Daha önceki konularda sözleşme ürünü almak üzere yazılmış ise alım opsiyonu, satmak üzere yazılmış ise satım opsiyonu olarak adlandırıldığından bahsetmiştik. Her iki opsiyon sözleşmesi için, opsiyonu alan taraf ve satan taraf olduğundan da bahsetmiştik. 2.3 numaralı başlık altında bahsi geçen taraflar için alım ve satım opsiyonlarında kâr ve zarar durumlarını detaylandıracağız. Kısaca; bu başlık altında alım ve satım opsiyonlarının her ikisi için opsiyonu hem alan hem de satan taraf için kâr ve zarar edilmesi durumları detaylı bir şekilde incelenecektir. Tüm bunlara ek olarak, bir yatırımcının alım opsiyonunda alan taraf ya da satan taraf olma nedenleri ve bu pozisyonlardaki beklentileri üzerinde de durulacaktır.
Standart bir opsiyon sözleşmesine taraf olan kişi, alım veya satım yapmak için kaçınılmaz bir karar vermek zorundadır.
2.4.1 Alım opsiyonunun tarafları
Alım opsiyonunda uzun pozisyon; Alım opsiyonlarında alan taraf; sözleşmenin ilk
yazıldığı anda ödediği opsiyon primi karşılığında, sözleşmenin yazıldığı anda belirlenen bir tarihte yani vadede, sözleşmenin yazıldığı anda belirlenen kalite ve miktarda ürünü, sözleşmenin yazıldığı anda belirlenen bir fiyattan ürünü satın alma hakkına sahip olan kişidir.
Opsiyon sözleşmesine konu olan dayanak varlığın fiyatının yükseleceğini düşünen bir yatırımcı, alım opsiyonunu bugünden alarak ilerideki tarihte gerçekleşecek fiyat artışından korunmayı hedeflemektedir. Opsiyona konu olan ürünün fiyatı arttıkça alım opsiyonunun da değeri (fiyatı, primi) yükselecektir. Bu durumda yatırımcı ya fiyatı artan alım opsiyonunu satacak ya da alım opsiyonunu kullanarak fiyatı artmış olan ürünü anlaştığı düşük fiyattan (kullanım fiyatından) alabilecektir.
Alım opsiyonunda kısa pozisyon; Bu durumu incelerken, kendimizi opsiyon
sözleşmesinde alan taraf olarak düşünmemiz yaptığımız analizi kolaylaştıracaktır. Opsiyon sözleşmelerinin alıcısı opsiyon primini ödeyen taraftır, opsiyon satıcısı ise opsiyon primini alan taraftır. Bu durumda opsiyon sözleşmesini alan taraf, ilk başta yani opsiyon sözleşmesi yazılırken ödemiş olduğu opsiyon primi karşılığında yine opsiyon sözleşmesi yazılırken belirlenen vade de opsiyonu kullanma hakkına sahip olan taraftır. Özetlemek gerekirse, opsiyonu alan taraf opsiyonu isterse kullanır, isterse
21
kullanmaz. Bu hakka yalnızca opsiyonu alan taraf sahiptir. Opsiyonu satan taraf ise opsiyonu alan tarafın isteklerini yerine getirmekle mükelleftir.
Opsiyonu alan taraf opsiyon sözleşmesini kullandığında, yani vadesi geldiğinde anlaşma fiyatı olan ‘K’ TL'den opsiyonu alma hakkını kullanır, böyle bir durumda opsiyonu satan taraf ise opsiyonu anlaşma fiyatı olan ‘K’ TL'den dayanak varlığı satmak zorundadır.
Opsiyonu alan taraf opsiyon sözleşmesini kullanmayı tercih etmediği durumda ise, opsiyonu satan tarafın hiç bir yükümlülüğü yani zorunluluğu bulunmamaktadır. Opsiyonu alan tarafın sözleşmeyi kullanmadığı durumlarda, opsiyonu satan taraf opsiyon sözleşmesinin yazıldığı anda aldığı prim kadar kâr elde etmiş olur.
