Alınan pozisyon açısından opsiyon çeşitleri

Alınan pozisyon açısından iki çeşit opsiyon bulunmaktadır; Alım ve Satım opsiyonları.

2.3.2.1 Alım opsiyonu

Alım opsiyonu, opsiyon sözleşmesini alan tarafa opsiyon sözleşmesinin yapıldığı anda belirlenen bir vadede veya belirli bir vadeye kadar, opsiyon sözleşmesinin yapıldığı anda belirlenen fiyat, miktar ve nitelikteki ürünü alma hakkını veren, ancak alan tarafa opsiyon sözleşmesini almayı zorunlu kılmayan, satan tarafa ise alan tarafın isteği çerçevesinde opsiyonu satmayı zorunlu kılan sözleşmelere verilen addır

(www.vob.org.tr/vob/turkish/egitim/piyasa/faq.rtf ).

2.3.2.1.1 Alım opsiyonlarında alan tarafın beklentisi

Alım opsiyonunu alan yatırımcı, ileride opsiyon sözleşmesine konu olan türev ürünün fiyatının artacağını düşündüğünden, alım opsiyonu satın alarak bugünden ilgili türev ürünün fiyatını sabitler. Böylelikle fiyat değişiminden etkilenmemiş olur. Diğer bir ifade ile alım opsiyonlarında uzun taraf opsiyona konu olan ürünün vadesi geldiğinde spot piyasadaki dayanak varlığın değeri ile opsiyon sözleşmesinde yazan değeri kıyaslayarak opsiyonu kullanıp kullanmama kararını verir. Eğer opsiyon sözleşmesinde ki anlaşma fiyatı diğer adıyla opsiyonun kullanım fiyatı dayanak varlığın piyasadaki fiyatından düşük ise; uzun pozisyonda olan opsiyonu kullanmanın daha kârlı olacağından kısa pozisyondan sözleşme şartlarının gerçekleştirilmesini isteyecektir. Tam tersi durumda yani dayanak varlığın piyasadaki fiyatı sözleşmedeki fiyatından daha düşükse uzun pozisyon sahibi opsiyonu kullanmak yerine dayanak varlığı piyasadan almak isteyecektir. Alım opsiyonunda kısa pozisyonda olan yani opsiyonu satan tarafın beklentisi, uzun pozisyon sahibinin beklentisinin tam tersine fiyatların düşeceği veya opsiyondan aldığı primden daha yüksek olmayacağı yönündedir. Kısa pozisyondaki kişinin beklentisi gerçekleşmesi halinde uzun pozisyonda bulunan kişi opsiyonun karlı olmadığını düşüneceği için opsiyonu kullanmayı tercih etmeyerek kısa pozisyon sahibini ödediği prim kadar kâr ettirmiş olacaktır. (Vadeli İşlemler Piyasası Müdürlüğü, 2002).

16

Şekil 2.2: Alım Opsiyonunda Uzun Pozisyonun Kâr/Zarar Durumu

Şekil 2.2’dende açıkça görebileceğimiz gibi, opsiyon sözleşmesine konu olan dayanak varlığın değeri anlaşma fiyatından düşük olması durumunda, yatırımcı opsiyon sözleşmesinin yazıldığı anda ödediği opsiyon primi kadar zarar edecektir. Tam tersi durumda ise yani opsiyon sözleşmesine konu olan dayanak varlığın değerinin anlaşma fiyatından daha yüksek olduğu durumlarda, yatırımcı aradaki fark kadar kâr elde edecektir. Opsiyon sözleşmesine konu olan dayanak varlığın değeri anlaşma fiyatından ne kadar yüksekse, yatırımcı o kadar daha fazla kâr elde etmiş olacaktır.

