1.2. Düzenleme Şekilleri
1.2.6. Seçimlik Mal Rejimi
Yasal mal rejimi, eşler aralarında kanunda düzenlenen seçimlik mal rejimlerinden birini seçmedikleri sürece, yasa gereğince seçmiş sayıldıkları mal rejimidir. TMK m. 202’de düzenlendiği üzere eşler arasındaki yasal mal rejimi edinilmiş mallara katılma rejimidir. Sözleşmesel mal rejimi diğer adıyla seçimlik mal rejimi, TMK m.202/2 hükmünce eşlerin kanundaki sınırlar çerçevesinde mal rejimi sözleşmesi ile belirledikleri ve değiştirilmesi mümkün olan mal rejimidir192. Dolayısıyla eşler, kanunun seçimlik
olarak düzenlediği mal rejimlerinden birini kabul edebilirler193. Eşlerin maddi
190 Önay, “Sorumluluk Hukukunda Seçimlik Nedensellik Sorunu”, s.688-703. 191 Önay, a.g.e., s.717-718.
192 Dural, Mustafa / Öğüz, Tufan / Gümüş, Mustafa Alper, Türk Özel Hukuku- Aile Hukuku, C.3 (Filiz
Kitabevi, 2016), s.197-198.
193 4722 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun’un m. 10/1
hükmüne göre Türk Medeni Kanunu’nun yürürlüğe girdiği tarihten önce evlenmiş olan eşler arasındaki mal rejimi, kanunun yürürlüğe girdiği tarihe kadar geçerliliğini korur. Eşler Kanunun yürürlük tarihinden başlamak üzere bir yıl içinde başka bir mal rejimini seçmedikleri takdirde, bu tarihten geçerli olmak üzere yasal mal rejimini seçmiş sayılırlar. Kanunun 10. maddesinin 3. fıkrasına göre eşler, bir yıllık süre içinde mal rejimi sözleşmesiyle yasal mal rejiminin evlenme tarihinden geçerli olacağını kabul edebilirler. Dolayısıyla eşlerin, kanununda düzenlenen bir yıllık süre içerisinde geçmişe şamil olarak edinilmiş mallara katılma rejimi dışında seçimlik mal rejimleri olan mal ortaklığı, mal ayrılığı ve paylaşmalı mal ayrılığı rejimlerinden birini evlenme tarihinden itibaren geçerli olmak üzere seçemeyecekleri ve belirleyemeyecekleri ifade edilmektedir. Bkz. Özdamar, Demet / Kayış, Ferhat / Yağcıoğlu, Burcu /
Akgün, Aliye, Yasal Mal Rejimi ve Tasfiyesi, 4. Baskı (Seçkin Yayıncılık, 2017), s.25;
Ayrıca bkz. Yargıtay 8. HD 06.06.2013 T. 2012/11466 E. 2013/8552 K. sayılı ilamı: “ Davacı ve muris ... 18.09.1960 tarihinde evlenmiş, murisin 19.09.2008 tarihinde ölümü ile evlilik birliği sona ermiştir. Dava konusu taşınmaz davacı ve muris arasında 743 sayılı TKM' nin 170. maddesi uyarınca mal ayrılığının geçerli olduğu 17.11.1980 tarihinde edinilmiştir. Dosya içinde bulunan ... . Noterliğinin 04.12.2002 tarih ... yevmiye sayılı sözleşmesi uyarınca tarafların 4722 sayılı Türk Medeni Kanunu'nun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanunu'nun 10/ 1 maddesi uyarınca kendilerine tanınan süre içinde evlendikleri tarihten itibaren geçerli olmak üzere mal ortaklığı rejimini kabul ettikleri anlaşılmaktadır. Taraflar arasında düzenlenen mal ortaklığı sözleşmesinin 01.01.2002 tarihinden ileriye doğru geçerli olduğu hususunda duraksama bulunmamaktadır. Somut olayda uyuşmazlık konusu olan husus; söz konusu bu sözleşmenin geçmişe etkili olarak yapılıp yapılamayacağı ve eğer yapılmış ise hüküm ifade edip edemeyeceğine ilişkindir. 4722 sayılı Türk Medeni Kanunu'nun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkındaki
beklentiden ziyade hayatı saygı ve sevgi çerçevesinde paylaşma istekleri ve toplumun baskısı da düşünüldüğünde seçimlik mal rejimlerinin tercih edilme oranı oldukça düşüktür194. Yasal mal rejimi olan edinilmiş mallara katılma rejimi dışında kanunda
seçimlik mal rejimleri, mal ayrılığı, paylaşmalı mal ayrılığı ve mal ortaklığı rejimi olarak düzenlenmiştir. Genellikle eşlerin seçimlik mal rejimlerini tercih etmemesi yasal mal rejimi olan edinilmiş mallara katılma rejiminin temel ilke ve kurallarının önemini artırmaktadır195.