Opsiyon sözleşmesine konu olan dayanak varlığın değerinin düşeceğini düşünen bir yatırımcı, alım opsiyonuna kısa pozisyon olarak dayanak varlığın fiyatının düşmesiyle opsiyon sözleşmesi yazılırken elde ettiği prim kadar kazanç elde etmeyi planlar. Diğer bir deyiş ile; opsiyon sözleşmesine konu olan dayanak varlığın değerinin azalacağı beklentisi içerisinde olan yatırımcı, alım opsiyonu yazmayı tercih edecektir. Opsiyonun değer kaybetmesiyle yani fiyatının düşmesiyle karşı tarafın alım opsiyonunu kullanma ihtimali de azalacağı için, opsiyon sözleşmesini yazan taraf sözleşmeden doğan yükümlülükleri yerine getirmek zorunda olmayacaktır. Böyle bir durumda, opsiyon sözleşmesini yazan tarafın başta aldığı prim kadar kâr elde edecektir. Karşı taraf ise opsiyon sözleşmesini kullanmayarak başta ödediği prim kadar zarar elde edecektir.
2.4.2 Satım opsiyonunun iki tarafları
Satım opsiyonunu uzun pozisyon: Satım opsiyonlarında alan taraf, sözleşmenin
yazıldığı anda ödediği prim karşılığında, belirlenen vadede, sözleşmede belirtilen belirli kalite ve miktardaki türev ürünü, belirlenen fiyatta satma hakkına sahip olan kişidir.
Satım opsiyonunu alan taraftaki yatırımcı, opsiyona konu olan dayanak varlığın fiyatının düşeceğini düşünmektedir. Satım opsiyonu alarak, elindeki ürünün piyasa fiyatı düşünce yüksek fiyattan (anlaşma fiyatından) opsiyonu yazan tarafa (karşı tarafa) ürünü satarak, aradaki fark kadar kâr elde etmeyi hedeflemektedir. Ayrıca dayanak
22
varlığın fiyat düşüşü, satım opsiyonunun fiyatını da arttıracaktır. Böyle durumlarda da alıcı düşük fiyattan aldığı satım opsiyonunu, daha pahalıya satarak da kâr elde edebilecektir.
Satım opsiyonunu kısa pozisyon: Bu başlıkta satım opsiyonlarında opsiyonu satan
taraf detaylı bir şekilde incelenecektir. Opsiyon sözleşmelerinde, opsiyonu alan taraf sözleşmenin yazıldığı anda prim öder, karşı taraf yani opsiyonu satan taraf ise prim alır. Opsiyonu alan taraf sözleşme yazılırken ödediği prim karşılığında opsiyonun vadesi geldiğinde opsiyon sözleşmesini kullanma veya kullanmama hakkına sahiptir. Opsiyonu satan taraf ise sözleşme gereği opsiyonu alan tarafın isteklerini yerine getirmekle yükümlüdür. Opsiyonu alan taraf opsiyonu kullandığında, yani opsiyonun vadesi geldiğinde opsiyonun anlaşma fiyatı olan ‘K’ TL'den opsiyonu satma hakkını kullanırsa, satan taraf olarak anlaşma fiyatı olan ‘K’ TL'den dayanak varlığı alma yükümlülüğü vardır. Opsiyonu alan taraf opsiyonu kullanmayı tercih etmez ise, opsiyonu satan tarafın hiç bir zorunluluğu yani yükümlülüğü bulunmamaktadır. Başlangıçta yani sözleşmenin yazıldığı anda alınan prim kadar kâr elde etmiş olur (Demir Erol, 2015; 1-100).
Satım opsiyonu sözleşmelerinde sözleşmeye konu olan dayanak varlık için opsiyonu satan taraf dayanak varlığın fiyatının yükseleceği düşüncesine sahiptir. Bu nedenle satım opsiyonunu yazan yani opsiyonu satan taraf, opsiyon sözleşmesi yazılırken alacağı prim miktarı kadar kâr elde etmeyi hedeflemektedir. Bu opsiyon işlemine ait satan tarafın beklentisinin gerçekleşmesi durumunda yani opsiyon sözleşmesinin kullanılmadığı durumda alınan opsiyon primi kadar kâr elde edilmiş olacaktır. Bu opsiyon işlemi için yatırımcının kazancı kısıtlı olacaktır.