Seçimlik Nedensellik

Nedensellik bağı diğer adıyla illiyet bağı177, tazminat hukukunun temel ilkesidir ve hukuki sorumluluğun asli unsurudur. Nedensellik bağı, oluşan zararla sorumluluğa yol açan olay veya fiil arasındaki sebep sonuç ilişkisidir178_{. Örneğin, A, B’nin meyve}

ağaçlarının dallarını kırmışsa, A’nın fiili ile meyve ağaçlarının dallarının kırılması nedeniyle oluşan zarar arasında nedensellik bağı vardır.

16.09.2010 T. 2010/2407 E. 2010/11668 K. https://www.sinerjimevzuat.com.tr/index.jsf?dswid=347# (E.T.: 21.01.2020).

174 _{Kocaağa, Türk Özel Hukukunda Cezai Şart, s.147; Gülseven, Hilal, Cezai Şartın İndirilmesi, 1. Baskı}

(Seçkin Yayıncılık, 2016), s.40.

175 _{Tunçomağ, Türk Hukukunda Cezai Şart, s.44.}

176 _{Yağcıoğlu, Türk ve İsviçre Hukuku’nda Ceza Koşulu (Cezai Şart), s.188.; Uslu, Ebubekir, Uygulama}

Örnekleri Yargıtay Kararları ile Türk Borçlar Hukukunda Ceza Koşulu, 1. Baskı, (Seçkin Yayıncılık, 2019), s.67.

177 _{Ayrıntılı bilgi için bkz. Kıcalıoğlu, Mustafa, Haksız Fiilden Doğan Tazminat Davaları, 1. Baskı, (Yetkin}

Yayınları, 2015), s.186 vd.; Ungan, Abdulkadir, Haksız Fiil Tazminatı ile Koruma Tedbirlerine Aykırılıktan Doğan Tazminat, 1. Baskı, (Seçkin Yayıncılık, 2017), s.44 vd.

178 _{Eren, a.g.e., s.605; Hatemi, Hüseyin, Borçlar Hukuku Genel Bölüm- Sözleşme Dışı Sorumluluk Hukuku,}

Nedensellik bağı, niteliğine bakılmaksızın sözleşme sorumluluğunda, sözleşme dışı sorumlulukta, kusur sorumluluğunda, kusursuz sorumlulukta ve tehlike sorumluluğunda büyük önem taşımaktadır179_{. Nitekim sorumluluğun bir şartı olarak}

nedensellik bağı, TBK m.49’da kusurlu sorumluluk içerisinde düzenlenmiştir. Bu düzenlemeye göre hukuka aykırı fiil işleyen kişi ancak bu fiilinin neden olduğu zararı gidermekle yükümlüdür. Bu kişinin davranışı dışında gelişen olaylar nedeniyle oluşan zarardan sorumlu tutulmaması mantık gereğidir180. Çevre Kanunu m.28/1 hükmünde, çevreyi kirletenin kusursuz sorumluluğu düzenlenmiş ve çevresel sorumluluğun doğabilmesi için çevreyi kirletenin eylemi ile çevresel zarar arasında nedensellik bağı aranmıştır. Örneğin, dere kenarına kurulan fabrikanın atıklarının suya karışması neticesinde dere suyunu içen hayvanların telef olması fabrika işleteninin sorumluluğunu doğuracaktır. Nitekim fabrikanın kimyasal atıklarının suya karışması ile hayvanların telef olması arasında uygun nedensellik bağı vardır181_.

Bir zararın oluşumunda birden çok nedenin bir arada veya arka arkaya etkili olup olmaması, etkili olanların etki oranı nedensellik bağının tespitinde sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Zararlı sonucu birden çok sebebin meydana getirmesi sebeplerin toplanması olarak nitelendirilmektedir. Burada zararı meydana getirmeye nitelikleri itibariyle elverişli olan birden çok sebep, bir araya gelerek zararlı sonucun doğmasına ayrı ayrı katkı sağlamaktadırlar. Sebeplerin toplanması üç ayrı şekilde ortak nedensellik, yarışan nedensellik ve seçimlik nedensellik olarak karşımıza çıkmaktadır182.

Ortak nedensellik, birden çok sebebin tek başına ulaşamayacakları zararlı sonuca ancak birlikte ulaşması durumunda söz konusu olur183. Örneğin, tek başlarına insan sağlığını bozacak şekilde köyün havasını kirletmeyen iki fabrikanın zehirli atıklarının birleşmesi ile hava ciddi oranda kirleniyorsa ortak nedensellikten bahsedilir.

Yarışan nedensellik ise her biri zararlı sonuca ulaşabilecek birden çok sebebin birlikte sonucun oluşmasına etkili olması durumunda karşımıza çıkar184_{. Örneğin, iki}

farklı fabrikanın atıkları tek başlarına deredeki canlıları öldürmeye yetmesine rağmen

179 _{Eren, a.g.e., s.605.}

180 _{Oğuzman / Öz, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C.2, s.45.}

181 _{Çelik, Tazminat ve Alacaklarda Sorumluluk ve Zamanaşımı, s.948-949.} 182 _{Eren, a.g.e., s. 616.}

183 _{Oğuzman / Öz, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C.2, s.52.} 184 _{Oğuzman / Öz, a.g.e., s.52-53.}

birlikte dereyi kirletiyorsa fabrika sahipleri ayrı ayrı zararlı sonucu gerçekleştirmiş olmaktadırlar.