Mal rejimlerinde bulunan sınırlı sayı ilkesi196 (numerus clausus) ve tipe bağlılık ilkesi197 (Typengebundenheit) gereğince mal rejimine tabi olmayan bir evlilik olamaz. Seçimlik mal rejimleri tercih edilmezse yasal mal rejimi kabul edilmiş sayılır. Eşler anlaşarak yasada düzenlenmeyen yeni bir mal rejimini veya karma bir rejimi benimseyemezler, yabancı hukukta geçerli olan bir rejimin evliliklerine tatbikini isteyemezler198.
Yasal mal rejimi olan edinilmiş mallara katılma rejimi, edinilmiş mallar ile eşlerden her birinin kişisel mallarını kapsamaktadır. Edinilmiş mallar, TMK m.219/1’e göre eşlerin mal rejimi süresince karşılığını vererek elde ettiği malvarlığı değerleri olarak tanımlanmıştır. İkinci fıkrada eşlerin çalışmasının karşılığı olan edimler, sosyal güvenlik
Kanun'un 10/1 maddesinde aynen Türk Medeni Kanunu'nun yürürlüğe girdiği tarihten (1.1.2002) önce evlenmiş olan eşler arasında bu tarihe kadar tabii oldukları mal rejimi devam eder. Eşler kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde başka bir mal rejimini seçmedikleri takdirde bu tarihten geçerli olmak üzere yasal mal rejimini (edinilmiş mallara katılma rejimi) seçmiş sayılırlar denilmekte ve aynı kanunun 10/3 maddesinde de Şu kadar ki eşler yukarıda öngörülen bir yıllık süre içerisinde mal rejimi sözleşmesiyle yasal mal rejimini (edinilmiş mallara katılma rejimini) evlenme tarihinden (Yani geçmişe etkili olarak) geçerli olacağını kabul edebilirler hükmüne yer verilmektedir. Bu iki düzenleme birlikte değerlendirildiğinde yukarıda öngörülen bir yıllık süre içerisinde eşlerin geçmişe etkili olmak üzere sadece yasal mal rejimi olan edinilmiş mallara katılma rejimini seçebilecekleri açıktır. Diğer bir ifade ile eşler kanunun tanıdığı bir yıl içinde geçmişe etkili bir biçimde edinilmiş mallara katılma rejimi dışında gene kanunun tanıdığı başka bir mal rejimini (mal ortaklığı, mal ayrılığı veya paylaşmalı mal ayrılığı rejimlerinden birini) evlenme tarihinden itibaren geçerli olmak üzere seçemez ve belirleyemezler. Dolayısı ile varsa bile; böyle bir belirleme de yok hükmündedir ve kamu düzenine ilişkin bu sınırlama sözleşme serbestisi kurallarına dayanılarak aşılamaz.” https://www.sinerjimevzuat.com.tr/index.jsf?dswid=347# (E.T.: 21.01.2020).
194 Büberci, Afet Gülen / Demirel, Derya İçöz, Boşanma Davaları, C.2, 1. Baskı (Seçkin Yayıncılık,
2017), s.26.
