Seçim opsiyonları

Türev finansal araçların ilgi çekici ve üzerinde durulması gereken çeşitlerinden bir tanesi de "Egzotik Opsiyonlar"ın bir çeşidi olan "Seçim" opsiyonlarıdır. "Seçim Opsiyonları" dahil bu tür finansal araçların asıl amacı, işletmelerin karşılaşacakları belirsizliklerden kaynaklı riskleri minimize etmek olsa da; spekülatif amaçlı ya da kâr amaçlı olarak da bireysel ve kurumsal yatırımcılar tarafından kullanılmaktadır (Özarı ve Demir, 2016: 239-264).

Seçim opsiyonu opsiyon sahibine, opsiyonun daha önceden belirlenen gelecek bir tarihte, önceden belirlenmiş uygulama fiyatlı ve vadeli alım ya da satım opsiyonu olmasını seçme hakkı tanıyan opsiyon türüdür. Bu opsiyonların, yatırımcılar piyasanın hareket yönüyle ilgili bilgilerinin gelecekte gerçekleşeceğine inandığı durumlarda kullanılması uygun olacaktır (Yumurtacı, 2012: 16). Standart bir opsiyon sözleşmesine taraf olunduğu zaman yani opsiyon sözleşmesi yapıldığı zaman (opsiyon sözleşmesinin primi ödendiği zaman), taraf olan en nihai olarak alım veya satım yapmak için kaçınılmaz bir karar vermek zorundadır. Fakat seçim opsiyonu sözleşmesine taraf olunduğu zaman; taraf olan, opsiyonun ömrü süresince seçim gününe kadar (önceden belirlenmiş bir zamana kadar) o opsiyonun alım mı yoksa satım mı olacağına karar verebilme hakkına sahip olur. Bu hak nedeniyle de seçim

49

opsiyonları standart opsiyonlara göre daha avantajlıdır (Whaley, 2006).

İki opsiyonda Avrupa tipi ise bir başka ifade ile sadece vadede uygulanabiliyorsa, aralarındaki tek fark başlangıçta sözleşmenin alım mı satım mı olduğunu standart opsiyonlarda karar verilir, seçim opsiyonlarında bu karar seçim gününe ertelenir. Seçim opsiyonları herhangi bir alım ya da satım opsiyonuna oranla daha avantajlı olduğundan daha yüksek primli olmalıdır. Bunun yanında dayanak varlığı ve vadesi aynı olan bir alım ve bir satım opsiyonunun toplam priminden de daha düşük primli olması gerekmektedir. Aksi durumda, seçim opsiyonunu almak yerine bir tane alım ve bir tane satım opsiyonu alarak aynı pozisyon sağlanabilir (Özarı ve Demir, 2016: 239- 264).

Seçim Opsiyonları yatırımcıların belli bir tarihte opsiyonun alım ya da satım opsiyonu olduğuna karar verebildikleri opsiyonlardır. Opsiyonun alındığı gün uygulama fiyatı ve opsiyonun uygulanacağı tarih belirlenmektedir. Belirlenen tarihten önce herhangi bir zamanda opsiyonun alım ya da satım opsiyonu olduğuna karar verilen güne seçim günü denir. Opsiyonun yazılı olduğu ürünün (dayanak varlığın) fiyatının artacağının ya da azalacağının tahmininin bugün gerçeklemesi zor ve bu kararın bugün alınması gerekiyorsa seçim opsiyonları kullanılabilir. Seçim Opsiyonları Temmuz 1990 (Rubinstein, 1991) yılından itibaren tezgahüstü piyasalarda işlem görmektedir. İlk işlem görmeye başladığı dönemde ham petrol, DAX ve BCI endeksleri kullanılarak oluşturulmuştur ve şimdi birçok endeks üzerine tezgahüstü piyasalarda işlem görmektedir (Özarı ve Demir, 2016: 239-264).

Seçim opsiyonları herhangi bir alım ya da satım opsiyonuna oranla daha avantajlı olduğundan daha yüksek primlidir (daha pahalıdır). Bunun yanında aynı ürün üzerine yazılan bir alım ve bir satım opsiyonunun toplam priminden daha az primli (daha ucuz) olması gerekmektedir. Aksi durumda, seçim opsiyonunu almak yerine bir tane alım ve bir tane satım opsiyonu alarak aynı pozisyonu sağlayabilirsiniz. Böylelikle seçim opsiyonlarının prim aralığı (maksimum ve minimum değeri) belirlenmiş olur.

Seçim opsiyonları üç gruba ayrılmaktadır. Bunlar; Basit Seçim, Karmaşık Seçim ve Amerikan Tipi Opsiyonlarıdır. Basit seçim opsiyonlarında seçim günü çeşidi belirlenecek iki opsiyonun uygulama fiyatları ve vadesi aynıdır. Bir başka ifadeyle, seçim günü karar verebileceğiniz alım opsiyonun uygulama fiyatı ve vadesi, satım opsiyonunun uygulama fiyatı ve vadesi ile aynıdır. Karmaşık seçim opsiyonlarında ise

50

seçim günü karar verilen opsiyonların özellikleri (uygulama fiyatları ya da vadeleri) birbirinden farklı olmaktadır. Bu durumda, karmaşık seçim opsiyonlarında ortak uygulama fiyatı ve ortak vade yoktur.

 Karmaşık Seçim Opsiyonu

Dayanak varlıklarının vade tarihleri ve kullanım fiyatları birbirlerinden farklı olan alım ve satım opsiyonlarıyla oluşan seçim opsiyonlarına “karmaşık seçim opsiyonu” adı verilmektedir. Örnek üzerinden detaylandırırsak, seçim günü karar verilen opsiyonların özellikleri aynı değildir. Sadece vadeleri farklılık gösterebilir, sadece uygulama fiyatları farklılık gösterebilir, son olarak da hem vadeleri hem de uygulama fiyatları birbirinden farklı olabilir.

 Amerikan Tipi Seçim Opsiyonu

Vade tarihi içerisinde (seçim gününden sonra) alıcıya seçim opsiyonunu herhangi bir zamanda kullanabilme hakkını veren opsiyon türleridir. Daha önce bahsettiğimiz gibi Amerikan tipi opsiyonlarında vadeye kadar istenilen herhangi bir zaman diliminde opsiyonu alan kişinin opsiyonu uygulama hakkı vardır. Seçim opsiyonları içinde aynı mantık çalışır ancak seçim gününe kadar opsiyonun alım mı satım mı olduğu kararı seçim opsiyonunu alan kişi tarafından belirlenmediğinden bu uygulama süresi vade ile seçim günleri arasındaki zamanda gerçekleşebilir. Örneğin, seçim günü 3 ay sonra olan ve vadesi 6 ay olan Amerikan tipi Seçim opsiyonlarında uzun taraf olan kişinin üçüncü aydan sonra vadeye kadar olan herhangi bir zaman diliminde opsiyonu uygulama hakkı vardır. Ancak üçüncü ayda opsiyonun alım mı satım mı olduğuna karar vermek zorundadır. Diğer seçim opsiyonlara benzer bir şekilde fiyatlandırılırlar.

 Basit seçim opsiyonları;

Pergel stratejisinin avantaj sağladığı durumlarda, bu stratejisinin oluşmasından daha az maliyetli olan bir ürünün geliştirilmesi ile oluşmuştur. Aynı anda alım ve satım opsiyonu almak yerine, başlangıçta ikisini birden alıyormuşçasına bir avantaj ile vadeden önce belirlenen bir tarihte opsiyonun alım ya da satım olduğuna karar verilen opsiyonlardır (Özarı ve Demir, 2016: 239-264).