelir vergisi stopajı teşvikinden yararlanmak için personel sınırlaması bulunmamaktadır. Tamamlanmamış bir Ar-Ge ve yenilik projesinin devredilmesi durumunda, Ar-Ge ve yenilik projesini devralan işletme, Gelir Vergisi Stopajı Teşviki Uygulaması Esasları çerçevesinde gelir vergisi stopajı teşvikinden yararlanır (Tuncer,2010: 139).

2.3.1.3. Sigorta Primi Desteği

5746 sayılı Yasanın 3/3 maddesinde sigorta primi desteği şu şekilde yer almaktadır:

“Kamu personeli hariç olmak üzere teknoloji merkezi işletmelerinde, Ar-Ge merkezlerinde, kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen ya da TÜBİTAK tarafından yürütülen Ar-Ge ve yenilik projeleri ile rekabet öncesi işbirliği projelerinde ve teknogirişim sermaye desteklerinden yararlanan işletmelerde çalışan Ar-Ge ve destek personeli ile 26/6/2001 tarihli ve 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanununun geçici 2

54

nci maddesi uyarınca ücreti gelir vergisinden istisna olan personelin; bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretleri üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin yarısı, her bir çalışan için beş yıl süreyle Maliye Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanır (R.G. 268814 sy.12/03/2008)”

İşveren hissesi sigorta primi desteğinden yararlanacak olan destek personelinin tam zaman eşdeğer sayısı toplam tam zamanlı Ar-Ge personeli sayısının %10'unu aşamaz. Sigorta primi işveren hissesi desteğinin hesaplanmasında, bu kapsamdaki personelin fiilen Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerine ayırdıkları zamanın, toplam çalışma zamanına oranı dikkate alınır. Kapsama giren personelin ay içindeki çalışmalarının tamamının Ar-Ge ve yenilik faaliyetleriyle ilgili olması hâlinde hak kazanılmış hafta tatili ve yıllık ücretli izin süreleri de bu kapsamda değerlendirilir. Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinde kısmi zamanlı olarak çalışan personelin hak kazanılmış hafta tatili ve yıllık ücretli izin süreleri sigorta primi işveren hissesi desteği uygulamasında dikkate alınmaz.

Kanun kapsamına giren sigortalılara ücret dışında yapılan ödemeler, Kanun kapsamında düzenlenen aylık prim ve hizmet belgesinde yer alan prime esas kazanca dâhil edilmez. Kanun kapsamında düzenlenen aylık prim ve hizmet belgelerinden dolayı tahakkuk eden işsizlik sigortası primleri hakkında işveren hissesi sigorta primi desteği uygulanmaz.

Tamamlanmamış bir Ar-Ge ve yenilik projesinin devredilmesi durumunda, Ar-Ge ve yenilik projesini devralan işletme, gerekli şartları taşıması hâlinde işveren hissesi sigorta primi desteğinden yararlanır. Buna karşın, tamamlanmış bir Ar-Ge ve yenilik projesinin devredilmesi durumunda, Ar-Ge ve yenilik projesini devralan işletme, işveren hissesi sigorta primi desteğinden yararlanamaz (Tuncer,2010: 141).

2.3.1.4. Damga Vergisi İstisnası

5746 Sayılı Kanun kapsamındaki her türlü Ar-Ge ve yenilik faaliyeti ile ilgili düzenlenen kağıtlar damga vergisinden istisnadır. Düzenlenen kağıdın Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerine yönelik olması, değerlendirme raporunun olumlu olması kağıtların damga vergisinden istisna olması için yeterlidir. Ar-Ge ve yenilik faaliyeti kapsamında yapılacak işlemleri belirten ve desteği veren (Ar-Ge merkezleri ile rekabet öncesi işbirliği projeleri için başvuru yapılan) kamu kurum ve kuruluşlarınca onaylı listenin işlem esnasında işlemi yapan kurum ve kuruluşlara (noterler, resmi daireler, diğer kamu kurum ve kuruluşları vb.) ibraz edilmesi gerekli ve yeterlidir. İşlem esnasında, söz

55

konusu onaylı listenin herhangi bir sebeple ibraz edilememesi durumunda, kağıtlara ilişkin damga vergisi ilgililerce ödenir. Kanun kapsamına giren sigortalılar için düzenlenecek aylık prim ve hizmet belgeleri de bu kapsama dahildir ve onlardan da damga vergisi alınmaz (R.G. 268814 sy.12/03/2008).

2.3.1.5. Teknogirişim Sermaye Desteği

Ar-Ge faaliyetleri ile ilgili bir yenilik de karşılıksız yardım (fon) şeklinde, genç girişimcilere verilecek olan 100 bin TL’ ye kadar sermaye desteği olmuştur.

Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri tarafından, örgün öğrenim veren üniversitelerin herhangi bir lisans programından bir yıl içinde mezun olabilecek durumdaki öğrenci, yüksek lisans veya doktora öğrencisi ya da lisans, yüksek lisans veya doktora derecelerinden birine ön başvuru tarihinden en çok beş yıl önce almış kişilere, teknoloji ve yenilik odaklı iş fikirlerini, desteği veren merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri tarafından desteklenmesi uygun bulunan bir iş planı çerçevesinde, katma değer ve nitelikli istihdam yaratma potansiyeli yüksek teşebbüslere dönüştürebilmelerini teşvik etmek için yapılan sermaye desteğidir. Bu destek 100.000 Türk Lirası’ na kadar bir defaya mahsus olmak üzere ve teminat alınmaksızın hibe olarak verilmektedir (Taşdöken, 2010:77).

Ar-Ge personelini desteklemek amacıyla, merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin tümü tarafından ayrılacak ödeneklerin tutarı her yıl için 10 Milyon TL’ den az olamayacaktır. Ayrıca bu tutarlar her yıl belirlenen yeniden değerleme oranında uygulanmak suretiyle arttırılacaktır.