Zararlı sonucu birden çok sebepten yalnızca biri meydana getirmiş olmasına rağmen hangi sebebin zarara yol açtığı tespit edilemiyorsa seçimlik nedensellikten185

bahsedilir186. Zarar ile zararı meydana getiren fiil arasındaki nedenselliğe ilişkin şüphe bulunmaktadır. Seçimlik nedensellikte muhtemel sebeplerin aynı kişinin sorumluluğunu gerektirmesi durumunda çözüme ulaşmak kolaydır. Örneğin, D’nin zarar görmesine C’nin çalışanlarından A veya B’den birisinin sebep olduğu kesin olarak biliniyor ancak hangisinin sebep olduğu bilinemiyorsa C her hâlükârda, TBK m. 66 hükmünce187 _adam

çalıştıran olarak sorumlu olacaktır. Muhtemel sebeplerin farklı kişilerin sorumluluğunu gerektirdiği durumlarda çözüm oldukça zordur. Örneğin, ormanda çalıların arkasındaki A’ya doğru ateş eden B ve C’den yalnızca biri A’yı yaralamışsa ve kimin yaraladığı tespit edilememişse kimin ne şekilde sorumlu olacağı tartışmalıdır188_.

Seçimlik nedensellikte kural olarak sorumluluk söz konusu olmaz. Dolayısıyla muhtemel failler sorumlu tutulamaz; zarar gören, bu duruma katlanmak zorunda kalır. Zira nedensellik bağı hiçbir fail için ispat edilememiştir. Örneğin, yol kenarında bir kişi yaralı olarak bulunuyor ve o gün oradan dört kişinin geçtiği ve her birinin yaralanmaya sebep olabileceği tespit ediliyor fakat kimin o kişiyi yaraladığı tespit edilemiyorsa muhtemel failler sorumlu tutulamaz189. Klasik görüş bu yönde olsa da sorunun diğer bir çözümü medeni usul hukukunda aranmış ve nedenselliğin ispat yükü muhtemel sorumlulara yüklenmiştir. Maddi hukuk açısından da benzer sonuca, seçimlik nedensellik

185 _{Ayrıntılı bilgi için bkz. Huysal, Burak, “Sorumluluk Hukukunda Seçimlik Nedensellik Sorunu”,}

Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.11, S.145-146, (2016): s.679-726 https://jurix.com.tr/article/5846 (E.T.: 24.01.2020).

186 _{Eren, a.g.e., s. 619; Oğuzman / Öz, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C.2, s.53.}

187 _{“Adam çalıştıran, çalışanın, kendisine verilen işin yapılması sırasında başkalarına verdiği zararı}

gidermekle yükümlüdür. Adam çalıştıran, çalışanını seçerken, işiyle ilgili talimat verirken, gözetim ve denetimde bulunurken, zararın doğmasını engellemek için gerekli özeni gösterdiğini ispat ederse, sorumlu olmaz. Bir işletmede adam çalıştıran, işletmenin çalışma düzeninin zararın doğmasını önlemeye elverişli olduğunu ispat etmedikçe, o işletmenin faaliyetleri dolayısıyla sebep olunan zararı gidermekle yükümlüdür. Adam çalıştıran, ödediği tazminat için, zarar veren çalışana, ancak onun bizzat sorumlu olduğu ölçüde rücu hakkına sahiptir.”

188 _{Önay, Işık, “Sorumluluk Hukukunda Seçimlik Nedensellik Sorunu”, Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk}

Fakültesi Dergisi, C.11, S.145-146, (2016): s.685-686.

189 _{Delil yetersizliği sebebiyle kimsenin sorumlu tutulamayacağı hakkında bkz. Tekinay / Akman /}

Burcuoğlu / Altop, Tekinay Borçlar Hukuku Genel Hükümler, s.570-571; aynı doğrultuda bkz. Doğan / Şahan / Atamulu, Borçlar Hukuku Genel Hükümler Ders Kitabı, s.200; Kılıçoğlu, Borçlar Hukuku Genel

hallerinde muhtemel sorumluların müteselsil olarak sorumlu tutulması ile ulaşılabilir. Yani yukarıdaki örnekte B ve C, A’nın yaralanmasından müteselsilen sorumludurlar. Bizim de katıldığımız kısmi sorumluluk görüşünde ise muhtemel failler, zarara yol açma ihtimalleri oranında kısmen sorumlu tutulmaktadırlar190. Örneğin, evde çıkan yangından ev sahibi zarar görmüştür. Yangının sebebinin komşunun attığı izmarit mi yoksa elektrik devresinin yanmasından mı kaynaklandığı tespit edilememiştir. Zarara ya muhtemel fail ya da mağdur katlanacaktır. Böyle bir durumda hakkaniyet gereğince muhtemel fail sorumlu tutulmalı ancak tazminat miktarında indirim yapılmalıdır191_.