195 Demir, Mehmet, “Türk Medeni Kanunu'na Göre Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminde Değer Artış Payı
ve Denkleştirme Alacağı”, TBB Dergisi, S.61 (2005): s.293.
196 Ayrıntılı bilgi için bkz. Gençcan, Ömer Uğur, Mal Rejimleri Hukuku, 6. Baskı, (Yetkin Yayınları, 2019),
s.107.
197 Ayrıntılı bilgi için bkz. Gençcan, a.g.e., s.108.
198 Acar, Faruk, “Türk Hukukunda Yasal Mal Rejimleri”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel
veya sosyal yardım kurum ve kuruluşlarının veya personele yardım amacı ile kurulan sandık ve benzerlerinin yaptığı ödemeler, çalışma gücünün kaybı nedeniyle ödenen tazminatlar, kişisel mallarının gelirleri, edinilmiş malların yerine geçen değerler, edinilmiş malların temel örneklerini teşkil etmektedir199. Kişisel mallar ise TMK m.
220’de, eşlerden birinin yalnız kişisel kullanımına yarayan eşya, mal rejiminin başlangıcında eşlerden birine ait bulunan veya bir eşin sonradan miras yoluyla ya da herhangi bir şekilde karşılıksız kazanma yoluyla elde ettiği malvarlığı değerleri, manevi tazminat alacakları ve kişisel mallar yerine geçen değeler olarak düzenlenmiştir.
Seçimlik mal rejimlerinden mal ayrılığı rejimi, eski 743 sayılı Medeni Kanuna göre yasal mal rejimi olarak düzenlenmiş, 4721 sayılı TMK’ya göre ise seçimlik olarak düzenlenmiştir. Mal ayrılığı rejiminin temelinde eşlerin ayrı malvarlığına sahip olması esası yatmaktadır. Eşler yasal sınırlar içerisinde kendi malvarlığı üzerinde yönetim, yararlanma ve tasarruf haklarına sahiptir200.
Paylaşmalı mal ayrılığı rejimi de esasında eşlerin ayrı malvarlığına sahip olmasına dayanır. Ancak mal ayrılığı rejiminden farklı olarak TMK m. 250’ye göre aileye özgülenen mallardan bahsedilmektedir. Bu hükme göre eşlerden biri tarafından paylaşmalı mal ayrılığı rejiminin kurulmasından sonra edinilmiş olup ailenin ortak kullanım ve yararlanmasına özgülenmiş mallar ile ailenin ekonomik geleceğini güvence altına almaya yönelik yatırımlar veya bunların yerine geçen değerler, mal rejiminin sona ermesi hâlinde eşler arasında eşit olarak paylaşılır. Paylaşmalı mal ayrılığı rejimi ile edinilmiş mallara katılma rejiminin tasfiyesi arasında fark bulunmasa da tek fark paylaşılacak olan malların kapsamıdır201.
Son seçimlik mal rejimi olan mal ortaklığı rejiminde, ortaklık malları ve eşlerin kişisel malları söz konusudur. TMK m.257’de düzenlendiği üzere eşlerin kanun gereğince kişisel mal sayılanlar dışındaki malları ile gelirleri ortaklık mallarını oluşturur. Karı koca, ortaklık mallarına bir bütün olarak sahiptirler ve hiçbir eş, ortaklık payı üzerinde tek başına tasarruf hakkına sahip değildir. Diğer üç mal rejiminde bulunan eşlerin malları
199 Gümüş, Mustafa Alper, Evliliğin Genel Hükümleri ve Mal Rejimleri, (İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2007)
s.253.
200 Dural / Öğüz/ Gümüş, Türk Özel Hukuku- Aile Hukuku, s.242-243. 201 Büberci / Demirel, Boşanma Davaları, s.28.
üzerindeki yönetim ve tasarruf hakkı mal ortaklığı rejiminde yoktur, eşlerden hiçbiri ortaklık payı üzerinde tek başına tasarrufta bulunamaz202.