2.3.2.2 Satım opsiyonu

Satım opsiyonu, kısa tarafın uzun tarafa ödediği opsiyon primi karşılığında opsiyona konu olan dayanak varlığı satma hakkı veren sözleşme türüdür. Vadesi geldiğinde; sözleşmenin uzun tarafı isterse satım opsiyonunu kullanarak, sözleşmeye konu olan dayanak varlığı anlaşma fiyatından satar, istemezse vadesi geldiğinde satım opsiyonunu kullanmaktan vazgeçer. Kısaca uzun taraf rasyonel davranan bir kişiyse kâr elde ettiği durumlarda satım opsiyonunu işleme koyar, diğer durumlarda ise sözleşmeyi işleme almaz.

Özetlemek gerekirse; satım opsiyonu, satım opsiyonunu alan tarafa belirli bir vadede veya belirli bir vadeye kadar, daha önceden belirlenen fiyat, miktar ve özellikteki ürünü satma hakkını veren, fakat satmaya mecbur kılmayan, opsiyonu satan tarafın ise opsiyonu alacak tarafın istemesi durumunda satmak zorunda bırakan sözleşmeyi ifade eder (Borsa İstanbul, 2015).

2.3.2.2.1 Satım opsiyonlarında alan tarafın beklentisi

17

düşeceğini öngörür veya riskten çekinmektedir. Kısa pozisyonun bu beklentisi gerçekleşmesi halinde opsiyon sözleşmesi yapılan dayanak varlığı piyasanın daha üstünde bir fiyata uzun pozisyona satma hakkı oluşacaktır. Kısa pozisyonun elinde sözleşmedeki dayanak varlık yoksa piyasadan daha ucuz fiyata temin ederek uzun pozisyona satıp kâr elde edebilme imkanı oluşacaktır. Ancak fiyatlar uzun pozisyonun öngördüğü yönde gerçekleşmezse opsiyonu kullanmak uzun pozisyon için karlı olmayacaktır. Dayanak varlığı piyasaya daha yüksek fiyattan satabilecekken, daha düşük fiyattan kısa pozisyona satmak istemeyecektir. Bu nedenle opsiyon sözleşmesindeki hakkını kullanmak istemeyecektir. Bu durumda opsiyon sözleşmesi imzalanırken ödediği prim kadar zarar edecektir. Diğer taraftan, opsiyon sözleşmesinin yazan tarafı tam tersi yönde bir beklenti içindedir. Yazan tarafın beklentisi opsiyonun fiyatının ileride daha yüksek olacağı yönünde olduğu için opsiyon sözleşmesinin kullanılmayacağı ya da opsiyonun değerinin sözleşme yazılırken aldığı opsiyon primi kadar artmayacağı yönünde olduğu için opsiyon sözleşmesi yazılırken almış olduğu opsiyon primi kadar kâr elde etmeyi planlamaktadır. Dayanak varlığın fiyatı uzun pozisyonun beklentisinin tersi yönünde gerçekleşirse satım opsiyonu sözleşmesinde kısa pozisyon opsiyonu gerçekleştirmek isteyecek ve bu durumda pozisyon için zararlı olacaktır. Dolayısıyla, satım opsiyonunu alan taraf opsiyon sözleşmesine konu olan dayanak varlığı satabileceği en düşük değeri garanti altına almaktadır.

Şekil 2.3: Satım Opsiyonunda Alan Tarafın Kâr/Zarar Durumu

Şekil 2.3’den de açıkça görebileceğimiz gibi, opsiyon sözleşmesine konu olan dayanak varlığın değerinin anlaşma fiyatından daha fazla olduğu durumlarda, yatırımcı opsiyon sözleşmesi yazıldığı anda ödediği opsiyon primi kadar zarar edecektir. Tam tersi durumda ise yani opsiyon sözleşmesine konu olan dayanak varlığın değerinin anlaşma

18

fiyatından düşük olduğu durumlarda, yatırımcı aradaki fark kadar kâr elde etmeye başlayacaktır. opsiyon sözleşmesine konu olan dayanak varlığın değeri anlaşma fiyatından ne kadar düşükse, yatırımcı o kadar daha fazla kâr elde etmiş olacaktır.